ONTOLOJİK VE SOSYO-KÜLTÜREL FARKLILIKLAR AÇISINDAN TEVHİD

Yıl 2019, Cilt: 55 Sayı: 4, 921 - 949, 15.12.2019

Mücteba Altındas

Öz

İman esaslarının temelini oluşturan tevhid, çok yönlü olarak ele alınabilecek Kur’ân’ın anahtar kavramlarındandır. İslâm’ın ulûhiyyet anlayışı, Allah’ın varlığı, birliği ve yüceliğini esas alan tenzih anlayışına dayanmaktadır. Kur’ân-ı Kerîm, Yüce Yaratıcı’nın varlığından daha çok O’nun birliği anlamına gelen tevhid ilkesini savunur. Allah’ın varlığının ispatlanması aynı zamanda, Allah’ın varlığıyla birlikte birliğinin de ispatlanması anlamına gelmektedir. Bu anlamda kâinat ve içindekiler Allah’ın varlığına, bu varlıklarda görülen nizam ve düzen de Allah’ın birliğine delâlet etmektedir.

Evreni oluşturan canlı ve cansız maddelerde hassas bir düzen bulunmaktadır. Varlığın belirli bir düzene sahip olması varlıkların farklı ve çeşitli olmasını gerektirmektedir. Zira evrende farklılık ve karşıtlıklar olmasaydı, uyumlu bir bütünden söz edilemezdi. Bütün zıtlıklara rağmen cisimlerde görülen ahenk ve güzellik her şeyi yerli yerine koyan yüce bir Varlık sayesinde mümkün olmaktadır. Bu nedenle âyetler bu yüce Yaratıcı’nın varlık ve birliğinin bir delili olarak evrendeki uyum ve çeşitliliğe dikkat çekmektedir. Çalışmada tevhid, ontolojik ve sosyokültürel alandaki farklılık ve çeşitlilikler açısından ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Tevhid, Kâinat, Düzen, Farklılık, Çeşitlilik

TAWHID IN TERMS OF ONTOLOGICAL AND SOCIOCULTURAL DIFFERENCES

Öz

Tawhid (monotheism), which forms the basis of the principles of faith, is one of the key concepts  of the Qur’an that can be dealt with in many ways. The conception of divinity of Islam is based on the existence, oneness and supremacy of Allah.  The Qur’an defends the principle of monotheism, which means His uniqueness and unity, rather than the existence of Allah. Proving of the existence of Allah also means the proving of His unity. In this sense, the universe and all creatures in it point to the existence of Allah, and the order and arrangement in these beings point to the unity of Allah. 

There is a delicate order and harmony in the living and non-living substances that make up the universe. The existence of a certain order requires the existence of different and diverse beings. If there were no differences and contradictions in the universe order, it would not be possible to talk about a harmonious whole. Despite all the contrasts, the harmony and beauty seen in the objects is made possible by a Supreme Being that puts everything in its place. Therefore, the verses draw attention to the phenomenon of harmony and diversity in the universe as evidence of the existence and unity of this Supreme Creator. In this study, the concept of monotheism will be discussed in terms of differences and diversity in both ontological and socio-cultural fi elds.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Monotheism, Universe, Order, Difference, Diversity.

Kaynakça

• Âlusî,Ebu’l Fadl Şahabuddin Muhammed. Rûhu’l Meânî fî Tefsîri’l Kur’âni’l Azîm ve’s Sebi’l Mesânî. Beyrut: 1997.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri. İstanbul: Yeni Ufuklar. Aydın, Hüseyin. Yaratılış ve Gayelilik. Ankara: DİB Yayınları, 1996.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed. et-Temhîd fi’r Red ale’l Mulhideti’l Muattıla ve’r Râfiza ve’l Havâric ve’l Mutezile. Beyrut: 1957.
• Collins, Francis S. Tanrı’nın Dili. Çev. Harutyun Parlak. İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları, 2009.
• Cüveynî, İmamü’l-Harameyn Abdülmelik. Kitabü’l-İrşâd-İnanç Esasları Kılavuzu, Çev. Komisyon. Ankara: TDV Yayınları, 2016.
• Çepel, Necmettin. Biyoçeşitlilik Önemi ve Korunması. İstanbul: Tema Vakfı Yayınları, 1997.
• Çınar, Aliye. “Modern Batı Düşüncesinde Dilin Kökeni Olarak Ontolojik Farklılık Sorunu”, UÜİFD, Bursa, 2007, 16/1.
• Davies, Paul. Tanrı ve Yeni Fizik. Çev. Murat Temelli. İstanbul: İm Yayınları.
• Düzgün, Şaban Ali. Âdem’den Öncesine Dönüş. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Düzgün, Ş. Ali. Sarp Yokuşun Eteğinde İnsan. Ankara: Lotus Yayınevi, 2012.
• Düzgün, Ş. Ali. “Kur’ân’ın Tevhid Felsefesi”. Kelâm Araştırmaları Dergisi 3/1 (2005).
• Düzgün, Ş. Ali. “İnsanın Doğası (Fıtratı) ve Özgürlüğü Üzerine”. Kelâm Araştırmaları Dergisi 14/2 (2016).
• Ebû Hanîfe, Numan b. Sâbit. “el-Fıkhu’l-Ekber”, İmam-ı Âzam’ın Beş Eseri içinde. Çev. M. Öz, (İstanbul: Kâlem Yayıncılık, 1981).
• Flew, Antony. Yanılmışım Tanrı Varmış. Çev. Zeynep Ertan-Hasan Kaya. İstanbul: Profil Yayıncılık, 2011.
• Gölcük, Şerafettin - Toprak, Süleyman. Kelâm. Konya: Tekin Kitabevi, 2014.
• Güler, İlhami. İman Ahlâk İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2003.
• Gündüz, Şinasi. “Kur’ân Bağlamında Farklılıklar”. Milel ve Nihal 4/1 (İstanbul 2007).
• Hawking, Stephen - Mlodinow, Leonard. Büyük Tasarım. Çev. Selma Öğünç. İstanbul: Doğan Yayınları, 2012.
• Hoagland, Mahlon B. Hayatın Kökleri. Çev. Şen Güven. İstanbul: Alfa Yayınları, 2013.
• Hökelekli, Hayati. “Fıtrat”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 13. İstanbul: 1996.
• Hökelekli, Hayati. “İnanç ve Mezhep Farklılıklarının Psikolojik ve Kültürel Temelleri”. Diyanet İlmî Dergi 20/3 (1984).
• Işık, Kâni. Biyolojik Çeşitlilik. İstanbul: ANG Vakfı Yayınları, 2014.
• İbn-i Aşur, M. Tahir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Trsz.
• Kaplan, İbrahim. “Din, Fıtrat ve Akl-ı Selim İlişkisi Üzerine”. Çukurova Üniversitesi İlâhîyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2017).
• Komisyon, Kur’ân Yolu. Ankara: DİB Yayıları, 2006.
• Kutup, Seyyid. Fî-Zılâli’l Kur’ân. Çev. Komisyon. İstanbul: Dünya Yayınları, 1991.
• Macit, Nadim. “Eylem Değişim İlişkisi”. Dini Araştırmalar 1/2 (1998).
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Kitâbü’t-Tevhîd. Nşr. Bekir Topaloğlu- Muhammed Aruçi), Ankara: TDV İsam Yayınları, 2003.
• . Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi. Çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: TDV İsam Yayınları, 2009.
• . Te’vilâtü Ehli’s-Sünne. Beyrut: 2005-2006.
• Merâğî, Ahmed Mustafa. Tefsîru’l Merâğî. 1946.
• Mevdûdî,Ebu’l Alâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. İstanbul: İnsan Yayınları, 1987.
• Morris, Henry M. Bilimsel Yaratılış Modeli. Çeviri Koordinatörü: Alan White. 2000.
• Mutahharî, Murtaza. Adl-i İlâhî. Çev. Hüseyin Hâtemi. İstanbul: Kevser Yayınları, 2005.
• Nesefî, Aziz. İnsan-ı Kâmil. Çev. A. Avni Konuk. İstanbul: Gelenek Yayınları, 2009.
• Nirun, Nihat. Sosyal Dinamik Bünye Analizi. Ankara: 1959. Öner, Necati. İnsan Hürriyeti. İstanbul: Selçuk Yayınları, 1982.
• Özervarlı, M. Sait. Kelâmda Yenilik Arayışları. İstanbul: İsam Yayınları, 2008.
• Özsoy, Ömer. Sünnetullah. Ankara: Fecr Yayınları, 1999.
• Rahman, Fazlur. Ana Konularıyla Kur’ân. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, tsz.
• Râzi, Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. Tefsir-i Kebîr (Mefâti- hu’l Gayb), Komisyon. Ankara: Akçağ Yayınları, 1991-1992.
• Râzî, Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. Kelâm’a Giriş [El-Muhassal]. Çev. Hüseyin Atay. Ankara: A.Ü.İ.F. Yayınları, 1978.
• Sâbûnî, Nureddin. el-Bidâye fî Usûli’d-Dîn-Mâturîdiyye Akaidi. Çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: DİB Yayınları, 1995.
• Sagan, Carl. Kozmos-Evrenin ve Yaşamın Sırları. Çev. Reşit Aşçıoğlu, 1982.
• Scheler, Max. İnsan ve Kâinataki Yeri. Çev. Takıyyeddin Mengüşoğlu. İstanbul: Üçler basımevi, 1947.
• Sezen, Yümni. İnanç Farklılıklarının İnsan Davranışlarındaki Temel Dinamikleri. Kur’ân-ı Kerîm’de Ehli Kitab. İstanbul: 2007.
• Sıddıkî, Abdulhamit. Tarihin Yorumu. Çev. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Düşünce Yayınları, 1978.
• Tabatabâî, M. Hüseyin. El-Mîzân fi Tefsîri’l Kur’ân. Çev. Vahdettin İnce. İstanbul: Kevser Yayınları, 1998-2009.
• Taslaman, Caner. Modern Bilim Felsefe ve Tanrı. İstanbul Yayınevi, 2008.
• Topaloğlu, Bekir. Allah’ın Varlığı (İsbât-ı Vâcib). Ankara: DİB Yayınları, 1979.
• . Kelâm İlmi Giriş. İstanbul: Damla Yayınevi, 1981.
• . Allah İnancı. İstanbul: İsam Yayınları, 2006.
• Topçu, Nurettin. Psikoloji. İstanbul: Üçler Basımevi, 1949.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Araz”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 3.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Akçağ Yayınları, tsz.
• Yurdagür, Metin. Kelâm Tarihi. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 2018.