A COMPARATIVE ANALYSIS OF DIVORCE DUE TO DESERTION IN ISLAMIC LAW AND TURKISH LAW

Yıl 2022, Cilt: 58 Sayı: 3, 1071 - 1094, 15.09.2022

İslam Demirci

Öz

Divorce is one of the reasons for the termination of a marriage. Although, at first glance, it is thought that divorce regards the parties who marry of their own free will, actually apart from the spouses it concerns children, other family members, and the whole society. In this regard, nowadays divorce is mostly possible based on certain grounds regulated in the law and with a decision of a judge. In Islamic law, marriage can also be terminated based on specific grounds and with a judge’s decision. Desertion is also one of the grounds that make divorce possible in this manner. Desertion, which takes place as one of the grounds for private, absolute, and fault-based divorce in Turkish law, has been accepted as one of the reasons for judicial divorce by Maliki and Hanbalis within Islamic law schools. This study aims to examine the treatment of divorce due to desertion in Islamic law within the framework of the conditions in Turkish law. Therefore, firstly, the nature and scope of desertion in Turkish law were dwelled on within the framework of the conditions regulated in the Turkish Civil Code, then the issue of divorce due to desertion in Islamic law was addressed with a similar method.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Turkish Law, Grounds for Divorce, Desertion, Ghaib/ Absence.

İSLÂM HUKUKUNDA TERK NEDENİYLE BOŞANMANIN TÜRK HUKUKUYLA MUKAYESELİ OLARAK İNCELENMESİ

Öz

Evliliğin sona erme nedenlerinden biri olan boşanmanın ilk bakışta kendi özgür iradeleriyle evlenen tarafları alakadar ettiği düşünülse de, aslında eşler dışında diğer aile fertlerini ve bütün toplumu yakından ilgilendirmektedir. Bu itibarla özellikle günümüz hukuk sistemleri boşanmayı tarafların iradelerine bırakmama eğiliminde olduklarından boşanma daha çok, kanunda düzenlenen belli sebeplere dayalı olarak ve hâkim kararıyla mümkün olabilmektedir. İslâm hukukunda talâk, muhâlea gibi evliliğin mahkemeden bağımsız olarak sona ermesine imkân tanıyan düzenlemeler bulunmakla birlikte, evlilik belli sebeplere dayalı olarak ve hâkim kararıyla da sonlandırılabilmektedir. Terk de bu yolla boşanmayı mümkün kılan sebeplerden biridir. Türk hukukunda özel, mutlak ve kusura dayalı boşanma sebepleri içerisinde yer alan terk, İslâm hukuk ekolleri içinde Mâlikî ve Hanbelîlerce kazâî boşanma nedenlerinden kabul edilmiştir. Bu çalışma İslâm hukukunda terk nedeniyle boşanmayı, Türk hukukundaki şartlar çerçevesinde karşılaştırarak incelemeyi amaçlamaktadır. Bu nedenle öncelikle Türk Medeni Kanununda düzenlenen şartlar çerçevesinde Türk hukukunda terkin mahiyet ve kapsamı üzerinde durulmuş, ardından İslâm hukukunda terk nedeniyle boşanma konusu benzer yöntemle ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Türk Hukuku, Boşanma Sebepleri, Terk, Gāib/Gaiplik.

Kaynakça

• Abdulhamîd, Muhammed Muhyiddîn. el-Ahvâlu’ş-şahsiyye fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1984.
• Acar, Halil İbrahim. “Tefrik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/277- 279. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Acar, Halil İbrahim. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Acar, Halil İbrahim. İslam Hukukunda Evliliğin Sona Ermesi. Erzurum: Ekev Yayınları, 2000.
• Akıntürk, Turgut. Türk Medenî Hukuku, Aile Hukuku. 2 Cilt. İstanbul: Beta Yayınları, 11. Basım, 2008.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nureddîn Ali b. Sultan Muhammed. Fethu bâbi’l-inâye bi-şerhi’n-Nukâye. 3 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Erkâm b. Ebi’l-Erkâm, 1997.
• Ayan, Nurşen. “Terk Nedeniyle Boşanma”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 15/1 (2007), 39-59.
• Aydın, Mehmet Âkif. Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: Klasik Yayınları, 3. Basım, 2020.
• Aydın, Mehmet Akif. İslam ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Aytekin, Mehmet Ali. “Kur’an’a Göre Ailevi Problemler ve Çözümleri”. Uluslararası Mevlid-i Nebi Sempozyumu: Peygamberimiz ve Aile, 21-24 Kasım 2019, Antalya. 261-291. Ankara: DİB Yayınları, 2021.
• Bâb-ı Meşîhat. Cerîde-i İlmiyye 2/20 (1334), 353-354.
• Bardakoğlu, Ali. “Hukuki ve Sosyal Açıdan Boşanma”. Türk Aile Ansiklopedisi. 1/199-206. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 1991.
• Berki, Şakir. “Boşanma ve Ayrılık”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 32/1 (1975), 135-154.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1968.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhüddîn. Keşşâfü’l-kınâ‘ an metni’l-İknâ‘. thk. Muhammed Emîn Zinnâvî. 5 Cilt. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1997.
• Cin, Halil. Eski Hukukumuzda Boşanma. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1976.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed Seyyid Şerîf. Mu‘cemü’t-Ta‘rîfât. Kahire: Dâru’l-Fâdile, ts.
• Çolak, Abdullah. İslâm Aile Hukuku. Ankara: y.y., 3. Basım, 2017.
• Dalgın, Nihat. İslâm Hukukunda Boşama Yetkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2001.
• Demirci, İslam. “Osmanlı Şeyhülislâmlık Kurumunun Bir Birimi: ‘Te’lîf-i Mesâil’ Şubesi”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 9 (2007), 143-170.
• Derdîr, Ebü’l-Berekât Ahmed b. Muhammed. eş-Şerhu’l-kebîr alâ Muhtasarı Sîdî Halîl, Hâşiyetü’d-Desûkī ile birlikte. 4 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Dirik, Mehmet - Hira, Ayhan. “İslam Hukukunda Gaibin Yargılanması”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 38 (2021), 71-101.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle İslam Hukuku: Şahıs, Aile ve Çözümlü Miras. İstanbul: İslam Hukuku Külliyatı Yayınları, 2. Basım, 1983.
• Döndüren, Hamdi. “Îlâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/61-62. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Dural, Mustafa vd. Türk Özel Hukuku, Aile Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: Filiz Kitabevi, 16. Basım, 2021.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvud. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1999.
• Ebû Zehre, Muhammed. el-Ahvâlü’ş-şahsiyye. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 3. Basım, 1957.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• Erdoğan, Suat. İslâm Hukukunda Kadının Boşa(n)ma Hakkı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
• Görgülü, Ülfet. “İslam Aile Hukukunda Bid’î Talak Meselesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 30 (2017), 337-363.
• Gözübenli, Beşir. “Mefkūd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/353- 356. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Günay, Hacı Mehmet. “Nüşûz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/303- 304. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Hattâb, Ebû Abdullâh Şemseddîn Muhammed b. Muhammed. Mevâhibü’l-celîl li-şerhi Muhtasarı Halîl. thk. Zekeriyyâ Umeyrât. 8 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Hayta, Mustafa. “Katar Aile Kanunu Boşanma Prosedürü Üzerine Fıkhî Bir Etüd”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51 (2020), 137-174.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd. el-Muhallâ. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 11 Cilt. Kahire: İdâretü’t-Tıbâati’l-Münîriyye, 1347.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn. el-Muğnî. thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî - Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 15 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 3. Basım, 1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1975.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Menar, ts.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takiyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm. el-Fetâva’l-kübrâ, el-İhtiyârâtü’l-ilmiyye. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ-Mustafâ Abdükâdir Atâ. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Kahveci, Nuri. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2014.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: Nesil Yayınları, 5. Basım, 1996.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâiʿu’s-Sanâiʿ fî tertîbi’ş-Şerâiʿ. thk. Ali Muhammed Muavvaz - Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2010.
• Koçak, Muhsin vd. İslam Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2. Basım, 2014.
• Korkmaz, Sefer. “Irak Medeni Kanunu Çerçevesinde Aile Hukuku Uygulamaları”. Güncel Uygulamalarıyla İslam Aile Hukuku. ed. Ahmet Temel. 55-82. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2020.
• Mugniyye, Muhammed Cevad. el-Fusûlü’ş-şer’iyye alâ mezhebi’l-İmâmiyye. Beyrût: el-Mektebetü’l-Ehliyye, 2. Basım, 1961.
• Nesefî, Ebû Hafs Necmeddin Ömer b. Muhammed. Tılbetü’t-talebe fi’l-ıstılâhâti’l-fıkhiyye. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1311.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Ravzatü’t-tâlibîn ve umdetü’l-muttakîn. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Muavvaz. 8 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi. haz. Orhan Çeker. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 5. Basım, 2017.
• Öztürk, Ali. Türk Hukuku’nda Ayrılık Hükmü Şartları ve Sonuçları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Sâbûnî, Abdurrahman. Medâ hürriyyeti’z-zevceyni fi’t-talâk fî’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 1968.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. Mebsût. trc. Komisyon. ed. Mustafa Cevat Akşit. 31 Cilt. İstanbul: Gümüşev Yayınları, 2008.
• Şeyhîzâde, Abdurrahmân Gelibolulu Dâmad. Mecmau’l-enhur fî şerhi Mülteka’l-ebhur. 2 Cilt. İstanbul: Eda Neşriyat, 1991.
• Şîrâzî, Ebû İshâk. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. thk. Muhammed ez-Zühaylî. 6 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1996.
• Şirbînî, Şemsüddin Muhammed b. el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti meâni elfâzi’l-Minhâc. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Ma’rife, 1997.
• Topçuoğlu, Ali Aslan. “İslâm Hukukunda Gâibin / Kayıp Kişinin Hükmen Ölü Sayılmasına Kadarki Süreçte Mallarının Yönetimi, Türk Medenî Kanunu İle Mukayeseli Olarak”. Dinî Araştırmalar Dergisi 7/19 (2004), 297-309.
• Ünalan, Abdülkerim. “İslam Hukukunda Gaibin / Mefkûdun Evlilik ve Miras Durumu (Mukayeseli Olarak)”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (2001), 111-148.
• Yalçın, İsmail. İslam Aile Hukuku: Ürdün, Fas, Malezya Uygulamaları. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2022.
• Yaman, Ahmet. İslam Aile Hukuku. Konya: Yediveren Kitap, 3. Basım, 2002.
• Yılmaz, İbrahim. Yetki ve Sistem Açısından İslam Hukukunda Boşanma. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Yüksek, Ali. “İslam Aile Hukukunda Boşama Yetkisi ve Kadının Boşanması”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7/32 (2014), 340-354.
• Zevkliler, Aydın. Medeni Hukuk: Giriş ve Başlangıç Hükümleri, Kişiler Hukuku, Aile Hukuku. Ankara: Savaş Yayınları, 3. Basım, 1992.
• Zeydân, Abdülkerîm. el-Mufassal fî ahkâmi’l-merʼe ve’l-beyti’l-müslim fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. 11 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1993.