OSMANLILAR DÖNEMİNDE YARIM KALAN BİR İSTΑÂB TERCÜMESİNİN SERENCAMI VE YAZMA TANITIMI

Yıl 2021, Cilt: 57 Sayı: 2, 675 - 712, 15.06.2021

Ömer Gök

Öz

İbn Abdülber en-Nemerî el-Kurtubî (ö. 463 / 1071) tarafından kaleme alınmış olan el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb, sahâbe biyografilerini ihtiva eden oldukça hacimli bir eserdir. Günümüze ulaşan ilk sahâbe biyografilerinden biri olarak kabul edilen bu eser, miladi 10. yüzyılın ortalarında Arapça telif edilmiştir. Eserin Türkçe’ye ilk tercümesi, şimdiki bilgilerimize göre Sultan I. Ahmed’in isteğiyle Mustafa Sâfî Efendi tarafından 17. yüzyılın başlarında yapılmaya başlanmışsa da mütercimin vefat etmesiyle tercüme yarım kalmıştır. Mustafa Sâfî’nin Arap alfabesine göre hazırlamaya başlayıp ħa “خ” harfine kadar getirdiği tercümeyi, Taşköprîzâde Kemâleddin Mehmed Efendi tamamlamak istemiş ancak o da ra “ر” harfinin yarısına kadar getirebilmiştir. Bu makalede, el-İstî‘âb fî Ma‘rifeti’l-Ashâb Tercemesi’nin Nuruosmaniye Kütüphanesi 723 numarada bulunan el yazması nüshasının tanıtımı ile birlikte içerisinde yer alan sahâbe isimlerinin dizini ortaya koyulacaktır. Böylelikle hem Türkçe’deki ilk ve tek İstî‘âb tercümesinin muhteviyatı ve şekil özelliklerinin ortaya çıkarılması hem de içerisinde yer alan sahâbe biyografileri hakkında araştırmacıların bilgi sahibi olması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İbn Abdülber, el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb Tercümesi, Mustafa Sâfî Efendi, Taşköprîzâde Kemâleddin Mehmed Efendi, Sahâbe biyografileri.

INTRODUCTION AND CONSEQUENCE OF AN UNFINISHED TRANSLATION OF ISTΑÂB IN THE OTTOMAN PERIOD

Öz

al-Isti‘ab fi Ma‘rifat al-Ashab, written by Ibn Abd al-Barr al-Namari al-Qurtubi (d. 463 / 1071), is a very voluminous work that contains the biographies of the Companions of the Prophet Muhammad (saw). This study, considered as one of the first companion biographies to survive, was written in Arabic in the middle of the 10th century AD. Although the first translation of the study into Ottoman Turkish was started at the beginning of the 17th century by Mustafa Sâfî Efendi at the request of Ahmed I, according to our current knowledge, the translation was left unfinished after the translator’s death. Taşköprîzâde Kemâleddin Mehmed Efendi wanted to continue the translation study, which Sâfî started to prepare according to the Arabic alphabet and brought up to the letter kh “خ”, but he was able to bring up to the half of the letter ra “ر”. In this article, the index of the names of the companions will be presented together with the introduction of the manuscript of al-Istî‘âb fî Ma‘rifat al-Ashâb Translation at the Nuruosmaniye Library number 723. In this way, it is aimed to reveal the content and form features of the first and only al-Istî‘âb translation in Ottoman Turkish and to have information about the biographies of the companions in it.

Anahtar Kelimeler

Ibn Abd al-Barr, al-Istî‘âb fî Ma‘rifat al-Ashâb Translation, Mustafa Sâfî Efendi, Taşköprîzâde Kemâleddin Mehmed Efendi, Biographies of the companions

Kaynakça

• Altuntaş, Mustafa Celil. Osmanlı Döneminde Hadis İlmi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Apaydın, Harun. İbn Abdilberr’in (ö. 463) Hadis Usulcülüğü (et-Temhîd Çerçevesinde). Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. haz. A. Fikri Yavuz, İsmail Özen. İstanbul: Meral Yayınları, 1975.
• Câsim, Leys Suûd. “İbn Abdülber en-Nemerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/269-272. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Çuhadar, İbrahim Hakkı. Mustafa Sâfî’nin Zübdetü’t-Tevârîh’i. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003.
• Çekici, Mitat. “Edebi Bir Tür Olarak Mevlid ve Farsça Mevlid Müellifi Nureddin Muhammed Kazerûnî”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 7/1 (Mart 2020), 355-373.
• Gök, Ömer. “Zübdetü’t-Tevârîh Müellifi Mustafa Sâfî’nin Bir Başka Eseri: Tercüme-i Celâl ü Cemâl”. Erdem 76 (Haziran 2019), 89-116.
• Gültekin, Hasan. Nâbî – Zeyl-i Siyer-i Nebevî. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2021.
• İbn Abdülber el-Kurtubî. el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb. nşr. eş-Şeyh Ali Muhammed Muavvad ve eş-Şeyh Âdil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2010.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. Vefayâtu’l-‘ayân ve enbâü ebnâi’z-zamân. nşr. İhsan Abbas. Beyrut: Daru Sâdır, [t.y.].
• İpşirli, Mehmet. “Taşköprizâde Kemâleddin Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/152-154. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Kâtib Çelebi. Keşfü’z-zünûn. nşr. Şerefettin Yaltkaya ve Kilisli Rifat Bilge. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Komisyon. Hadislerle İslâm. İzmir: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Kütükoğlu, Bekir. “Sâfî Mustafa Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/152-154. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Mustafa Sâfî. Kitâbü’l-İsti’âb fî Ma’rifeti’l-Ashâb Tercümesi. İstanbul: Nuruosmaniye Kütüphanesi, 723.
• Mustafa Sâfî. Kitâbü’l-İsti’âb fî Ma’rifeti’l-Ashâb Tercümesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, 1549.
• Mustafa Sâfî. Kitâbü’l-İsti’âb fî Ma’rifeti’l-Ashâb Tercümesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, 3217.
• Nev’îzâde Atâyî. Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fî Tekmîleti’ş-Şakâ’ik (2. Cilt). haz. Suat Donuk. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Öztoprak, Mustafa. “Endülüs Hadisçiliğinde Kadıların Yeri”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/7 (Haziran 2013), 105-122.
• Redhouse, WJ. Müntahabât-ı Lügât-i Osmâniyye. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2016.
• Tartı, Nevzat. İbn Abdi’l-Berr ve et-Temhid’indeki Şerh Metodu. Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1994.
• Taş, Süleyman. “Taşköprizâde Kemâleddin Efendi ve ‘Udde Kitabı”. Kastamonu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1 (Eylül 2020), 1-18.
• Yardım, Ali. “el-İstîâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/314-315. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Yıldız, Rifat. İbn Abdülber ve Fıkhî Kişiliği. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Zengin, Nur. Endülüslü Fakîh İbn Abdilberr en-Nemerî ve el-Kâfî fi’l-Fıkh İsimli Muhtasarı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.