EBÛ İSHÂK EŞ-ŞÎRÂZÎ’NİN AKÂİDE DAİR İKİ ESERİ VE KELÂMÎ GÖRÜŞLERİ

Yıl 2021, Cilt: 57 Sayı: 1, 349 - 376, 15.03.2021

Murat Akın

Öz

Ebû İshâk eş-Şîrâzî (ö. 476/1083), Şîraz bölgesinde yetişen meşhur Şâfiî fakihi olmakla beraber, bıraktığı eserlerden bir o kadar da kelâm ilminde birikime sahip bir Eş’arî kelamcısı olduğu anlaşılmaktadır. Nizâmiye Medresesi’nin ilk hocası olarak bilinmesi de onun önemli vasıflarındandır. Şîrâzî’nin akâid ve kelâm ilmine dair eserleri günümüze kadar gelmiştir. Bu bağlamda Şîrâzî’nin el-İşâre ilâ mezhebi ehli'lhak ve Akîdetü’s-selef isimli eserleri akâid ve kelâma dair günümüze ulaşan kitaplarıdır. Bu eserlerden elİşâre ilâ mezhebi ehli'l-hak klasik akâid metinlerini anımsatmaktadır. İslâm inanç esasları belli bir düzene dikkat edilmeden sıralanmakta ve naslarla yetinilmektedir. Akîdetü’s-selef isimli eser ise hacimce daha az olmakla beraber bir kelâm metni özelliği taşımaktadır. Zira varlık konusuyla başlayıp âlem- Allah ilişkisine dair temel kavramların izahı yapılarak âlemin hâdisliği ve bir yaratıcıya muhtaç olduğu, aklî istidlâllerle anlatılmaktadır. Nihayetinde bu çalışma, değişik alanlarda engin birikime sahip olan Şîrâzî’nin akâid ve kelâm ilmine dair yazdığı eserleri tanıtmanın yanı sıra onun kelâmî görüşlerini de bir arada sunmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Ebû İshâk eş-Şîrâzî, el-İşâre ilâ mezhebi ehli'l-hak, Akîdetü’s-selef

ABÛ ISHÂQ AL-SHÎRÂZÎ’S TWO BOOKS ON AQAID AND HIS VIEWS OF THEOLOGY

Öz

Abû Ishâq Al-Shîrâzî (d. 476/1083) was the famous Shafii scholar who grew up in the Shîraz region, and also it is understood from the works he left that he was a theologian of Ash'ari, who has an accumulation in the science of kalam. Being known as the first teacher of the Nezamiyeh Madrasa is one of its important qualities. Works of Shîrâzî on the knowledge of aqaid and kalam have survived until today. In this context, the works of Shîrâzî titled, al-Ishâra ilâ mazhabi ahli'l-haq and Aqîdatu’ssalaf about aqaid and kalam, are the books that have come until today. From these works, al- Ishâra ilâ mazhabi ahli'lhaq remind us classical aqaid texts. The principles of Islâmic belief are listed without paying attention to a certain order and are contented with the verses. The work named Aqîdatu’ssalaf, on the other hand, is less in volume, but it has the features of a kalam text. Because, starting with the subject of existence and explaining the basic concepts of the relationship between the world and Allah (swt), it is explained with rational attributes that the universe is in need of a creator. Ultimately, this study aims to introduce the works written by Shîrâzî, who has vast knowledge in different fields, on the knowledge of aqaid and kalam, as well as presenting his theological views together.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Abû Ishâq Al-Shîrâzî, Aqaid, al-Ishâra ilâ mazhabi ahli'lhaq, Aqîdatu’s-salaf

Kaynakça

• Akın, Murat. "Hakîm es-Semerkandî’nin "es-Sevâdü’l-A‘zam" İsimli Eseri Bağlamında Mâtüridî Akâid Eserlerinde Fıkhî Konulara Yer Verilmesinin Muhtemel Nedenleri". İLTED 47 (2017) 103-118.
• Ardoğan, Recep. “Taklîdî İmanın Geçerliliği”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 50/2 (2009), 39-70.
• Aybakan, Bilal. “Bagdat Nizâmiye Medresesi İlk Müderrisi Ebu İshak eş-Şirazi”. İslam Medeniyetinde Bağdat (Medînetü's-Selâm) Uluslararası Sempozyum. 7-9 Kasım/November 2008. 699-715. İstanbul: 2017.
• Aybakan, Bilal. “Şîrâzî Ebû İshak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/185-186. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Beyzâvî, Kādî Ebû Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Tavâli‘ulenvâr (Kelâm Metafiziği). trc. İlyas Çelebi-Mahmut Çınar. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. İnanç Esasları Kılavuzu Kitâbü’l-İrşâd. trc. Adnan Bülent Baloğlu vd. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Erkoç, Tuba. Ebû İshâk eş-Şîrâzî’nin Emir ve Nehiy Hakkındaki Görüşleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Heyto, Muhammed Hasan, el-İmam eş-Şîrâzî: hayâtuhu ve ârâuhu’lusûliyye. Şam: Dâru’l-Fikr, 1980.
• İbn Arafe, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed el-Vergammî. Muhtasarü’l-kelâmî. thk. Nizâr Hammâdî. Kuveyt: Darü’d-diyai li’n-neşri ve’t-tevzi‘, 1435/2014.
• İbn Kesir. el-Bidâye ve’n-nihâye. nşr. Abdullah b. Abdulmuhsin et- Türkî. Cize: y.y., 1998.
• İbn Receb. eẕ-Zeyl ʿalâ tabaḳâti’l-hanâbile. Beyrut: Dârü’l-ma‘rife, ts. İbnü’l-İmrânî. el-İnbâ fî târîhi’l-hulefa. nşr. Kasım es-Samerrâî. Leiden: y.y., 1973.
• İbnü1-Esir. el-Kamil fi’t-tarih. nşr. Halil Me’mûn Şihâ. Beyrut: y.y., 2002.
• Kâtip Çelebi/Mustafa b. Abdillah el-İstanbulî. Keşfu’z-zunûn an esmâi’l-kutub ve’l-fünûn. Beyrut: Dâru ihyâ’it-turâsi’l-Arabi, 1951.
• Köksal, Asım Cüneyd - Kâfi Dönmez, İbrahim. “Usûl-i Fıkıh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/201-210. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Marulcu, Hasan Tevfik. “Ehl-i Sünnet Kelâmında İrâde ve Meşiet”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1/32 (2014), 7-22.
• Münavî, Muhammed Abdurraûf. Feyzu’l-kadîr şerhu’l-câmii’s-sağîr. Beyrut: y.y., ts.
• Ocak, Ahmet. “Selçuklular”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/375-377. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Özaydın, Abdülkerim. “Bağdat Nizâmiye Medresesi’nin İlk Müderrisi Ebû İshâk eş-Şîrâzî ve Medresenin Resm-i Küşâdı”. Şarkiyat Mecmuası 26/1 (2015), 85-99.
• Özaydın, Abdülkerim. “Nizâmiye Medresesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/188-191. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Özdemir, Nihat. Ebû İshak eş-Şirâzî’nin el-Lüma‘ Adlı Eserinde Hanefilere İsnat Ettiği Görüşlerin Tahlili (İcma Bölümüne Kadar). İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Pedersen, Johs. “Mescid”. İA. 8/81-86. İstanbul: MEB Yay., 1979.
• Sâbûnî, Nureddîn. el-Bidâye fî usûlü’d-dîn/Mâturidiyye Akâidi. thk.- trc. Bekir Topaloğlu. Ankara TDV Yayınları, 2005.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî. Mir’âtü’z-Zamân fî târîhi’l-a‘yân. nşr. Ali Sevim. Ankara: y.y., 1968.
• Sübkî, Taceddîn. Tabakâtü’ş-Şafiiyyeti’l-kübra. nşr. Mahmud Muhammed et-Tenâhî - Abdülfettah Muhammed el-Hulv. Kahire: İsa el- Babi el-Halebî, 1964.
• Şehristânî, Abdülkerîm. Nihâyetü’l-iḳdâm fî ʿilmi’l-kelâm. thk. Ahmed Ferîd. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1425/2004.
• Şîrâzî Ebû İshâk. el-İşâre ilâ mezhebi ehli’l-hak. thk. Muhammed es-Seyyid el-Cüleynid. Kahire: el-Meclisü’l-e’âlî li’ş-şüûni’l-Islâmiyeti- Vizâretü’l-evkâf, 1420/1999.
• Şîrâzî, Ebû İshâ. el-Mu‘tekâd. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Ef. 1607.
• Şîrâzî, Ebû İshâk. Akîdetü’s-selef li Ebî İshâk eş-Şîrâzî. nşr. Abdülmecîd Türkî. Beyrut: y.y., 1408/1988.
• Şîrâzî, Ebû İshâk. el-İşâre ilâ mezhebi ehli’l-hak. thk. Muhammed Hasen Muhammed Hasen İsmâil. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1425/2004.
• Şîrâzî, Ebû İshâk. el-İşâre ilâ mezhebi ehli’l-hak. thk. Muhammed ez- Zebidi. Beyrut: y.y., 1419/1999.
• Şîrâzî, Ebû İshâk. el-İşâre ilâ mezhebi ehli’l-hak. thk. Muhammed ez- Zebidi. Kahire: y.y., 1987.
• Şîrâzî, Ebû İshâk. el-İşâre ilâ mezhebi ehli’l-hak. thk. Muhammed Hasen Muhammed Hasen İsmâil. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1425/2004.
• Şîrâzî, Ebû İshâk. el-Maʿûne fi’l-cedel. nşr. Abdülmecîd Türkî. Beyrut: Dârü’l-garbi’l-İslâmî, 1408/1988.
• Şîrâzî, Ebû İshâk. La profession de foi d’Abû Ishâq al-Sîrâzî. nşr. Marie Bernand. Kahire: Kütübü’l-Arabi, 1987.
• Şîrâzî, Ebu İshâk. Şerhu Luma. thk. Abdulmecid Türkî. Beyrut: Darü’l- Arabi’l-Islâmi, 1988. Şîrâzî, Ebû İshâk. Tabakâtu’l-Fukahâ. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dârü’l-Rai’dil-Arabi, 1970.
• Şîrâzî, Ebû İshâk. Tebsıra. thk. Muhammed Hasan Heyto. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1980.
• Türkî, Abdü’l-Mecîd et-. Mukaddime Şerhu’l-Luma‘. Tunus: Dâru’lğarbi’l- İslâmî, 2008.
• Yaltkaya, M. Şerafeddîn. "Kelam Savaşları". Daru’l-Fünûn İlahiyat Fak. Mecmuası 24 (1932), 18-32.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyerü a‘lâmü’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnavud, Muhammed Nuaym Arkusî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1405/1984.