HAS MUHAMMAD PĀRSĀ WRITTEN A COMPLETE TAFSEER?

Yıl 2023, Sayı: 33, 81 - 102, 27.06.2023

Abdulmelik İbrahimoğlu

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1233239

Öz

Muhammad Pārsā (d. 822/1420), one of the Naqshbandī sheikhs, has written many works in various fields. One of the types of works written by Pārsā is tafseer (commentary). According to the sources, this tafseer written by him is a complete tafseer of one hundred volumes. However, there is no information about the whereabouts of this translation. In other words, no library records has been found that indicates the existence of such a tafseer. If Muhammad Pārsā has written such a commentary, it is not available at the moment. But some copies of this commentary, which can be considered as a part of it, can be accessed from the library records. Therefore, it is not clear whether the tafseer in question is a part of the aforementioned complete tafseer or whether this is the amount written by its author. In this article, the existence of the aforementioned problem will be examined and it will be discussed whether Muhammad Pārsā has written a complete commentary as it is mentioned in some sources and it will be tried to reach a conclusion. In addition, the exegetical material of Muhammad Pārsā will be discussed collectively together with the manuscript copies and the competence of Muhammad Pārsā in this matter will be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Tafseer, Sufism, Ishārī Tafseer, Muhammad Pārsā, Manuscript Copies.

MUHAMMED PÂRSÂ TAM BİR TEFSİR YAZMIŞ MIDIR?

Öz

Nakşbendî şeyhlerinden Muhammed Pârsâ (ö. 822/1420), muhtelif alanlarda çok sayıda eser kaleme almıştır. Onun kaleme aldığı eser türlerinden biri de tefsirdir. Kaynaklara bakılırsa onun yazdığı bu tefsir yüz ciltlik tam bir tefsirdir. Ancak bu tefsirin nerede olduğuna dair herhangi bir bilgi yoktur. Yani böyle bir tefsirin varlığını gösteren hiçbir kütüphane kaydına rastlanmamaktadır. Şayet Muhammed Pârsâ böyle bir tefsir yazmışsa da bu, şu an elimizde mevcut değildir. Fakat bu tefsirin bir parçası sayılabilecek bazı nüshalarına kütüphane kayıtlarından ulaşılabilmektedir. Dolayısıyla söz konusu tefsirin bahsi geçen tam bir tefsirin parçası mı yoksa müellifi tarafından yazılan miktarının bu mu olduğu konusu netlik kazanmamıştır. İşte bu makalede sözü edilen problemin varlığı konu edilecek ve bazı kaynaklarda geçtiği şekliyle Muhammed Pârsâ’nın tam bir tefsir yazıp yazmadığı tartışılacak ve bir sonuca ulaşılmaya çalışılacaktır. Ayrıca Muhammed Pârsâ’ya ait eldeki tefsir malzemesi el yazması nüshalarıyla birlikte toplu bir şekilde ele alınacak ve Muhammed Pârsâ’nın bu husustaki yetkinliği değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Tasavvuf, İşari Tefsir, Muhammed Parsa, El Yazması Nüshalar.

Kaynakça

• Acer, A. (2019). İbnü’l-arabî takipçisi olarak abdurrahman câmî ve şerhu fusûsi’l-hikem’i: tahkik ve inceleme. (YÖK Tez Merkezi, Doktora). Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi.
• Asım, M. S. (2018). İşârî tefsir geleneğinde hâce muhammed pârsâ’nın yeri. Hâcegân-nakşbendiya tarîkatınıng cehân tsivilizettsiyasi tarihide tutgen örni (27 Nisan 2018 Buhara) materielleri toplamı. (ss. 4-9). Buhara Devlet Üniversitesi Yayınları.
• Atâî, N. (1268). Hadâiku’l-hakāik fî tekmileti’ş-şekāik: Zeyl-i şekāik, Matbaa-i Âmire.
• Ateş, S. (1998). İşârî tefsir okulu. Yeni Ufuklar Neşriyat.
• Âteşîncân, B. (1380). “Muhammed-i Pârsâ”. Dânişnâme-i edeb-i fârsî: edeb-i fârsî der âsyâ-yi miyâne. (1/796-798). Sâzmân-ı Çâp u İntişârât-ı Vezâret-i Ferheng u İrşâd-ı İslâmî.
• Babanzâde, İ. P. (1951-55). Hediyyetü’l-ârifîn esmâ’ü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. Millî Eğitim Basımevi.
• Bardakçı, M. N. (2022). Hâce muhammed pârsâ ve nakşibendîlik. Rağbet Yayınları.
• Bilmen, Ö. N. (1961). Büyük tefsir tarihi (Tabakâtü’l-müfessirîn). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Buhârî, E. M. er-Risâletü’l-bahâiyye. Râşid Efendi YEK, 1110/1, 1b-144a.
• Buhârî, M. (1365). el-Müstahlas fî tercümâni’l-kur’ân: Cevâhiru’l-kur’ân. Merkez-i Neşr-i Ferhengi-yi Recâ.
• Bursevî, İ. H. (1330). Rûhu’l-beyân fî tefsîri’l-kur’ân, Matba‘atü Osmâniyye.
• Câmî, N. A. (1373). Nefehâtü’l-üns min hazarâti’l-kuds. İntişârât-ı Ittılâât.
• Dirâyetî, M. (1391-94). Fihristgân-ı nushahâ-yi hattî-yi îrân. Sâzmân-ı İsnâd ve Kitâbhâne-i Millî-yi Cumhûrî-yi İslâmî-yi Îrân.
• Edirnevî, A. b. M. (1997). Tabakâtü’l-müfessirîn, Mektebetü’l-Ulûmi ve’l-Hikem.
• Gülderrih, S. Y. (1397). Tashîh, tahşiye ve ta‘lîka ber nîme-i nohost-i tefsîr-i semâniye-i hâce muhammed pârsâ. (İran doc., Doktora). Râzî Üniversitesi.
• Gülderrih, S. Y. & Mâlmîr, M. İ. (1399). Mu‘arrifî vü berresî-yi tefsîr-i semâniye-i hâce muhammed-i pârsâ ve nükâtî derbâre-i hayât u âsâr-ı vey. Âyine-i mîrâs, 18(67), 199-221.
• Gülderrih, S. Y. & Mâlmîr, M. İ. & Sâlimiyân, G. (1400). Te’sîr-i âsâr-ı gazzâlî ber nîme-i nohost-i tefsîr-i semâniye-i hâce muhammed-i pârsâ. Pijûhişhâ-yi nesr u nazm-ı fârsî, 5(12), 247-261.
• Gülderrih, S. Y. & Mâlmîr, M. İ. & Sâlimiyân, G. (1401). Te’sîr-i mütûn-ı sûfiyâne-i fârsî ber tefsîr-i semâniye-i hâce muhammed-i pârsâ. Kohennâme-i edeb-i pârsî, 13(2), 303-326.
• Hamidullah, M. & Yaşaroğlu, M. (1991). Kur’ân tarihi (Çev. Mehmet Sait Mutlu) ve kur’ân-ı kerîm’in türkçe terceme ve tefsirleri bibliyografyası. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Hıdırova, N. (2006). Hâce muhammed pârsâ’nıng hâcegân-nakşbendiyye tarîkatining rivaclenişide tutgen örni ve roli (14. asr ahiri-15. asr başleri). Özbekistan Cumhuriyeti Fenler Akademisi.
• Irâkî, A. T. (1354). Mukaddime. Muhammed Pârsâ. Kudsiyye: kelimât-ı Bahâeddîn Nakşbend’in içinde. (ss. 9-92). Kitâbhâne-i Tahûrî.
• İbn Arabşâh, Ş. (1986). ‘Acâibu’l-makdûr fî nevâibi Teymûr. Müessesetü’r-Risâle.
• İbn Tağrîberdî, Y. (1963). en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki mısr ve’l-kâhire. Vizâretü’s-Sekâfe ve’l-İrşâdi’l-Kavmî.
• İbnü’l-İmâd, A. (1993). Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. Dâru İbni Kesîr.
• İbrahimoğlu, A. (2022). Muhammed pârsâ’nın başyapıtı faslü’l-hitâb. Şarkiyat, 14(3), 1116-1143. https://doi.org/10.26791/sarkiat.1189871.
• İbrahimoğlu, A. (2023). Bir sûfî müderris portresi muhammed pârsâ. İlahiyat Yayınları.
• İlmî, A. (1398). Tashîh ve tahkîk-i bahşî ez tefsîr-i hâce muhammed pârsâ (sûrehâ-yı fâtiha, kadr ve beyyine) ve reviş-i tefsîr-i vey. (İran doc., Yüksek Lisans). Meşhed Firdevsî Üniversitesi.
• Karaismailoğlu, A. (1999). “Hüseyin Vâiz-i Kâşifî”. Türkiye diyanet vakfı islâm ansiklopedisi. (19/16-18). TDV Yayınları.
• Kâtib, Ç. (1941). Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Maârif Matbaası.
• Kerbelâî, H. H. (1344-49). Ravzâtü’l-cinân ve cennâtü’l-cenân. Bungâh-ı Terceme vü Neşr-i Kitâb.
• Kişmî, H. (1375). Tashîh-i nesemâtü’l-kuds min hadâikı’l-üns. (İran doc., Doktora). Tahran Üniversitesi.
• Mehmed Tâhir, B. (1333-42). Osmanlı müellifleri, Matbaa-i Âmire.
• Münzevî, A. (1348-50). Fihrist-i nüshahâ-yı hattî-yi fârsî. Müessese-i Ferhengî-i Mıntıkaî.
• Nevşâhî, Â. (1375). “Buhârî, Muhammed b. Muhammed”. Dânişnâme-i cihân-ı İslâm. (2/386). Bünyâd-ı Dâiretü’l-Ma‘ârif-i İslâmî.
• Nîşâbûrî, A. (1380). “Melfûzât-ı Ahrâr”. Ahvâl ve sohenân-ı Hâce ‘Ubeydullâh Ahrâr. (ss.142-324). Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî.
• Ökten, E. İ. (2007). Jâmî (817-898/1414-1492): his biography and intellectual influence in herât. (UMI Microform, Doktora). The University of Chicago.
• Özcan, A. (1994). “Ebülfazl Mehmed Efendi”. Türkiye diyanet vakfı islâm ansiklopedisi. (10/356-57). TDV Yayınları.
• Pâketçî, A. (1385). “Tefsîr”. Dâiretü’l-ma‘ârif-i bozorg-i islâmî. (15/680-742). Merkez-i Dâiretü’l-Ma‘ârif-i Bozorg-i İslâmî.
• Pârsâ, M. (935). Tefsîr-i sûretü’l-fâtiha (Tefsîr-i sûre-i fâtihatü’l-kitâb). Hasan Paşa YEK, No. 125/3, vr. 149b-173b.
• Pârsâ, M. (1042). Tefsîr-i âyetü’l-kürsî. Özbekistan Fenler Akademisi Şarkiyat Enstitüsü Kütüphanesi, No. 5038/2, vr. 174b-175b.
• Pârsâ, M. (815). Tefsîr-i süver-i semâniye. Özbekistan Fenler Akademisi Şarkiyat Enstitüsü Kütüphanesi, No. 2180, vr. 2b-234a.
• Pârsâ, M. (848). Tefsîr-i süver-i semâniye. Süleymaniye YEK, Murad Molla, No. 72, vr. 1b-194b.
• Pârsâ, M. (1059). Tefsîr-i süver-i semâniye. Süleymaniye YEK, Esad Efendi, No. 84, vr. 1b-259b.
• Pârsâ, M. (ts.). Tefsîru sûreteyi’l-kadr ve’l-beyyine. Süleymaniye YEK, Laleli, No. 3655/1, vr. 1b-60a.
• Safâ, Z. (1364). Târîh-i edebiyât der îrân ez pâyân-ı karn-ı heştom tâ evâyil-i karn-ı dehom-i hicrî, İntişârât-ı Firdevsî.
• Safî, F. A. (2536). Reşehât-ı aynü’l-hayât. İntişârât-ı Bünyâd-ı Nîkûkârî-yi Nûriyânî.
• Sehâvî, Ş. (ts.). ed-Dav’ü’l-lâmi‘ li-ehli’l-karni’t-tâsi‘. Dâru’l-Cîl.
• Storey, C. A. (1362). Edebiyyât-ı fârsî ber mebnâ-yı te’lîf-i istori (Çev. Yahyâ Âryenpûr v.d.). Müessese-i Mutâleât ü Tahkîkât-ı Ferhengî.
• Storey, C. A. (1927-39). Persian literature: A bio-bibliographical survey.
• Süreyyâ, M. (1308-11). Sicill-i osmânî yâhûd tezkire-i meşâhîr-i osmâniyye, Matbaa-i Âmire.
• Tevfik Efendi, S. M. (2019). Neş’e: Molla câmî şiirlerinin şerhi. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Tosun, N. (2012). Bahâeddîn nakşbend: Hayatı, görüşleri, tarîkatı. İnsan Yayınları.