ABOUT THE BOOKLETS OF HANAFI FAQIH IBN NUJAYM

Yıl 2021, Cilt: 57 Sayı: 1, 205 - 240, 15.03.2021

Sefa Atik

Öz

The very first period Muslim scientists involved in an intense scientific activity from hadith to fiqh. Therefore; fiqh knowledge, organizing people’s daily-functional life is the primary science which has an intense text compilation. So, these written works can be both hardcover texts and summarized texts. The knowledge of fiqh, due to its origin and nature, is mostly based on written texts. Its main source, the Quran, which includes belief, morality, worship and legal principles, was passed down from generation to generation through literacy and memorization through the written text. One of the most basic names for summarized texts in fiqh knowledge are booklettype works. In the fiqh area, the tradition of the booklet type compilation developed with other type works and in parallel with them. The tradition of booklet writing, starting with Imam Shafi is not just confined with him, and is in continuation with other sects’ scholars. Therefore, the booklets became one of the important sources of fiqh. In this article, the booklets of Ibn Nujaym will be examined in terms of both its content and its form; thus, the period’s fiqh compilation will be clearer.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Booklet, Ibn Nujaym, Fatwa, Foundation

HANEFÎ FAKİH İBN NÜCEYM’İN RİSÂLELERİ ÜZERİNE

Öz

İlk dönem Müslüman ilim adamları hadisten fıkha pek çok alanda yoğun bir ilmî faaliyette bulunmuşlardır. Dolayısıyla Müslümanların günlük amelî hayatını düzenleyen fıkıh ilmi metin telifinin yapıldığı ilimlerin başında gelmektedir. Fıkıh ilmi doğuşu ve doğası itibariyle ekseriyetle yazılı metinlere dayanmaktadır. İnanç, ahlâk, ibadet ve hukukî ilkeleri içinde barındıran temel kaynağı Kur’ân-ı Kerîm, yazılı metin üzerinden, okuma yazma ve ezberleme yoluyla nesilden nesile aktarılmıştır. Kaleme alınan bu metinler mücelled eserler olabildiği gibi muhtasar metinler de olmaktadır. Fıkıh ilminde muhtasar metinler için kullanılan temel isimlerden birisi de risâle türü eserler olmuştur. Fıkıh alanında risâle türü telif geleneği diğer tür eserlerle birlikte ve onlara paralel olarak gelişme göstermiştir. İmam Şâfiî ile başlatabileceğimiz risâle yazım geleneği onunla sınırlı kalmamış diğer mezheplerin âlimleri tarafından devam ettirilmiş ve böylece risâleler fıkhın önemli kaynaklarından birisi olmuştur. Bu makalede İbn Nüceym’in risâleleri gerek muhteva ve gerekse şekil açısından ele alınacak ve bunun üzerinden de dönemin fıkhî birikimine ışık tutulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Risâle, İbn Nüceym, Fetva, Vakıf

Kaynakça

• Abdürrezzâk İbrâhîm Îsâ. Târîhu’l-kazâ fî Mısra’l-Osmâniye (1517-1798). el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, 1997.
• Enas Abdulrazak Ali. "Risâle fî’n-nüzür bi’t-tasadduk". Mecelletü’l-Câmia el-Irâkiyye 2/35 A (ts.), 238-270.
• Atçıl, Abdurrahman. "Memlükler’den Osmanlılar’a Geçişte Mısır’da Adlî Teşkilât ve Hukuk (922-931/1517-1525)". İslâm Araştırmaları Dergisi 38 (2017), 89-121.
• Ayaz, Fatih Yahya. "Mısır ve Suriye’de Kurulan Devletler (Memlükler)". Müslüman Türk Devletleri II. ed. Mehmet Şeker. İstanbul: Siyer Yayınları, 2018.
• Barkan, Ömer Lütfi. "İslâm Türk Mülkiyet Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu’nda Aldığı Şekiller". İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 7/4 (1941), 907-942.
• Berki, Ali Himmet. "İslâm’da Vakıf: Sahih ve Gayr-i Sahih Nev’ileri". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/4 (1957), 19-26.
• Berki, Ali Himmet. Mecelle. İstanbul: Hikmet, 3. Basım, 1982.
• Beyaztaş, Murat. "Vakfın Satışı Bağlamında Bir Risâle: İbn Nüceym (Ö. 970/1562), Fî Sûreti Bey’i’l-Vakfi Lâ ’Alâ Vechi’l-İstibdâl". İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 33 (2019), 473-500.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûki İslâmiyye ve Istılâhatı Fıkhiyye Kâmusu. İstanbul: Bilmen, 1975.
• Çeker, Orhan. İslâm Hukukunda Akitler. İstanbul: A.H.İ, 2006.
• Düzenli, Pehlul. "Vakıf, Hukuk ve Toplum". Vakıf, Hukuk ve Toplum. haz. Merve Akkuş Güvendi. İstanbul: İlem, 20013.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî, Sünen. nşr. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. 3 Cilt. Beyrut. el-Mektebetü’l-Asriyye, t.y.
• Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ’, Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef el-Ferrâ’. el-Aḥkâmü’s-sulṭâniyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İmiyye, 1421.
• Er, Rahmi. "Risâle". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/112-113. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Esterebâdî, Muhammed Emîn. el-Fevâidü’l-Medeniyye ve’ş-şevâhidü’l-Mekkiyye. thk. Şeyh Rahmetüllah er-Rahmetî el-Erâkî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1424.
• Gazzî, Necmüddin Muhammed b. Muhammed. el-Kevâkibü’s-sâire bi-a’yâni’l-mieti’l-âşira. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı. "İkindi Namazının Vakti Ne Zaman Başlar ve Ne Zaman Sona Erer". Erişim 29 Haziran 2020. https://fetva.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/133/ikindi-namazinin-vakti-ne-zaman-baslar-ve-ne-zaman-sona-erer-
• Heysem Hilâl. Mu’cemü mustalahâti’l-usûl. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1424.
• Hıra, Ayhan. "Şeyh Bedreddin Câmi’u’l-Fusûleyn Adlı Eserinin Hanefî Fıkıh Literatürüne Katkısı: İbn Nüceym Örneği,". İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 20 (2012), 197-209.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Alî. İnbâʾü’l-ġumr bi-ebnâʾi’l-ʿumr.thk. Dr. Hasan Habeşî. Kahire: Birleşik Arap Emirliklerine ait komisyon, 1389.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Alî. Refʿu’l-iṣr ʿan ḳuḍâti Mıṣr, ts.
• İbn İyâs, Muhammed b. Ahmed b. Bedâʾiʿu’z-zühûr fî veḳāʾiʿi’d-dühûr. thk. Muhammed Mustafa. Kahira: Dâru İhyâi Kütübi’l-Arabî/Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, 3. Basım, 1395.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Kâfî. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin Türkî. İmbâbe: Dâru’l-Hecr, 1418.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Baḥ-rü’r-râʾiḳ. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Baḥ- rü’r-râʾiḳ (Minḥatü’l-ḫâliḳ haşiyesi ile birlikte). Matbaatü’l-İlmiyye, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1437.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. Resâʾilü İbn Nüceym el-İktisâdiyye (er-Resâʾilü’z-Zeyniyye fî meẕhebi’l-Ḥanefiyye). thk. Merkezü Dirâseti’l-Fıkhiyye ve’l-İktisâdiyye. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1999.
• İbnü’n-Nedîm el-Bağdâdî. Fihrist. thk. Rıza Teceddüd. Tahran, 1981.
• Kallek, Cengiz. "Haraç". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/71-88. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Kefevî, Ebü’l-Bekā Eyyûb b. Mûsâ el-Hüseynî. el-Külliyyât. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1419.
• Keskioğlu, Osman. Fıkıh Tarihi ve İslâm Hukuku. Ankara: Müftüoğlu, 1969.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Abdülhay. en-Nâfiʿu’l-kebîr limen yuṭâli ʿu’l-Câmiʿa’ṣ-ṣaġīr. Pakistan: İdâretü’l-Kur’an, 1990.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed Abdilhalîm b. Muhammed Emînillâh es-Sihâlevî. el-Fevâʾidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Ḥanefiyye. Kahire/Mısır: Matbaatü’s-Saâde, 1324.
• Mevsılî, Abdullāh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muḫtâr. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Meydânî, Abdülganî el-Guneymî ed-Dımaşkī. el-Lübâb fî şerḥi’l-Kitâb. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Muhammed İbrâhîm el-Hafnâvî. el-Fethu’l-mübîn fî halli rumûz ve mustalahâti’l-fukahâ ve’l-usûliyyîn. Kahire: Dâru’s-Selâm, 3. Basım, 1430.
• Özel, Ahmet. "İbnü’l-Mülakkın". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/150-152. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Pekcan, Ali. "Son Dönem Hanefî Fakihlerinden İbn Nüceym’in (973/1563) Fıkhî Risâlelerinin Tanıtımı ve Rüşvet Risâlesi’nin Çevirisi". İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 3 (2004), 253-263.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi. "Vakıflar Kanunu, Birinci kısım, İkinci kısım/Birinci bölüm 5737 10241,10242 Kanun No. 26800". Erişim 27 Haziran 2020. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?-MevzuatNo=5737&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Sezgin, Fuad. Târihu’t-türâsi’l-Arabî. Riyad: İmam Muhammed Suud İslâm Üniversitesi Yayınları, 1411.
• Şa‘rânî, Abdülvehhâb b. Ahmed b. Alî. eṭ-Ṭabaḳātü’ṣ-ṣuġrâ. thk. Ahmed Abdürrahîm Sâyih. Kahire: Mektebetü Sekâfetü’d-Dîniyye, 1426.
• Şeyh Kâsım el-Konevî. Enîsü’l-Fukahâ. thk. Ahmed b. Abdirrazzâk Kubeysî. Cidde: Dâru’l-Vefâ, 1986.
• Şimşek, Murat. İmam Ebu Hanîfe ve Hanefîlik. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı, 2019.
• Tehânevî, Şeyh Muhammed Alî b. Alî. Keşşâfü ıṣṭılâḥâti’l-fünûn ve’l-ʿulûm. nşr. Ahmet Cevdet. Kalkuta: İkdam Matbaası, 1317.
• Temîmî, Takıyyüddîn b. Abdilkādir et-Temîmî ed-Dârî el-Gazzî el-Mısrî. eṭ-Ṭabaḳātü’s-seniyye fî terâcimi’l-Ḥanefiyye. thk. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. Riyad: Dâru’r-Rüfâî, 1983.
• Uzun, Mustafa İsmet. "Risâle". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/114-116. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• William L. Cleveland. Modern Ortadoğu Tarihi. çev. Mehmet Harmancı. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2. Basım, 2015.