ABDULAZIZ AL-DABBAGH’S APPROACH TO THE QUR’AN AND REFLECTIONS ON HIS UNDERSTANDING OF TAFSEER BASED ON AHMED B. MUBARAK’S WORK AL-IBRIZ

Yıl 2022, Cilt: 58 Sayı: 2, 479 - 506, 15.06.2022

Burhan İşliyen , Abdurrahim Kaplan

Öz

Abd al-Aziz al-Dabbagh (d.1132/1720) was an important islamic exegete who attributed symbolic meanings to the verses of the Qur’an. The views of al-Dabbagh, who did not publish any works in his lifetime, were elaborated by Ahmad b. Mubarak (d. 1156/1743), one of al-Dabbagh’s disciples, in his work “al-Ibriz.” The author emphasizes that his shaykh is illiterate (ummī) and claims that all the knowledge found in him were formed through discovery and inspiration. He finds his shaykh thaumaturgus and therefore thinks that he differs from other sufi scholars in this respect. Our study will discuss al-Dabbagh’s understanding of tafsir (exegesis) and his method of interpretation, within the framework of the work, al-Ibriz. Through his views on some verses and subjects, this paper aims to reveal the fact that he approaches the Holy Qur’an from a completely esoteric perspective, adopting a radical interpretation approach in this direction, and differentiating himself from many tasawwuf schools that practise symbolic exegesis (ish’ari tafsir). The Qur’anic exegesis methods of Abd al- Aziz al-Dabbagh and Ahmad b. Mubarak are problematic since they are based on an entirely esoteric unterstanding. For this reason, the study is naturally limited to analyzes and evaluations of the meaning and interpretation that al-Dabbagh attributed to the verses through Ahmed bin Mubarak rather than his miracles. 

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Abd al-Aziz al-Dabbagh, el-İbriz, Ahmed b. Mubarak, Tafsir al- Ish’ari.

AHMED B. MÜBAREK’İN EL-İBRÎZ ADLI ESERİNDE ABDÜLAZÎZ EDDEBBÂĞ’IN TEFSİR ANLAYIŞININ YANSIMALARI

Öz

İlk Abdülazîz ed-Debbâğ (ö. 1132/1720), Kur’ân âyetlerine işârî manalar yükleyen bir müfessirdir. Hayatta iken herhangi bir eser telif etmeyen ed-Debbağ’ın görüşlerine müridi ve öğrencisi olan Ahmed b. Mübârek (ö. 1156/1743) el-İbrîz adlı eserinde detaylı olarak yer vermiştir. Müellif, şeyhinin okuma yazma bilmediğini (ümmî) vurgulamakta ve kendisinde sadır olan bütün ilimlerin keşf ve ilham yoluyla oluştuğunu iddia etmektedir. Şeyhi onun nezdinde her yönüyle keramet sahibi olup bu yönüyle diğer tasavvuf erbabından farklılık göstermektedir. Çalışmamızda el-İbriz adlı eser çerçevesinde ed-Debbağ’ın tefsir anlayışı ve yorum yöntemi ele alınacaktır. Onun Kur’ân-ı Kerîm’e tamamen bâtınî bir bakış açısı ile yaklaştığı, bu doğrultuda aşırı bir yorum anlayışını benimseyerek, işari tefsirde bulunan pek çok tasavvuf ekolünden farklılaştığı bazı ayet ve konulardaki görüşleri üzerinden ortaya konulmaya çalışılmıştır. Abdülazîz ed-Debbâğ’ın ve Ahmed b. Mübarek’in Kur’ân tefsir metodu tamamen bâtınî anlayışa dayandığından sorunlu bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu sebeple çalışma doğal olarak Debbâğ’ın kerametlerinden çok Ahmed b. Mübarek vasıtasıyla onun âyetlere yüklediği mana ve yorumlama biçimine dair tahliller ve değerlendirmelerle sınırlıdır. 

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Abdülazîz ed-Debbâğ, el-İbrîz, Ahmed b. Mübârek, İşârî Tefsir.

Kaynakça

• Akpınar, Ali. “İşârî Tefsir ve Kuşeyrî’nin Besmele Tefsiri”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 3/2002.
• Akpınar, Ali. “Kur’ân’da Hece Harfleri ve Kuşeyrî’nin Hece Harfleri Yorumu”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 4/2003.
• Altundağ, Mustafa. Sahih Kıraatlerin Kaynağı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Ay, Mahmut. “İşari Tefsirde Yöntem Meselesi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26/2012.
• Ayyıldız, Mahmut. “İbn Âşûr’a Göre Kur’an’ın Arapça Oluşu ve Evrensel Mesajı”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2021.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes’ûd b. Muhammed. Meâlimü’t-tenzîl fî tefsîri’l-Kur’ân. Beyrût: Dâru Taybe, 1997.
• Candan, Abdulcelil. “Kur’ân Neden Arapça İndirildi”. EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler 10/2006.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Garânîk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/361-366. (İstanbul: TDV Yayınları, 1996).
• Cevherî, İsmail b. Hammad. es-Sıhah: Tâcu’l-luga ve sıhâhu’l-Arabiyye. nşr. Ahmed Abdulgafur Attar. Beyrût: Dâru’l-İlm Li’l-Melâyîn, 1990.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’ân-ı Kerîm’in indirildiği Yedi Harf ve Kıraatler. İstanbul: Ensar Yayınları, 2005.
• Dereli, Muhammet Vehbi. “İşarî Tefsir Anlayışına İlişkin Bazı Mülahazalar”. Diyanet İlmî Dergi 48/2012.
• Derveze, İzzet. et-Tefsîrü’l-hadîs. Kahire: Dâru İhyau Kütübi’l-Arabî, 1383.
• DİA. “Abdülaziz ed-Debbâğ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/188. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Duman, Mehmet Zeki. “Hurûf-ı Mukatta”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/401. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Debbâğ, Abdülaziz. el-İbrîz; Şeriat-Tarikat-Hakikat-Marifet. çev. Celal Yıldırım. İstanbul: Demir Kitabevi, 1979.
• Gördük, Yunus Emre. “Tefsir-Te’vîl Ayrımı ve İşârî Tefsirin Öznel Mahiyeti Bağlamında “Yorum-Algı” Sorunu”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/ 2017.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib b. Abdirrahmân b. Gālib el-Muhâribî el-Gırnâtî el-Endelüsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. thk. Abdüsselam Abdüssafi Muhammed. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• İbn Haldun. Mukaddime. çev. Z. Kadri Ugan. İstanbul: MEB Yayınları, 1990.
• İbn Manzûr, Muhammed. Lisânu’l-Arab. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İsfehanî, Ragıp. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. nşr. Muhammed Seyyid Kaylani. Beyrût: ts.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Hazrecî. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. Beyrût: Müessesetü’r-Risale, 2006.
• Kutub, Seyyid. Fî Zilâli’l-Kur’ân. çev. İ. Hakkı Şengüler - M. Emin Saraç - Bekir Karlığa. İstanbul: Hikmet Yayınları, ts.
• Mukātil b. Süleyman. Tefsîru Mukātil b. Süleymân. thk. Abdullâh Mahmûd Şehhâte. Beyrût: Dâru’l-Ulûm, 2005.
• Sellâm, Ebû Ubeyd Kāsım. Fezâilu’l-Kur’ân. nşr. Vehbi Süleyman Gavecî. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1991.
• Sem’ânî, Ebü’l-Muzaffer. Tefsîrü’l-Kur’ân. Riyad: Dâru’l-vatan, 1997.
• Semerkandî, Alâeddin Ali b. Yahyâ. Bahrü’l-ulûm. b.y.: y.y., ts.
• Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahman. el-İtkān fî ulûmi’l-Kur’ân. nşr. Mustafa Dîib el-Buga. Beyrût: Dâru İbn Kesir, 1993.
• Şengül, İdris. “Kur’ân Kıssalarını Ulaştırmada Kıssaların Önemi”. 1. Kur’ân Sempozyumu. Ankara: Bilgi Vakfı Yayınları, 1994.
• Taberî, Ebû Cafer İbn Cerîr. Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrût: Müeessesetü’r- risâle, 2000.
• Teftâzânî, Sadeddin Mesud b. Ömer b. Abdullah. Şerhu’l-Makâsıd. thk. Abdurrahman Umeyre. Beyrût: Alemu’l-Kütüb, 1998.
• Yıldırım, Celal. İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri. İzmir: Anadolu Yayınları, 1989.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Beyrût: 1386.
• Zemahşerî, Ebüʼl-Kāsım Cârullah Mahmud b. Ömer. Tefsîruʼl-Keşşâf ‘an hakâikiʼt-tenzîl ve ‘uyûniʼl-ekâvîl fî vücûhiʼt-teʼvîl. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l- Arabî, 1408.
• Zürkânî, Muhammed Abdu’l-Azîm. Menâhilu’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1996.