TİLAWAT OF QURAN AND AESTHTETİC

Yıl 2022, Cilt: 58 Sayı: 1, 127 - 158, 15.03.2022

İmran Çelik

Öz

A civilization's perception of art and aesthetic is inextricably linked to its understanding of truth. The tilawat (recitation) of the Qur'an with maqam is a practice that started with the Prophet Mohammad’s (pbuh) recitation and encouraging his companions to do it. In the study, first of all, the concepts of aesthetics and measure in Islam were defined, and then the relationship between aesthetic and tilawat was discussed. For this reason, the relationship between the Qur'an and artistic activities performed by Muslims was discussed and also the connection between tilawat, calligraphy, mūsīqī and maqam was investigated. It was avoided to include the technical issues related to tilawat. It was concluded that aesthetic concerns, the reader’s body language, gestures, mimics, lip practice and technical tools are important during the tilawat of Qur’an.

Anahtar Kelimeler

The Qur’an, Tilawat, Aesthetic, Measure, Understanding of Aesthetic, Calligraphy, Maqam.

KUR’ÂN TİLÂVETİ VE ESTETİK

Öz

Bir uygarlığın sanat ve estetik anlayışı onun hakikat anlayışı ile sıkı ilişki içerisindedir. 

Kur’ân tilâvetinin makamla icrası, Hz. Peygamber’in okuması ve sahâbîlerini teşvik etmesi ile başlamış bir uygulamadır.

Çalışmada ilk önce İslâm’da estetik, ölçü kavramları üzerinde durulmuş ayrıca, estetik ile tilâvet ilişkisi ele alınmış, insanın duygu ve düşünce dünyasındaki estetik hissiyat ile Kur’ân tilaveti arasındaki ilişki tahlil edilmiştir. Bu doğrultuda Müslümanların oluşturduğu bazı sanat faaliyetlerinin Kur’ân ile ilişkisi değerlendirilmiş ve bu bağlamda hüsn-i hat, mûsikî ve makam ile tilâvet arasındaki bağlar analiz edilmiştir. 

Konu, tilâvetin özünde var olan ölçü ve makam ile estetikteki tenasüp ve uyum çerçevesinde değerlendirilmiş, tilâvet ile ilgili teknik konulara girmekten imtina edilmiştir.

Kur’ân’ın tilâveti esnasında okuyanın beden dili, jest ve mimikleri, dudak talimi uygulaması ve teknik araçların tilâveti icra etmede önemli olduğu ifade edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Tilâvet, Estetik, Ölçü, Bediî Zevk, Hüsn-i Hat, Makam.

Kaynakça

• Abdulvâhid, Seyyid Ahmed. “Kur’ân-ı Kerimde Okuma (Kıraat) Lafızları”. çev. Ali Akpınar. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1998), 199-235.
• Ak, Ahmet Şahin. Türk Din Mûsîkîsi Câmi ve Tekke Mûsîkîsi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2011.
• Akalın, Şükrü Halûk vd. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
• Akdoğan, Bayram. “Kur’ân-ı Kerim Âyetlerinin İfade Ettiği Anlamlara Göre Seslendirilmesi ve Makamlı Okunması Konusunda Bir Örnek.” Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/17 (2013/2), 7-35.
• Akaslan, Yaşar. “Kırâat İlmi Sistematiğinde Usûl Kavramları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (2017), 217-251.
• Altuntaş, Hayrani. “Kur’ân ve Estetik”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38/1 53-90.
• Apaydın, H. Yunus. “Mûsiki”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Arseven, Celal Esad. Sanat Ansiklopedisi. 5 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1998.
• Atan, Ahmet. “İslâm Sanatında Özgünlük ve Evrensellik”. VI. Dini Yayınlar Kongresi, 213-232. İstanbul: DİB Yayınları, 2013.
• Beşer, Faruk. “Süslenme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/178-180. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Birışık, Abdulhamit. “Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/383-388. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 1999.
• Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. et-Temhîd fî ilmi’t-tecvîd. thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb, Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, 1985.
• Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. en-Neşr fi’l-kıraati’l-aşr. thk. Ali Muhammed ez-Zabba‘. 2 Cilt b.y. el-Matbaatü’t-Ticariyyetü’l-Kübra, ts.
• Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. Şerhu tayyibeti’n-neşr fi’l-kırâât. thk. Şeyh Enes Mihre. Beyrût: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 2000.
• Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. Tayyibetü’n-neşr fi’l-kırââti’l-aşr. thk. Şeyh Enes Mihre. Beyrût: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 2000.
• Çağıl, Necdet, “Kur’ân Kıraatinde Mûsiki Ses Uyumu. Ezgilendirme/Tegannî ve Kıraatlerde Fonoloji/Ses-Anlam İlişkisi”. Tarihten Günümüze Kıraat İlmi. ed. Mehmet Emin Özafşar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Çelebi, İlyas. “Hüsün ve Kubuh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/59-63. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Çetin, Abdurrahman. “Kur’ân Kıraatlerinde Mûsikinin Yeri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 7/7 (1998), 115-134.
• Çetin, Abdurrahman. “Mûsâ b. Ubeydullah Hâkānî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/165-166. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’ân Okuma Esasları. İstanbul: Emin Yayınları, 2019.
• Çetin, Abdurrahman. “Tecvid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/253-254. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Çimen, Abdullah Emin. “Kur’ân’da Ritmik Yapı: Fasıla ve Uslûp Açısından Bir Deneme”. Dini Araştırmalar 9/27 (Ocak-Nisan 2007), 189-236.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. et-Tahdîd fi’l-itkân ve’t-tecvîd. thk. Ganim Kaddürî Hamîd. Bağdat: Mektebetü Dâri’l-Enbârî, 1998.
• Derman, M. Uğur. “Hat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/427-437 İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Ersoy, Mehmet Âkif. Safahat. haz. M. Ertuğrul Düzdağ. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1999.
• Ertuğay, Recep. “Varlıklar Arası İlişkiye Bakışın İnsani İlişkilere Yansıması”. I. Uluslararası Bilimler Işığında Yaratılış Kongresi Tebliğleri. ed. Adem Tatlı, 1/771-787. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi Yaratılışı Araştırma ve Uygulama Merkezi, 2018.
• Ertuğay, Recep. “Günümüz İmam-Müezzin İlişkisine Örnekliği Açısından Hz. Peygamber İle Müezzini Bilâl-i Habeşî Arasındaki İletişim”. Diyanet İlmî Dergi 56 (2020): 225-247.
• Farmer, Henry George. “İslâm ve Müzik”. çev. İbrahim Odabaşı. Turkısh Academıc Research Revıew 3/1 (Haziran 2018), 11-24.
• Fırat, Yavuz. Tecvîd ve Kıraat İlmi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı, 2018.
• Günüç, Fevzi. “Kur’ân-ı Kerim Kitabetinin Estetik Temelleri”. İstem 8/16 (2010), 132-142.
• Gür, Süleyman. Anlatımlı Kur’ân Belâgatı Meânî-Beyâ-Bedâ‘. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2017.
• Hamidullah, Muhammed. Kur’ân-ı Kerim Tarihi. İstanbul: Beyan Yayınları, 2013.
• Hocaoğlu, Mustafa. “Okuma ve Anlama Üzerine: Kur’ân Tilavetiyle İlgili Bazı Kavram ve Rivayetlerin Değerlendirilmesi”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 12/2 (2012), 207-235.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Sami Muhammed Selame. 8 Cilt b.y. Dârü Tayyibeti Li’n-Neşr ve Tevzi‘, 1999.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs. Kitâbü’s-Seb’a fi’l-kıraat. thk. Şevki Dayf. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1400.
• İbn Sînâ. Mûsîkî. çev. Ahmet Hakkı Turabi. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004.
• İşcan, Mehmet Zeki. “Estetik Din Anlayışı ve Alvarlı Efe Hazretlerinde Bedii Bir Fikir Olarak İman”. Uluslararası Muhammed Lütfî (Alvarlı Efe) Sempozyumu 205-211. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Kaya, Davut. Delilleriyle Açıklamalı Kur’ân Öğretmeni. Ankara: Sefa Yayıncılık, ts.
• Keskin, Gamze. “Baumgarten'ın Felsefesinde Estetik ve Mantık”. Felsefe Arkivi 49/13-22. (2018)
• Koç, Turan. İslâm Estetiği. İstanbul: İsam Yayınları, 2009.
• Kur’ân Meclisi. “Kur'an İşte Böyle Okunur”. YouTube. Yayın Tarihi 4 Mart 2018. https://www.youtube.com/watch?v=HooPTz6-YkY
• Kur’ân Sayfası. “Mustafa İsmail'in Sineleri Zorladığı Anlar”. YouTube. Yayın Tarihi 1 Temmuz 2013. https://www.youtube.com/watch?v=dL6g8_7qJgY&feature=youtu.be
• Kurtûbî, Muhammed b. Ahmed. el-Cami‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî - İbrahim Adfîş. 20 Cilt Kahire: Dârü’l-Kütübil Misriyye, 1964.
• Leaman, Olıver. İslâm Estetiğine Giriş. çev. Nuh Yılmaz. İstanbul: Küre Yayınları, 2012.
• Makdisî, Ebû Şâme. İbrâzü’l-meʿânî min hırzi’l-emânî fi’l-ḳırâʾâti’s-seb‘ b.y. Dâru’l-kütübil ilmiyye, ts.
• Muhabbet TV. “İlk Defa Kur’an-ı Kerim Dinleyenlerin Göz Yaşına Hakim Olamadılar”. YouTube. Yayın Tarihi 6 Kasım 2017. https://www.youtube.com/watch?v=-YiXRty-XS0
• Mutluel, Osman. Kur’ân ve Estetik. Ankara: Ötüken Yayınları, 2010.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. et-Tibyân fî âdâbi hameleti’l-Kur’ân. thk. Muhammed Haccâr. Beyrût: Dâru İbn Hazm li’t-Tabaâti ve’n-Neşr, 1994.
• Okiç, M. Tayyip. Kur’ân-ı Kerimin Üslûb ve Kıraati. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1963.
• Okçu, Abdülmecit. “Kur’ân Tilavetinde Ezgi”. Dini Araştırmalar 28/10 (Mayıs-Ağustos 2007), 213-248.
• Öge, Ali. 18. Yüzyıl Osmanlı Âlimlerinden Yusuf Efendizâde’nin Kıraat İlmindeki Yeri. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2019.
• Özcan, Nuri. “Mûsikî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/257-261. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Özgür, Ülkü - Aydoğan, Salih. Gelenekten Geleceğe Makamsal Türk Müziği. Ankara: Arkadaş Yayınevi, 2015.
• Özkuyumcu, Nadir. “İbn Ebû Bekre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/425-426. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Öztuna, Yılmaz. Türk Mûsikîsi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2000.
• Öztürk, Levent - Halil Ersever - M. Fadıl Atik. Makamdan Şifaya. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Öztürk, Hayrettin. Kur’ân-ı Kerîm Kıraatinde Dâd Harfi ve Dudak Talimi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Serin, Muhittin. “Kayışzâde Hâfız Osman Nûri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/79-80. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Soykan, Ömer Naci. Estetik ve Sanat Felsefesi. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2015.
• Sözler Köşkü. “Türkiye'deki Turistlere Kur'an-ı Kerim Dinlettik”. YouTube. Yayın Tarihi 3 Mart 2016. https://www.youtube.com/watch?v=UwLsWlfYPxk
• Süneydî, Selman b. Ömer. Tedebbürü’l-Kur’ân. çev. Mustafa Hocaoğlu. Rize: STS Yayınları, ts.
• Süyûtî Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-İtkân fî u’lûmi’l-Kur’ân. nşr. Muhammed Mütevellî Mansûr. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâsî, 2009.
• Şâtıbî, Kāsım b. Fîrruh. Hirzü’l-emânî ve vechü’t- tehânî fi’l-kıraâti’s-seb‘a. thk. Muhammed Temîm ez-Züabî. b.y. Mektebetü Dâri’l-Hedyi Li’d-Dirâseti’l-Kur’âniyye, 2005.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. İrşâdü’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hakkı min ilmi’l-usûl. thk. Şeyh Ahmet Avaz İnâne. 2 Cilt b.y. Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1999.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt b.y.Müessetü’r-Risale, 2000.
• Tâhir’ül Mevlevî, Edebiyat Lugatı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1973.
• Taşkent, Ayşe. Güzelin Peşinde Fârâbî, İbn Sînâ ve İbn Rüşd’de Estetik. İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
• Tayyân, Muhammed b. Hassan. “Araplarda Sesbilim (Fonetik)”. çev. Ahmet Yüksel. On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (Samsun 2004).
• Temel, Nihat. Kırâat ve Tecvid Istılahları. İstanbul: M. Ü. İfav Yayınları, 1997.
• Tunalı, İsmail. Estetik. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2013.
• Tunalı, İsmail. İfade Bilimi ve Genel Linguistik Olarak Estetik, B. Croce Estetik’ine Giriş. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1983.
• Turgay, Nurettin. “Kur’ân ve Sünnet Açısından Estetik (Müziğin Bu Alandaki Yeri)”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (2014), 1-16.
• Uludağ, Süleyman. İslâm ve Mûsîkî. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2015.
• Uygun, Nuri. “Kur’ân ve Musikî”. Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları II. ed. Bedrettin Çetiner 49-56. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2001.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, 1957.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l- irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrût: Darü’l- Kitabi’l-Arabî, 1995.