İLAHİYAT FAKÜLTELERİNDE ‘ÖTEKİ’ İLE İLİŞKİLERİN SOSYOLOJİSİ

Yıl 2023, Sayı: 32 (Dicle Üniversitesi'nin 50. Yılına Özel 50 Makale), 823 - 858, 01.03.2023

Abdussamet Kaya

Öz

İlahiyat Fakülteleri, yüksek din öğretiminin yapıldığı üniversite kurumlarıdır. Bu kurumlardaki akademisyenler kabaca iki temel din anlayışına sahiptirler. Bunlar, geleneksel İslam anlayışını benimseyen gelenekçiler ile bu anlayışa eleştirel yaklaşan yenilikçilerdir. İlahiyat Fakültelerinde genel olarak Ehl-i Sünnet’in İslam anlayışı hakimdir. Bu anlayışa köklü eleştiriler yönelten yenilikçiler azınlık konumundadırlar. Ehl-i Sünnet düşüncesinin temel kabüllerine aykırı düşünceler ortaya koyan yenilikçiler çeşitli gerginliklerin odağı haline gelmektedirler. Bu makale İlahiyat Fakültelerindeki gelenekçiler ve yenilikçilerin ‘öteki’ olarak gördükleri din söylemlerini temsil eden akademisyenlere yönelik tutum ve davranışlarını konu edinmiştir. Makalenin verileri, Türkiye’nin farklı bölgelerindeki İlahiyat Fakültelerindeki yenilikçi ve gelenekçi akademisyenlerden 49 kişi ile yapılan görüşmeler ile elde edilmiştir. İlahiyat Fakültelerinde, söylem düzeyinde düşünsel çoğulculuk hem gelenekçiler hem de yenilikçiler tarafından bir değer olarak kabul edilmektedir. Ancak pratikte, düşünsel çoğulculuk ciddi problemler ile karşı karşıyadır. Gelenekçilerin bir kısmı, yenilikçilerin bazı düşüncelerini açıkça İslam’a saldırı olarak görmektedirler ve bu konuda ciddi bir tehdit algısına sahiptirler. Bu kimseler, yenilikçilere karşı ötekileştirici tutum sergilemektedirler. Gelenekçilerin ötekileştirme davranışları çoğunlukla damgalama, ayrımcılık, mobbing ve yalnızlaştırma şeklinde pratize olmaktadır. Yenilikçilerde düşünsel çoğulculuğu benimseme eğilimleri daha fazladır. Bununla birlikte, yenilikçiler arasında, gelenekçileri ötekileştiren söylem ve pratikler de vardır. Bu kimselerde, gelenekçilere yönelik bir radikalizm endişesi mevcuttur.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, İlahiyat Fakülteleri, ‘Öteki’, Gelenekçi, Yenilikçi.

Destekleyen Kurum

Dicle Üniversitesi

Proje Numarası

İLAHİYAT.20.001

Teşekkür

Dicle Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koodinatörlüğüne desteklerinden ötürü teşekkür ederim.

Kaynakça

• Akmeşe, E. (2020). Ötekileştirmenin Diyalektiği Bağlamında Bireyin Varoluşsal Bunalımı Üzerine Bir Analiz: Çoğunluk 2010. Middle Black Sea Journal of Communication Studies, 5(1), 57-64.
• Akpınar, & Şahin, B. (2017). Orhan Pamuk Romanlarında “Öteki”. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 5(11), 330-344.
• Aktay, Y., & Kızılkaya, A. (2014). Hepimiz Ötekiyiz, Türkiye’de Kimlikler ve Algılar. Tezkire Yayınları.
• Arkonaç, S. A. (2005). Sosyal Psikoloji (3. bs). Alfa Yayınları.
• Ataman, K. (2015). Öteki Kavramı ve Hakikat İddiası Çerçevesinde Gruplaşmaya Bakış. İçinde Kur’an ve Toplumsal Bütünleşme (Mezhep ler ve Dini Gruplar Arası İlişkiler) (ss. 315-321). Bursa Büyükşehir Belediyesi.
• Barnett, R. (2008). Üniversitede İdeoloji ile Yaşamak. Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bauer, T. (2020). Müphemlik Kültürü ve İslam—Farklı Bir İslam Tarihi Okuması (3. bs). İletişim Yayınları.
• Bauman, Z. (2014). Modernlik ve Müphemlik (2. bs). Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (2015). Sosyolojik Düşünmek (11. bs). Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z., & Obirek, S. (2021). Tanrıya ve İnsana Dair. Ayrıntı Yayınları.
• Berger, P. L., & Luckmann, T. (2008). Gerçekliğin Sosyal İnşası. Paradigma Yayınları.
• Berger, P. L., & Zijderveld, A. C. (2018). Şüpheye Övgü. Açılım Kitap.
• Bilgin, N. (1996). İnsan İlişkileri ve Kimlik. Sistem Yayıncılık.
• Bourdieu, P. (2016). Akademik Aklın Eleştirisi. Metis Yayınları.
• Campbell, C. (2020). Günah Keçisi. İthaki Yayınları.
• Chambers, I. (2005). Göç, Kültür, Kimlik. Ayrıntı Yayınları.
• Connolly, W. E. (1995). Kimlik ve Farklılık. Ayrıntı Yayınları.
• Çay Sağlam, T., & Yaşar, M. (2017). Teoride, Pratikte Ve Araştırmalarda Öteki Ve Ötekileştirme. Turkish Studies, 3, 135-154.
• Çelebi, V., & İnal, A. (2019). J. G. Fichte, j. P. Sartre ve E. Levinas’ta Ben ve Ben-olmayan/Öteki İlişkisi Bağlamında Diyalektik Süreç. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(65), 600-610.
• Çitil, A. A. (2017). Leyla, Mecnun, Mevla ve Tekillik. İçinde Ahlak ve Başkası, Modern Felsefe ve İslam Düşüncesinde Öteki (ss. 37-59). Nobel Yayınları.
• Doğan, M. (2017). Öteki, Kadim Bir Sorunsal. DH Yayınları.
• Düzen, N. E. (2015). Ayrımcılık Ötekileştirme Dışlama Rehberi. Pharmakon Yayınevi.
• Efil, Ş. (2015). Kendini ‘Öteki’nde Fark Etmek: Ben-Öteki İlişkisinin Felsefî Uzantıları. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 51-66.
• Fatmagül Berktay. (2009). Tektanrılı Dinler Karşısında Kadın (3. bs). Metis Yayınları.
• Frazer, J. G. (2019). Günah Keçisi. Pinhan Yayıncılık.
• Fromm, E. (1993). İnsandaki Yıkıcılığın Kökenleri I (2. bs, C. 2). Payel Yayınları.
• Furedi, F. (2017). Korku Kültürü (3. bs). Ayrıntı Yayınları.
• Gadamer, H.-G. (2006). Truth and Method. Continuum.
• Gasset, J. O. y. (1999). İnsan ve Herkes (2. bs). Metis Yayınları.
• Geçgin, E. (2019). Ahlaki Panik Sosyolojisinin İmkanı. İçinde Halk Düşmanları ve Ahlaki Panikler (ss. 7-23). Heretik Yayınları.
• Giddens, A. (2012). Sosyoloji (1. bs). Kırmızı Yayınları.
• Gündoğdu, H. (2008). Çokkültürlü Bir Toplumda Ötekiyle Yaşamak ve Hoşgörü. Ekev Akademi, 37, 73-86.
• Gündüz, Ş. (2013). Öteki İle İlişkiler Açısından İslam ve İslami Tecrübe. İçinde Hz. Peygamber Kardeşlik Ahlakı Ve Kardeşlik Hukuku (ss. 483-493). DİB Yayınları.
• Harari, Y. N. (2020). 21. Yüzyıl İçin 21 Ders (9. bs). Kolektif Kitap.
• İlter, T. (2006). Modernizm, Postmodernizm, Postkolonyalizm: Ben-Öteki İlişkileri ve Etnosantrizm. Küresel İletişim Dergisi, 1, 1-14.
• Kalın, İ. (2013). İslam ve Batı (4. bs). İSAM Yayınları.
• Kanatlı, F., & Çekici, Y. E. (2013). Türkçe Ders Kitaplarında Yer Alan Milli Kültür Temalı Okuma Metinlerinde Öz Ve Öteki İmgesi. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(2), 305-314.
• Kearney, R. (2018). Yabancılar Tanrılar ve Canavarlar, Ötekiliği Yorumlamak. Metis Yayınları.
• Kundakçı, F. S. (2013). Heteroseksizm ve Ötekileştirme Eleştirisi. liberal düşünce, 71, 65-79.
• Küçükalp, K. (2016). Çağdaş felsefede Farklılık Tartışmaları. Emin Yayınları.
• Maalouf, A. (2000). Ölümcül Kimlikler. Yapı Kredi Yayınları.
• Mendras, H. (2014). Sosyolojinin İlkeleri (3. bs). İletişim Yayınları.
• Mimar, A. (2013). Öteki, Ötekiler, Ötekileştirme. Agos. https://www.agos.com.tr/tr/yazi/6246/oteki-otekiler-otekilestirme
• Morrison, T. (2019). Ötekilerin Kökeni (2. bs). Sel Yayıncılık.
• Nahya, Z. N. (2011). İmgeler ve ötekileştirme: Cadılar, Yerliler, Avrupalılar. Atılım Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 27-38. Özensel, E. (2020). Farklılıkların Birarada Yaşamasında Bir Sorun Alanı Olarak Ötekinin Ötekileştirilmesi. SEFAD, 43, 369-378.
• Parlak, İ. (2015). Kimliğin İnşası, Ötekinin İcadı ve Şeytanlaştırma. İçinde Öteki’nin Var Olma Sancısı: Türk Politik Kültüründe Şeytanlaştırma Eğilimleri (ss. 25-122). Dora Yayıncılık.
• Robertson, R. (2012). Küreselleşme, Teokratikleşme ve Söyasallaşmış Sivil Din. İçinde Din Sosyolojisi-Yaşadığımız Dünya (ss. 233-273). İmge Kitabevi.
• Said, E. W. (2014). Şarkiyatçılık, Batı’nın Şark Anlayışları (8. bs). Metis Yayınları.
• Schnapper, D. (2005). Sosyoloji Düşüncsinin Özünde Öteki İle İlişki (1. bs). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Sönmez Selçuk, S. (2012). Postmodern Dönemde Farklılığın Kutsanması ve Toplumun Parçacıllaştırılması: “Öteki” ve “Ötekileştirme”. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 15(2), 77-99.
• Subaşı, N. (1999). Öteki’nin İnsan Hakları. İslamiyat, 2(2), 85-96.
• Subaşı, N. (2003). Öteki Türkiye’de Din ve Modernleşme. Vadi Yayınları.
• Sülün, M. (2015). Sevgi ve Nefret Bağlamında Kur’an’a Göre Öteki – Kimi Sevip Kimi Sevmeyeceğiz? İçinde İslam’da Sevgi Temelinde Beşeri Münasabetler (ss. 317-335). Ensar Neşriyat.
• Sürgevil, O. (2008). Farklılık Kavramına ve Farklılıkların Yönetimine Temel Oluşturan Sosyopsikolojik Kuramlar ve Yaklaşımlar. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(20), 111-124.
• Şaylan, G. (2016). Postmodernizm. İmge Kitabevi.
• Tatar, B. (2005). Gerçek ile Kurgu Arasında “Öteki”. Milel Ve Nihal, 2(2), 5-18.
• Ulu, M. (2019). Sosyal Psikoloji Bağlamında Önyargı ve Din. Çamlıca Yayınları.
• Vassaf, G. (2021). Cehenneme Övgü Gündelik Hayatta Totalitarizm (40. bs). İletişim Yayınları.