İŞ TAŞMASI (JOB CREEP) ÖLÇEĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ: GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMASI

Yıl 2024, Sayı: 36, 377 - 398, 04.07.2024

Mehmet Ali Canbolat

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1457229

Öz

Çalışanlar tarafından bir kez gönüllü olarak sergilenen bir davranışın sürekli olarak beklenir hale gelmesi ve bu beklentinin çalışan tarafından gerçekleştirilmeye devam edilmesi iş taşması olarak değerlendirilmektedir. Bu çalışmanın amacı çalışanların iş taşmasının belirlenebilmesine yönelik bir ölçme aracı geliştirmektir. Bu kapsamda öncelikle literatür doğrultusunda beşli Likert tipinde hazırlanan ve 33 maddeden oluşan bir madde havuzu oluşturulmuştur. Uzman görüşleri ile bu sayı 16 maddeye indirilerek aday ölçeğe pilot bir uygulama yapılmıştır. Pilot uygulama sonrasında 3 madde iptal edilerek aday ölçeğe son hali verilmiştir. Daha sonra 1000 kişilik herhangi bir sektörde çalışan araştırma grubuna aday ölçek uygulanmıştır. Elde edilen veriler istatistiksel analizlere tabi tutulmuş ve ilk olarak araştırma grubundan elde edilen verilerin yarısına açıklayıcı faktör analizi (AFA) uygulanmıştır. AFA, 13 maddelik aday ölçeğin 3 boyuttan oluşan bir yapıda olduğunu ortaya koymuştur. Ölçeğin alt boyutları; ek iş yükü, geri çekilme ve yardımseverlik şeklinde adlandırılmıştır. Ardından geri kalan verilere doğrulayıcı faktör analizi (DFA) uygulanmıştır. DFA sonucunda aday ölçeğin yapı geçerliliğinin sağlandığı görülmüştür. Son olarak aday ölçeğin güvenirlik analizlerinde de beklenen değerlere ulaşılması ile İş Taşması Ölçeği’nin geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İş Taşması, Ölçek Geliştirme, Geçerlik, Güvenirlik

Etik Beyan

KMÜ Sosyal ve Beşeri Bilimler Bilimsel Araştırma ve Yayın Etik Kurulundan 04-2022/68 karar numarası ile onay alınmıştır.

Destekleyen Kurum

Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) Koordinatörlüğü

Proje Numarası

01-M-23

DEVELOPMENT OF JOB CREEP SCALE: A STUDY OF VALIDITY AND RELIABILITY

Öz

When a behavior that is exhibited voluntarily by employees once becomes expected continuously and this expectation continues to be realized by the employee, it is considered as job creep. The aim of this study is to develop a measurement tool for determining employees' job creep. In this context, first of all, an item pool consisting of 33 items prepared in five-point Likert type was created in line with the literature. With expert opinions, this number was reduced to 16 items and a pilot application was made to the candidate scale. After the pilot application, 3 items were canceled and the candidate scale was finalized. Then, the candidate scale was applied to the research group of 1000 people working in any sector. The data obtained were subjected to statistical analyses and first, exploratory factor analysis (EFA) was applied to half of the data obtained from the research group. EFA revealed that the 13-item candidate scale has a structure consisting of 3 dimensions. The sub-dimensions of the scale were named as additional workload, withdrawal and helpfulness. Then, confirmatory factor analysis (CFA) was applied to the remaining data. As a result of CFA, it was seen that the construct validity of the candidate scale was achieved. Finally, it was concluded that the Job Creep Scale is a valid and reliable measurement tool by reaching the expected values in the reliability analysis of the candidate scale.

Anahtar Kelimeler

Job Creep, Scale Development, Validity, Reliability

Proje Numarası

01-M-23

Kaynakça

• Acar Güvendir, M. & Özer Özkan, Y. (2015). Türkiye'deki eğitim alanında yayımlanan bilimsel dergilerde ölçek geliştirme ve uyarlama konulu makalelerin incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 14(52), 23-33.
• Aderibigbe, J. K. (2021). Psychological capital: The antidote for the consequences of organisational citizenship behaviour in industry 4.0 workplace. In N. Ferreira, İ. L. Potgieter and M. Coetzee (Eds.). Agile Coping in the Dijital Workplace: Emerging Issues for Research and Practice (pp. 259-274). Springer.
• Anderson, C. A. (1995). Implicit personality theories and emprical data: Biased assimilation, belief perseverance and change, and covariation detection sensitivity. Social Cognition, 13(1), 25-48.
• Argyris, C. (1960). Understanding organizational behavior. The Dorsey Press.
• Ataş, M. (2019). Stratejik yönetim duyarlılığı ölçeği geliştirilmesi ve geçerlilik araştırması. (YÖK Tez Merkezi, Doktora). İstanbul Ticaret Üniversitesi.
• Aziz, A. (2020). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri ve teknikleri. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Bandalos, D. L. & Finney, S. J. (2019). Factor analysis: Exploratory and confirmatory. In G. R. Hancock, L. M. Stapleton and R. O. Mueller (Eds.). The Reviewer's Guide to Quantitative Methods in the Social Sciences (pp. 98-122). Routledge.
• Bateman, T. S. & Organ, D. W. (1983). The relationship between affect and employee “citizenship”. Academy of Management Journal, 26(4), 587-595.
• Benson, J. C. (2021). On Dr. Gretchen butler, and burnout. Clinical Imaging, 77, 193-193. https://doi.org/10.1016/j.clinimag.2021.04.031
• Bolino, M. C., Klotz, A. C., Turnley, W. H. & Harvey, J. (2013). Exploring the dark side of organizational citizenship behavior. Journal of Organizational Behavior, 34, 542-559. https://doi.org/10.1002/job.1847
• BrckaLorenz, A., Chiang, Y.-C. & Nelson Laird, T. (2013). Internal Consistency. FSSE Psychometric Portfolio, Technical Report.
• Brehm, J. W. (1966). A theory of psychological reactance. Academic Press.
• Brehm, S. S. & Brehm, J. W. (1981). Psychological reactance - A theory of freedom and control. Academic Press.
• Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş. (2020). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı: İstatistik, araştırma deseni, SPSS uygulamaları ve yorum. Pegem Akademi.
• Can, A. (2022). SPSS ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi. Pegem Akademi.
• Chen, J. & Dai, L. (2018). Comment on the research progress of the impact of organizational citizenship pressure. Psychology, 9, 985-996.
• Coaley, K. (2010). Psychological assessment and psychometrics. Sage Publications.
• Cohen, R. J. & Swerdlik, M. E. (2010). Psychological testing and assessment. McGraw-Hill Companies.
• Comrey, A. L. and Lee, H. B. (1992). A first course in factor analysis. Lawrence Erlbaum Associates, Inc.
• Cooper, C. (2019). Psychological testing: Theory and practice. Routledge.
• Crocker, L. & Algina, J. (1986). Introduction to classical and modern test theory. Holt, Rinehart and Winston, Inc.
• Çakmur, H. (2012). Araştırmalarda ölçme - güvenilirlik - geçerlilik. TAF Preventive Medicine Bulletin, 11(3), 339-344.
• Erden, N. S. (2015). Extra-role behaviors and job creep: The relationships between affect, withdrawal behaviors and organizayional identification. (YÖK Tez Merkezi, Doktora). Marmara University.
• Erden, N. S. (2016). Voluntarily performed extra-role behaviors versus job creep: Emotions, withdrawal and organizational identification. Global Journal for Research Analysis, 5(8), 243-248.
• Erden, N. S. & Tekarslan, E. (2014). Are organizational citizens betrayed? - an exploratory study in the Turkish context. The IUP Journal of Organizational Behavior, 13(4), 1-18.
• Erkuş, A. (2017). Davranış bilimleri için bilimsel araştırma süreci. Seçkin Yayıncılık.
• Erkuş, A. (2019). Psikolojide ölçme ve ölçek geliştirme-I temel kavramlar ve işlemler. Pegem Akademi.
• Erkuş, A., Sünbül, Ö., Ömür Sünbül, S., Yormaz, S. & Aşiret, S. (2017). Psikolojide ölçme ve ölçek geliştirme-II. Pegem Akademi.
• Fabrigar, L. R. & Wegener, D. T. (2012). Exploratory Factor Analysis. New York: Oxford University Press.
• Goretzko, D., Pham, T. T. H. & Bühner, M. (2021). Exploratory factor analysis: Current use, methodologicel developments and recommendations for good practice. Current Psychology, 40(7), 3510-3521.
• Grant, J. S. & Davis, L. L. (1997). Selection and use of content experts for instrument development. Research in Nursing & Health, 20, 269-274.
• Güneş, G., Tuğrul, B. & Demir Öztürk, E. (2020). Oyun algısı ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, 4(1), 29-51. http://dx.doi.org/10.24130/eccd-jecs.1967202041147
• Gürbüz, S. (2021). AMOS ile yapısal eşitlik modellemesi. Seçkin Yayıncılık.
• Gürbüz, S. & Şahin, F. (2015). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Hinkin, T. R. (1995). A review of scale development practices in the study of organizastions. Journal of Management, 21(5), 967-988.
• Hinkin, T. R. (1998). A brief tutorial on the development of measures for use in survey questionnaires. Organizational Research Methods, 2(1), 104-121.
• Kaiser, H. F. (1974). An index of factorial simplicity. Psychometrika, 39(1), 31-36.
• Karakoç, F. Y. & Dönmez, L. (2014). Ölçek geli̇şti̇rme çalışmalarında temel ilkeler. Tıp Eğitimi Dünyası, 13(40), 39-49.
• Katopol, P. (2014). Management 2.0: Employees who do more - organizational citizenship behavior. Library Leadership & Management, 28(4), 1-5.
• Katz, D. & Khan, R. L. (1967). The social psychology of organizations. John Wiley and Sons.
• Kılıç, A. F. (2022). Ölçek geliştirme sürecinde açımlayıcı faktör analizi. İçinde M. A. Güvendir ve Y. Ö. Özkan (Eds.). Tüm Yönleriyle Ölçek Geliştirme Süreci (ss. 69-125). Pegem Akademi.
• Köklü, N. (1995). Tutumların ölçülmesi ve Likert tipi ölçeklerde kullanılan seçenekler. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 28(2), 81-93. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000000299
• Lawshe, C. H. (1975). A quantitative approach to content validity. Personnel Psychology, 28(4), 563-575.
• Malatyalı, M. K. & Sunal, A. B. (2017). Sigara paketleri üzerinde yer alan sağlık uyarılarının sigara kullanıcıları üzerindeki etkileri konusunda bir derleme. Klinik Psikiyatri, 20, 137-149.
• Murphy, K. R. & Davidshofer, C. O. (2005). Psychological testing: Principles and applications. Pearson Education International.
• Mühlberger, C. & Jonas, E. (2019). Reactance theory. In K. Sassenberg and M. L. W. Vliek (Eds.). Social Psychology in Action - Evidence-Based Interventions from Theory to Practice (pp. 79-94). Springer.
• Mühlberger, C., Jonas, E. & Sittenthaler, S. (2017). Uncontrollability, reactance, and power: Power as a resource to regain control after freedom threats. In M. Bukowski, I. Fritsche, A. Guinote and M. Kofka (Eds.). Coping with Lack of Control in a Social World (pp. 230-246). Routledge Taylor & Francis Group.
• Nunnally, J. C. (1978). Psychometric theory (R. R. Wright and M. Gardner Eds.). McGraw-Hill Book Company.
• Organ, D. W. (1988). Organizational citizenship behavior: The good soldier syndrome. Lexington Books.
• Özdamar, K. (2016). Eğitim, sağlık ve davranış bilimlerinde ölçek ve test geliştirme / yapısal eşitlik modellemesi. Nisan Kitabevi.
• Özdamar, K. (2017). Modern bilimsel araştırma teknikleri. Nisan Kitabevi.
• Pickford, H. C. & Joy, G. (2016). Organisational citizenship behaviours: Definitions and dimensions. Saïd Business School Research Papers, 31, 1-13.
• Piedmont, R. L. (2014). Inter-item correlations. Encyclopedia of Quality of Life and Well-Being Research, 7(4), 3303-3304.
• Podsakoff, P. M., MacKenzie, S. B., Paine, J. B. & Bachrach, D. G. (2000). Organizational citizenship behaviors: A critical review of the theoretical and empirical literature and suggestions for future research. Journal of Management, 26(3), 513-563.
• Porpora, D. V. (1989). Four concepts of social structure. Journal for the Theory of Social Behavior, 19(2), 195-211. https://doi.org/10.1111/j.1468-5914.1989.tb00144.x
• Ross, L., Lepper, M. R. & Hubbard, M. (1975). Perseverance in self-perception and social perception: Biased attributional processes in the debriefing paradigm. Journal of Personality and Social Psychology, 32(5), 880-892.
• Rust, J. & Golombok, S. (1997). Modern psychometrics: The scienceof psychological assessment. Routledge.
• Sias, P. M. & Duncan, K. L. (2019). “I know it’s not your job but…”: Extra-role tasks, communication, and leader-member exchange relationships. Communication Quarterly, 67(4), 355-382. https://doi.org/10.1080/01463373.2019.1596142
• Suhr, D. D. (2006). Exploratory or Confirmatory Factor Analysis? Paper presented at the SAS Users Group International Conference (SUGI31), San Francisco, CA.
• Tabachnick, B. G. & Fidell, L. S. (1989). Using multivariate statistics (S. Hlzrttnan Ed.). Harper Collins College Publishers.
• Tezbaşaran, A. A. (2008). Likert tipi ölçek hazırlama kılavuzu. Türk Psikologlar Derneği.
• Van Dyne, L. & Ellis, J. B. (2004). Job creep: A reactance theory perspective on organizational citizenship behavior as over-fulfillment of obligations. In J. A.-M. Coyle-Shapiro, L. M. Shore, M. S. Taylor and L. E. Tetrick (Eds.). The Employment Relationship - Examining Psychological and Contextual Perspectives (pp. 181-205). Oxford University Press.
• Veneziano, L. & Hooper, J. (1997). A method for quantifying content validity of health-related questionnaires. American Journal of Healty Behavior, 21(1), 67-70.
• Vigoda-Gadot, E. (2006). Compulsory citizenship behavior: Theorizing some dark sides of the good soldier syndrome in organizations. Journal for the Theory of Social Behaviour, 36(1), 77-93.
• Warren, K. E. & Scoulas, J. M. (2020). A content and comparative analysis of job advertisements for special collections professionals using ACRL RBMS guidelines. Journal of Library Administration, 60(6), 613-630.
• Yaşlıoğlu, M. M. (2017). Sosyal bilimlerde faktör analizi ve geçerlilik: Keşfedici ve doğrulayıcı faktör analizlerinin kullanılması. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 46(Özel Sayı), 74-85.
• Yeşilyurt, S. & Çapraz, C. (2018). Ölçek geliştirme çalışmalarında kullanılan kapsam geçerliği için bir yol haritası. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(1), 251-264.
• Yurdabakan, İ. & Çüm, S. (2017). Davranış bilimlerinde ölçek geliştirme (Açıklayıcı faktör analizine dayalı). Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 11(2), 108-126.
• Yurdugül, H. (2005). Ölçek geliştirme çalışmalarında kapsam geçerliliği için kapsam geçerlik indekslerinin kullanılması. XIV. Ulusal Eğitim Bilimleri Fakültesi, Denizli.