ABU JA’FAR AL-TAHÂWÎ AS A RECİTER (QÂRÎ) AND RECİTATİONS İN MUSHKİL AL-ÂSÂR

Yıl 2023, Cilt: 59 Sayı: 3, 817 - 848, 25.09.2023

Lokman Yılmaz

https://doi.org/10.61304/did.1269641

Öz

Abu Ja’far al-Tahawi, the Egyptian fiqh and hadith scholar, also had an important acquaintance in the science of qiraat. The fact that he lived in the period of the formation of the qiraat and that his name is mentioned among the narrators of many qiraat imams shows that his qiraatist-related aspect cannot be neglected. However, this aspect has not been the subject of much research. Tahawi is one of the narrators of Asim, Hamza, Kisa’i, and Khalaf among the imams of qiraat al-asharah, and A’mash among the imams of qiraat al-shadh. He started his education in qiraat at a young age and received it mainly from his teachers in Egypt. Although the names of many of his teachers in qiraat are known, only one person from whom he received qiraat education is mentioned. Mushkil al-Athar, one of the most important works that was written to explain the narrations that seem to be contradictory or difficult to understand, was written by Tahawi. In this work, the author covers some of the topics which fall within the scope of the science of qiraat under different headings. Sometimes he used differences related to qiraat to solve problematic issues. This study will discuss Taḥaw’s competence in the field of qiraat and try to determine his approach to the issues that fall within the scope of the science of qiraat in the special case of Mushkil al-Athar.

Anahtar Kelimeler

Qiraat, Tahawi, Mushkil al-Athar, Asim, Egypt

BİR KIRAATÇİ OLARAK EBÛ CA‘FER ET-TAHÂVÎ VE MÜŞKİLÜ’L-ÂSÂR’DA KIRAATLER

Öz

Mısırlı fıkıh ve hadis âlimi Ebû Ca‘fer et-Tahâvî, kıraat ilminde de önemli bir müktesebata sahiptir. Henüz kıraatlerin teşekkül döneminde yaşamış olması ve birçok kıraat imamının râvileri arasında isminin zikredilmesi, onun kıraatçi yönünün ihmal edilemez bir konumda olduğunu göstermektedir. Ancak onun bu yönü üzerinde pek çalışma yapılmamıştır. Tahâvî, kıraat-i aşere imamlarından Âsım, Hamza, Kisâî ve Halef’in, şâz kıraat imamlarından ise A‘meş’in râvilerindendir. Küçük yaşlarda başladığı kıraat eğitimini genelde Mısır’daki hocalarından almıştır. Kıraatte birçok hocasının ismi bilinmekle birlikte kendisinden kıraat alan sadece bir kişi zikredilmektedir. Birbiriyle çelişkili görünen ya da anlaşılması güç rivayetleri açıklamak üzere yazılan eserlerin en önemlilerinden olan Müşkilü’l-âsâr, Tahâvî tarafından kaleme alınmıştır. Müellifin bu eserinde, kıraat ilminin alanına giren bazı meseleleri müstakil başlıklarda ele almıştır. Bazen de problemli meselelerin çözümünde kıraat ihtilaflarından istifade etmiştir. Bu çalışmada Tahâvî’nin kıraat alanındaki yetkinliği ele alınacak ve Müşkilü’l-âsâr özelinde kıraat ilminin kapsamına giren konulara yaklaşımı tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Tahâvî, Müşkilü’l-âsâr, Âsım, Mısır

Kaynakça

• Ahmed, Abdullah Nezîr. Ebû Ca’fer et-Tahâvî. Dımaşk: Dâru’l-kalem, 1991.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. Müsnedü’lİmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’rrisâle, 2001.
• Altıkulaç, Tayyar. el-Mushafu’ş-Şerîf (Medine 1). 2 Cilt. İstanbul: IRCICAİslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, 2020.
• Aşıkkutlu, Emin. “Kıraat İlminin Temellendirilmesinde Ahruf-i Seb‘a Hadisleri (Tahriç, Tahlil ve Değerlendirme)”. Kur’an ve Tefsir Araştırmaları: Kıraat İlmi ve Problemleri-IV (Sempozyum). 43-106, 2002.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîhu Bağdâd ev Medîneti’s-selâm. thk. Mustafa Abdülkadir ‘Atâ. 24 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1417.
• Başal, Abdulhalim. Endülüs’te Kıraat İlmi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 2021.
• Bedr b. Muhammed. “İhtiyârâtü Ebî Ca‘fer et-Tahâvî fi’l-kırââti ve’l-ihticâcü lehâ”. Mecellütü’d-dirâsâti’l-lüğaviyye 16/4 (2014 1435).
• Buhârî, Hasan b. Abdülhamid b. Abdülhakim. Menhecü’l-imâm et-Tahâvî. Mekke: Ümmü’l-kurâ, Yüksek Lisans Tezi, 1422.
• Çetin, Abdurrahman. Kıraatların Tefsire Etkisi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’ân-ı Kerîm’in İndirildiği Yedi Harf ve Kıraatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Basım, 2013.
• Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd b. Osman. Câmi‘u’l-beyân fi’l-kırââti’s-seb‘i’lmeşhûre. ed. M. Kemal Atik. 2 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 1420.
• Dâni, Ebû Amr Osman b. Saîd b. Osman. el-Mukni‘ fî ma‘rifeti mersûmi mesâhifi ehli’l-emsâr ma‘a Kitâbi’n-nakd. thk. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî. Kahire: Mektebetü’l-külliyyâtü’l-Ezheriyye, ts.
• Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd b. Osman. et-Teysîr fi’l-kırââti’s-seb‘a. thk. Halef b. Hamûd. Hâil: Dâru’l-Endülüs, 2015.
• Demirci, Nur Kübra. Kıraat İlminin Endülüs’e İntikalinde Mısır Kıraat Âlimlerinin Etkisi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Bennâ. İthâfu fudalâi’l-beşer bi’l-kırââti’l-erba‘ate ‘aşer. thk. Enes Mehre. Lübnan: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2. Basım, 1427.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. el-Kütübü’ssitte ve şürûhuha: Sünenü Ebî Dâvûd. 23 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Erturhan, Sabri. Temel Fıkıh Bilgileri. ed. Adem Çiftçi. İstanbul: Hikmetevi, 2. Basım, 2018.
• Gülengül, Esra. Hanefiliğin Mısır’a Girişi ve İmam Tahâvî. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Doktora Tezi, 2019.
• Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el- Müstedrek ‘ale’s-sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkadir ‘Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’lkütübi’l- ilmiyye, 2002.
• Hârûf, Muhammed Fehd. el-Müyesser fi’l-kırââti’l-‘aşre’l-mütevâtire min tarîki Tayyibeti’n-neşr ve’l-kırââti’l-erba‘a’ş-şâzze ve tevcîhühâ. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1441.
• Hatîb, Abdüllatif. Mu‘cemü’l-kırâât. Dımaşk: Dâru Sa‘deddin, 2000.
• Havuz, Hasan Hüseyin. “Âsım Kıraatinin Senedi ve Şu’be-Hafs Rivayetlerinin Temellendirilmesi”. Balıkesir İlahiyat Dergisi 12 (29 Aralık 2020), 105-128.
• Hazar, Fatma. Tahâvî’nin Usûl Anlayışı. Ankara: Fecr Yayınları, 2022.
• Hemedânî, Ebü’l-‘Alâ Hasen b. Ahmed b. Hasen el-‘Attâr. et-Temhîd fî ma‘rifeti’t-tecvîd. thk. Gânim Kaddûrî el-Hamed. Amman: Dâru Ammâr, 1420.
• Hüzelî, Ebü’l-Kāsım Yûsuf b. Alî b. Cübâre. el-Kâmil fi’l-kırâât ve’l-erbaîne’zzâide aleyhâ. thk. Cemâl b. es-Seyyid b. Rifâî Şâyib. Kahire: Müessesetü semâ, 2007.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. Târîhu medîneti Dimaşk. thk. Muhibbüddin Ebî Saîd Ömer b. Garâme el-Amravî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1995.
• İbn Balabân, Ebü’l-Hasan Emir Alaeddin Ali b. Abdullah. el-İhsân fî takrîbi Sahîhi İbn Hibbân. thk. Şuayb el-Arnaût. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1408.
• İbn Ebî Dâvûd, Abdullah b. Süleyman b. Eş‘as es-Sicistânî. Kitâbü’l-Mesâhif. thk. Muhammed b. ‘Abde. Kahire: el-Fârûk el-Hadîse, 1423.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1372.
• İbn Ebû Meryem, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Nasr b. Alî b. Muhammed eş-Şîrâzî el-Fesevî. el-Mûdah fî vücûhi’l-kırââti ve ‘ilelihâ. thk. Ömer Hamdân el-Kübeysî. Cidde: el-Cemââtü’l-hayriyye, 1414.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî - Muhibbüddin el-Hatîb. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1379.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Lisânü’l-mîzân. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 10 Cilt. Beyrut: Mektebü’lmatbuati’l- İslâmiyye, 2002.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tehzîbü’t-tehzîb. 12 Cilt. Haydarabad: Meclisü dâirati’l-maârif, 1325.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâu ebnâi’z-zamân. thk. İhsan Abbas. 7 Cilt. Beyrut: Dâru sâdır, 1398.
• İbn Kutluboğa, Ebü’l-Adl Zeynüddîn Kasım b. Abdullah. Tâcü’t-terâcim. thk. Muhammed Hayr Ramazan Yusuf. Dımaşk: Dâru’l-kalem, 1413.
• İbn Yûnus, Ebû Saîd Abdurrahman b. Ahmed es-Sadefî el-Mısrî. Târîhu İbn Yûnus es-Sadefî. thk. Abdülfettah Fethî Abdülfettah. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’lkütübi’l- ilmiyye, 1421.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. el-Beyân fî hattı mushafi Osmân. thk. Gânim Kaddûrî el-Hamed. Dımaşk: Dâru’l-Gavsânî, 1438.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. thk. Şeyh Zekeriyya Umeyrât. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 4. Basım, 2011.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Gâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. 3 Cilt. Mektebetü İbn Teymiyye, 1351.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Müncidü’l-mukri’în ve mürşidü’t-tâlibîn. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1999.
• İbnü’l-‘İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî el-Hanbelî. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Abdülkadir el-Arnaût - Mahmûd el-Arnaût. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• İltaş, Davut. “Tahâvî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 385-388. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Karadut, Ahmet. “Ebu Ca‘fer et-Tahâvî Hayatı ve Eserleri”. Diyanet İlmî Dergi 19/2 (1983), 53-64.
• Kettânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Cafer b. İdris. Nazmü’l-mütenâsir mine’l-hadîsi’l-mütevâtir. thk. Şeref Hicâzî. Mısır: Dâru’l-kütübi’s-selefiyye, 2. Basım, 1431.
• Kevserî, Muhammed Zahid. el-Hâvî fî sîreti’l-İmâm Ebî Ca‘fer et-Tahâvî. Kahire: Matbaatü’l-envâr, 1368.
• Koçak, Muhsin vd. Fıkıh Usûlü. ed. Osman Şahin. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013.
• Krenkow, Fritz. “Tahâvî”. İslâm Ansiklopedisi. Ankara: MEB Yayınları, 1978.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘ liahkâmi’l- Kur’ân. thk. Ahmed Berdûnî - İbrahim İtfayyiş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’lkütübi’l- Mısriyye, 2. Basım, 1964.
• Mahmûd, Abdülmecid. Ebû Ca‘fer et-Tahâvî ve eseruhû fi’l-hadîs. Kahire: el- Mektebetü’l-Arabiyye, 1975.
• Ma‘sarâvî, Ahmed İsa. el-Kâmilü’l-mufassal fi’l-kırââti’l-erba‘ate ‘aşer. Kahire: Dâru’l-İmâm eş-Şâtıbî, 1430.
• Maşalı, Mehmet Emin. Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi. Ankara: Otto, 2016.
• BİR Mizzî, Yusuf b. Abdurrahman b. Yusuf Ebü’l-Haccâc. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1400.
• Muhammed Ahmed Müflih el-Kudât vd. Mukaddimât fî ‘ilmi’l-kırâât. Amman: Dâru Ammâr, 2001.
• Nüveyrî, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ali. Şerhu Tayyibeti’n-neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• Ömer, Ahmed Muhtâr - Mükrem, Abdül‘âli Sâlim. Mu‘cemü’l-kırââti’l- Kur’âniyye ma‘a mukaddimeti fi’l-kırâât ve eşheri’l-kurrâ. 8 Cilt. Kuveyt: Câmi‘atü Kuveyt, 2. Basım, 1988.
• Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Alimleri. Ankara: TDV Yayınları, 2. Basım, 2006.
• Sarı, Mehmet Ali. “Âsım b. Behdele”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Seven, Şuayip. “Tahâvî’nin Şerhu Müşkili’l-Âsâr’ında İhtilaflı Rivayetleri Çözüm Yöntemi”. Eskiyeni 43 (Mart 2021), 27-54.
• Süleyman b. Necâh, Ebû Dâvûd el-Kurtubî el-Ümevî. Muhtasaru’t-tebyîn li-hecâi’t-tenzîl. thk. Ahmed b. Ahmed b. Muammer Şarşâl. 5 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Melik Fehd, 1421.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Hüsnü’l-muhâdara fî târîhi Mısır ve’l-Kâhire. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 2 Cilt. Dâru ihyâi’lkütübi’l- Arabî, 1387.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el- Mu‘cemü’l-kebîr. thk. Hamdi b. Abdülmecid es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Basım, 1984.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme. Ahkâmü’l-Kur’âni’l- Kerîm. thk. Sadettin Ünal. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 1995.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme. Şerhu müşkili’l-âsâr. thk. Şuayb el-Arnaût. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1994.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî. el-Kütübü’s-sitte ve şürûhuhâ: Sünenü’t-Tirmizî. 23 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Uğur, Mücteba. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDV, 1992.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 1979.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Ma‘rifetü’lkurrâi’l- kibâr ‘ale’t-tabakâti ve’l-a‘sâr. thk. Tayyar Altıkulaç. 4 Cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 1995.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 3. Basım, 1985.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîhü’lİslâm ve vefeyâtü’l-meşâhir ve’l-a‘lâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1424.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tezkiretü’lhuffâz. thk. Şeyh Zekeriyya Umeyrât. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1418.