ST. GREAT NERSES PARTEV (329-373), ONE OF THE FOUNDERS OF THE ARMENIAN CHURCH

Yıl 2023, Sayı: 33, 309 - 335, 27.06.2023

Canan Seyfeli

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1274967

Öz

The subject of the article is the life, personality and activities of Great Nerses. Nerses, one of the founding patriarchs, is a descendant of St. Grigor Illuminator. The aim of the study is to reveal the role of Nerses in the institutionalization of the Church. During his period, Christianity had not yet completed itself as a religion and the churches had not become independent. For this reason, in the same process, the influence of Nerses on the Church's taking its own color was discussed. The two main sources on Nerses are P'avstos' "History of Buzand" (Բուզանդարան Պատմութիւնք) and the anonymous "History of the Armenian Patriarch Saint Nerses Partev". (Պատմութիւն Սրբոյն Ներսեսի Պարթեւի Հայոց Հայրապետի). Both are dated to the 5th century. In the study, it has been seen that Nerses' activities have both religious, and social and political dimensions. While he organized the Church with its hierarchical, religious and ritual dimensions, Nerses enabled the Armenian Church to gain a system. However, the uncertainties, variability and instability in the Armenian geography of the period prevented an drastic change, and caused the disruption of the order he established especially with his social activities after Nerses.

Anahtar Kelimeler

Christianity, Armenian Church, St. Nerses, Ancient Armenia, Church Hierarchy.

ERMENİ KİLİSESİ’NİN KURUCULARINDAN AZİZ BÜYÜK NERSES PARTEV (329-373)

Öz

Makalenin konusu Ermeni Kilisesi’nin kurucularından Aziz Büyük Nerses’in hayatı, kişiliği ve faaliyetleridir. Nerses, Ermenilerin aydınlatıcısı ve Ermeni Kilisesi’nin kurucusu kabul edilen Grigor Lusavoriç’in soyundan önemli bir patriktir. Çünkü, Kilise’nin kuruluş sürecinde ruhani liderlik Grigor soyunda yürümüştür. Çalışmanın temel amacı Nerses’in Ermeni Kilisesi’nin kurulmasında ve kurumsallaşmasında oynadığı rolü ortaya koymaktır. Döneminde henüz hem Hıristiyanlık bir din olarak kendisini tamamlamamış hem kiliseler bağımsızlaşmamış hem de Ermeni Kilisesi kendi rengini alarak kurumsal yapısını biçimlendirmeyi tamamlamamıştır. Bu nedenle, kurumsallaşma sürecinde faaliyetlerinden hareketle Nerses’in Ermeni Kilisesi’nin sistemleşmesine katkısını ortaya çıkarma hedeflenmiştir. Nerses hakkındaki iki ana kaynak; kendi döneminde yaşamış P’avstos’un Buzand’ın Tarihi (Բուզանդարան Պատմութիւնք) ve ana metni V. Yüzyıla dayanan anonim Ermeni Patriği Aziz Nerses Partev’in Tarihi (Պատմութիւն Սրբոյն Ներսեսի Պարթեւի Հայոց Հայրապետի) isimli eserlerdir. Sonuç olarak Nerses’in dini faaliyetlerinin sosyal ve siyasi hususları da içine alan geniş bir boyutta olduğu görülmüştür. O, Kilise’yi hiyerarşik, inançsal ve ayinsel boyutlarıyla düzenlerken Ermeni Kilisesi’nin bir sistem kazanmasını sağlamıştır. Ancak dönemin Ermeni coğrafyasındaki belirsizlikler, değişkenlikler ve istikrarsızlık köklü bir değişime engel olmuş, Nerses’ten sonra özellikle sosyal faaliyetleriyle kurduğu düzenin bozulmasına yol açmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hıristiyanlık, Ermeni Kilisesi, Aziz Nerses, Kadim Ermenistan, Kilise Hiyerarşisi.

Kaynakça

• Adontz, N. (1970). Armenia in the period of Justinian the political conditions based on the naxarar system (N. G. Garsoian, Çev.). Galouste Gulbenkian Foundation.
• Anonyme. (1869). Généalogie de la famille de saint grégoire, illuminateuer de l’armenie et vie de saint nersès, patriarche des arméniens. İçinde J.-R. Emine (Ed.), & V. Langlois (Çev.), Collection des historiens anciens et modernes de l’Armenie: C. II (ss. 21-44). Librairie de Firmin-Didot.
• Aslan, K. (1928). Etudes historiques sur le peuple arménien. Librairie Orientaliste Paul Geuthner.
• Baynes, N. H. (1910). Rome and armenia in the fourth century. The English Historical Review, 25(100), 625-643.
• Bournoutian, G. A. (2011). Ermeni tarihi: ermeni halkının tarihine kısa bir bakış (E. Abadoğlu & O. Kılıçdağı, Çev.). Aras Yayıncılık.
• Cheney, D. M. (t.y.). Archdiocese of caesarea in cappadocia. The Hierarchy of the Catholic Church. Erişim 02 Ekim 2022, gönderen https://www.catholic-hierarchy.org/diocese/dc641.html
• Dedeyan, G. (Ed.). (2015). Ermeni halkının tarihi (Ş. Çiltaş, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Fatti, F. (2011). An extraordinary bishop: eusebius of caesarea in cappadocia. İçinde J. Leemans, P. V. Nuffelen, S. W. J. Keough, & C. Nicolaye (Ed.), Episcopal Elections in Late Antiquity (ss. 343-355). De Gruyter.
• Garsoian, N. G. (1969). Quidam narseus? a note on the mission of st. nerses the great. içinde armeniaca: mélanges d’études arméniennes (ss. 148-164). İle de Saint Lazare.
• Garsoian, N. G. (1987). The enigmatic figure of bishop sahak of manazkert. Handes Amsorya, 101, 883-895.
• Garsoian, N. G. (1997). The arsakuni dynasty (A.D. 12-[180?]-428). İçinde R. G. Hovannisian (Ed.), The armenian people from ancient to modern times: C. I (ss. 63-94). St. Martin’s Press.
• Garsoian, N. G. (2007). Introduction to the problem of early armenian monasticism. Revue des Études Arméniennes, 30, 177-236.
• Grousset, R. (2005). Başlangıcından 1071’e ermenilerin tarihi (S. Dolanoğlu, Çev.). Aras Yayıncılık.
• Langlois, V. (1869). Collection des historiens anciens et modernes de l’Armenie: C. II (J.-R. Emine, Ed.). Librairie de Firmin-Didot.
• Marcellinus, A. (1894). The roman history of ammianus marcellinus, during the reigns of the emperors constantius, julian, jovianus, valentinian, and valens (C. D. Yonge, Çev.). George Bell & Sons.
• Mateos, U. (1987). Mateos vekayi-namesi (952-1136) ve papaz grigor’un zeyli (1136-1162) (H. D. Andreasyan, Çev.). TTK Basımevi.
• McSorley, J. (1913). St. Basil the great. İçinde C. G. Herbermann (Ed.), The catholic encyclopedia (C. 2). The Encyclopedia Press.
• Petin, M. L. (1850). Dictionnaire hagiographique (M. L. Migne, Ed.; C. 1). Chez Lediteur.
• Rousseau, P. (1994). Basil of caesarea. University of California Press.
• Saint Basil the great, archbishop of caesarea in cappadocia. (Erişim, 2023, Ocak 1). Orthodox church in america. https://www.oca.org/saints/lives/2023/01/01/100003-saint-basil-the-great-archbishop-of-caesarea-in-cappadocia
• Seyfeli, C. (2011). Erken ermeni kaynaklarına göre hıristiyanlık öncesi ermeni tanrılar panteonu. O.M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30, 139-183.
• Seyfeli, C. (2015a). Ermeni kilise merkezi ecmiatzin. Çizgi Kitabevi.
• Seyfeli, C. (2015b). Ermeni kilisesi’nde sakramentler. Çizgi Kitabevi.
• Temiztürk, H. (2016). Kapadokyalı bir kilise babası: aziz basil ve hıristiyanlığın şekillenmesine etkisi. KTÜİFD, 3(1), 35-61.
• Ագաթանգեղոս. (2003). Պատմութիւն Հայոց. İçinde Z. Yegavian, Մատենագիրք Հայոց: C. Բ (ss. 1302-1735). Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւն.
• Բուզանդ, Փաւստոս. (2003). Բուզանդարան պատմութիւնք. İçinde Z. Yegavian, Մատենագիրք Հայոց: C. Ա (ss. 277-428). Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւն.
• Գալուստեան, Շնորհք. (1982). Հայազգի Սուրբեր. Իսթանպուլ
• Գանձակեցի, Կիրակոս. (t.y.). Պատմութիւն Հայոց. Geliş tarihi 26 Ekim 2020, gönderen https://digilib.aua.am/book/250/ՊատմութիւնՀայոց
• Գէորգ-Մեսրոպ. (1913). Պատմութիւն Հայ եկեղեցիոյ: C. Ա. Փարոս Հրատարակջական Ընկերութիւն.
• Դրասխանակերտցի, Յովհաննէս. (t.y.). Պատմութիւն Հայոց. Erişim tarihi 20 Eylül 2020, gönderen http://digilib.aua.am/book/214/ՊատմութիւնՀայոց
• Խորենացի. (2003). Հայոց Պատմութիւն. İçinde Z. Yegavian, Մատենագիրք Հայոց: C. Բ (ss. 1739-2121). Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւն.
• Կատվալյան, Մ․. (1974). Աշտիշատի ժողով 356. İçinde Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (C. 1, s. 493).
• Հարությունյան, Հ․. (1982). Ներսես Ա Մեծ. İçinde Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (C. 8, s. 252).
• Հովհաննիսյան, Պետրոս (Ed.). (2001). Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսներ. Հայագիտակ.
• Մեծոփեցի, Թովմա. (t.y.). Պատմագրութիւն. Geliş tarihi 28 Ekim 2020, gönderen https://digilib.aua.am/book/347/Պատմագրութիւն
• Մխիթարեանց, Աբել. (1874). Պատմութիւն ժողովոց Հայաստանեայց Եկեղեցւոյ Հանդերձ Կանոնագրութեամբք. Տպարանի Սրբոյ Կաթուղիկէ էջմիածնի.
• Չամչեանց, Միքայէլ. (1784). Պատմութիւն Հայոց: Ի սկզբանէ աշխարհի մինչև ցամ Տեառն 1784: C. Ա. Տպարանի Պետրոսի Վաղվազեանց.
• Պատմութիւն Սրբոյն Ներսեսի Պարթեւի Հայոց Հայրապետի (Ա). (1853). Տպարանի Մխիթարեան.
• Պատմութիւն Սրբոյն Ներսեսի Պարթեւի Հայոց Հայրապետի (Բ). (1853). Տպարանի Մխիթարեան.
• Պետրոսյան, Եզնիկ Ծ. (1995). Հայ եկեղեցու Պատմություն. Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածին.
• Փարպեցի, Ղազար. (2003). Պատմութիւն Հայոց. İçinde Z. Yegavian, Մատենագիրք Հայոց: C. Բ (ss. 2201-2375). Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւն.
• Օրբելեան, Ստեփաննոս. (1861). Պատմութիւն Տանն Սիսական (էմինՄկրտիչ, Ed.). Տպարան Լազարեան Ճեմարանի Արեւելեան Լեզուաց.
• Օրմանեան, Մաղաքիա. (2001). Ազգապատում: Հայ Ուղղափար Եկեղեցիոյ Անցքերը Սկիզբեն Մինչեի Մեր Օրերը Յարակից Ազգային Պարագաներով Պատմուած (C. 1-3). Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւն.