SAYYID HAMID BIN EL-HAJJ Abdulfettâh EL-PALUVÎ AND HIS POSITION IN QIRAAH SCIENCE

Yıl 2021, Cilt: 57 Sayı: 3, 725 - 748, 15.09.2021

Nizamettin Çelik

Öz

Muslims have focused on the quality of Holy Qur’an qiraah (Qur’an recitation) from the date of divine inspiration started. From the first period, educational complexes were established in this context. In the Ottoman period, the institutions where the Qur’an and ashera-approx education given were named as dârulqurrâ – dârulhuffaz (educational institutions of recitation - educational institutions of recitators). These dârulqurrâ were in certain centers of Anatolia. One of these centers was established in today’s Elazig province, Palu district. It is known by the official records that in the Ottoman Period, higher specialized education in the field of ashera-approx was given institutionally at dârulqurrâ in Palu. This dârulqurrâ was built about Zeve, located in the Southwest of the Palu fortress. Sayyid Hâmid bin al-Hajj Abdulfettâh al-Paluvî, who is known as şeyhulqurrâ (chief of qiraah science) was appointed as the chief professor of this dârulqurrâ. Sayyid Hâmid completed his education in Tokat, Hatuniye Madrasa (university) and wrote his specialization book named Zübtetü’l-İrfân (the essence of wisdom), which will be mentioned in the science of qiraah there. It is known that Hâmid bin Abdulfettâh, who completed his work in 1173/1759, came to Palu for the construction of the dârulqurrâ. He had started education in 1179/1765 at this dârulqurrâ, which is known to be completed in six years. This dârulqurrâ was built by Sayyid Mustafa bin Sayyid Abdulbâkî, one of Palu’s residents.

Anahtar Kelimeler

Quran, Qiraah, Dârulqurrâ, Hâmid bin Abd al-Fattâh, Education, Paluvî.

SEYYİD HÂMİD B. EL-HÂC ABDÜLFETTÂH EL-PALUVÎ VE KIRÂAT İLMİNDEKİ KONUMU

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’in nüzulünden itibaren Müslümanlar, onun okuyuş keyfiyeti üzerine yoğunlaşmışlardır. İlk dönemden itibaren bu bağlamda eğitim külliyeleri kurulmuştur. Osmanlı döneminde de Kur’ân ve âşere-takrîb eğitiminin verildiği kurumlar, dârulkurrâ olarak isimlendirilmekteydi. Bu dârulkurrâlar, Anadolu’nun belli merkezlerinde bulunmaktaydı. Bu merkezlerden biri de Elazığ’ın ilçesi Palu’da kurulmuştur. Osmanlı Dönemi’nde Palu’da âşere-takrîb eğitiminin verildiği dârulkurrânın varlığı, resmî kayıtlarca bilinmektedir. Bu dârulkurrâ, Palu Kalesi’nin Güneybatı yönünde yer alan Zeve Mahallesi’nde inşa edilmîştir. Dârulkurrânın baş müderrisliğine şeyhülkurrâ unvanıyla anılan Seyyid Hâmid b. el Hâc Abdülfettâh el-Paluvî atanmıştır. Seyyid Hâmid, eğitimini Tokat Hâtuniye Mederesesi’nde tamamlamış ve orada kırâat ilmînde adından söz ettirecek Zübtetü’l-irfân adlı ihtisas kitabını kaleme almıştır. Eserini 1173/1759 yılında tamamlayan Hâmid b. Abdulfettâh’ın dârulkurrânın inşası için Palu’ya geldiği bilinmektedir. Altı yılda tamamlandığı bilinen dârulkurrâda 1179/1765 yılında fiilen eğitime başlamıştır. Bu dârulkurrâ, Palu’nun sakinlerinden olan Seyyid Mustafa b. Seyyid Abdulbakî tarafından inşa edilmîştir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Kırâat, Dârulkurrâ,, Hâmid b. Abdulfettâh, Eğitim,, Paluvî

Kaynakça

• Akakuş, Recep. “Kırâat İlmînde İcazet Geleneği, Reisü’l-Kurra Makamının Kurumsallaşması ve İşlevi”. Tarihten Günümüze Kırâat İlmî Sempozyumu. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2012.
• Akaslan, Yaşar. “Türkiye’de Kırâat İlmî Eğitim-Öğretimi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/2 (2018), 1081-1107.
• Akdemir, Mustafa Atilla. Hâmid b. Abdulfettâh el-Paluvî’nin Hayatı, İlmi Şahsiyeti, Eserleri ve Zübdetü’l-irfân Adlı Eserinin Metodolojik Tanıtımı ve Tahkiki. İstanbul: T.C. Yükseköğretim Kurulu okümantasyon Merkezi, 1999.
• Ata, Ulvi. “Diyanet İşleri Başkanlığı Hizmet içi Eğitim Kurslarında Kırâat Eğitimi”. Tarihten Günümüze Kırâat İlmî Sempozyumu. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2012.
• Bağdadî, İsmail Paşa b. Muhammed Emin b. Mîr Selim el-Bâbânî. Îżâḥu’l-meknûn fi’ẕ-ẕeyli ʿalâ Keşfi’ẓ-ẓunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Bağdadî, İsmail Paşa b. Muhammed Emin b. Mîr Selim el-Bâbânî. Hediyyetü’l-ʿârifîn, esmâʾü’l-müʾellifîn. 2 cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, 1951.
• Bayraktutan, Osman. “Kırâatlerin Sınırlandırılması Meselesi”. Iğdır Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (2018), 121-144.
• Birışık, Abdulhamit. Kırâat ilmî ve tarihi. Bursa: Emin Yay., 2018.
• Bozkurt, Nebi. “Dârülkurrâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/545. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Bursalı Mehmet Tahir Efendi. Osmanlı Müellifleri. haz. A. Fikri Yavuz-İsmail Özen. İstanbul: Meral Yay. ts.
• Çelik, Kürşat. R.1284/M.1868-1869 “Tarihli Muhasebe-i Evkaf-ı Hümayun Defteri’ne göre Mamuratülaziz Vakıfları”. Vakıflar Dergisi 40, (2013).
• Fırat, Yavuz. “Kırâat İlmî ve Tarikler”. İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2011), 37-55.
• Gök, Nejdet. “Osmanlı Beratları Kapsamında Kudüs’teki Gayr-i Müslimlere Verilen Ahidnameler ve Diplomatika Açısından Özellikleri”. Osmanlı’dan Günümüze Filistin Sempozyumu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013.
• Gökdemir, Ahmet. “Osmanlı Kur’ân Eğitim Merkezleri: Dârülkurrâlar ve Sıbyan Mektepleri”. Edebali İslamiyat Dergisi 1/2 (2017), 43-61.
• Gökdemir, Ahmet. “Osmanlı Kırâat Eğitiminde Tarikler, Meslekler ve Mesleklerin Temel Eserleri”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 13/1 (2019), 90-124.
• Harput Şer’iyye Sicili, Envanter no: 38244-5, Varak 25-26.
• Hizânetü’t-Türâs, Fihristi Mahtutat, 125 cilt. Riyad: Merkez Meliki Faysal, ts.
• İbn Cezerî, Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yusuf. Neşru’l-kırâati’l-âşr. thk: Eymen Ruşdî Süveyd. 4 cilt. Beyrut: Daru’l-Ğavsanî, 2018.
• Karabulut, Ali Rıza - Karabulut, Ahmet Turan. Mu’cemu’t-Tarihu’t-Türasi’l-İslamî fi Mektebâti’l-Alemi’l-Mahtûtât ve’l-Metbûat. Kayseri: Daru’l-Akabe, 2015.
• Ören, Halil İbrahim. Zübdetü’l-irfân fî vucûhi’l-Kur’ân. Konya: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı, 2020.
• Öz, Davut. 352 Nolu Diyarbakır Şer’iye Sicilinin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, (h. 1136-1264/M. 1724-1848), Diyarbakır: 2013.
• Pehlivan, Abdulhamid. “Hâmid b. Abdul Fettah El-Paluvi’nin Hayatı, Zübdetü’l-İrfân Adlı Eseri ve Kıraat İlmîndeki Yeri”. Uluslararası Harput’a Değer Katan Şahsiyetler Sempozyumu. (14-16 Mayıs 2015). Elazığ: Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2015.
• Paluvî, Hâmid b. Abdulfettâh. Zübdetü’l-İrfân. İstanbul: Hilal Yayınları, ts.
• Salname-i Vilâyet (Diyarbakır), Def’a: 20, 1323/1905.
• Salname-i Vilâyet-i Ma’mure-i el-Aziz, Def’a, 5, 1307.
• Salname-i Vilâyet-i Ma’mure-i el-Aziz, Türkiye Diyanet Vakfı Kütüphanesi.
• Salname-i Vilâyet-i Ma’mure-i el-Aziz, İstanbul Büyük Şehir Belediyesi, Belediye Kütüphanesi, Def’a: 9, 1325.
• Şa’ban, Muhammed İsmail. el-Medhel ilâ İlmî’l-Kırâat. Mekke: Mektebetu Salim, 2003.
• Tanman, M. Baha. “Dârülkurrâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/545. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Tızlak, Fahrettin. “18. Yüzyıl Sonu ile 19. Yüzyılın İlk Yarısında Harput Çevresinde Madencilik Faaliyetleri”. Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu. Elazığ: b.y., 2013.
• Ünal, Mehmet Ali. “16. Yüzyılda Palu Hükümeti”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 7/1 (2014), 241-265.
• Yıldırım, Mustafa. Kırâat İlmîne Giriş. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2013.
• Ziriklî, Hayruddin b. Mahmud b. Ahmed b. Ali b. Fâris. el-Aʿlâm kamusi’t-terâcim. 9 cilt. Beyrut: Daru’l-İlm, 2002.
• Zübeyrî, Velid b. Ahmed el-Hüseyin Ebû Abdillah v.d. el-Mevsû atü’l-müyessere fî meracimi’l-eimmeti’t-tefsir ve’l-ikrâ ve’n-nahvî ve’l-lüga. 2 cilt. Medine: Silsiletu İsdara, 2003.