AN EVALUATION OF THE HADITHS USED BY IMAM AL-GHAZALI IN HIS WORK KIMIYA AL-SA’ADAT IN TERMS OF SPIRITUAL SUPPORT

Yıl 2023, Cilt: 59 Sayı: 3, 1001 - 1040, 25.09.2023

Garip Aydın

https://doi.org/10.61304/did.1345671

Öz

Applying spiritual support practices for the mental problems people experience has been rapidly spreading in our country in recent years, both in academic and other studies. In the Western world, new methods keep emerging every passing day in this field and these affect the practices in our country. However, there is a need for studies in this field that exist in our own resources and traditions. For this reason, Islamic scholars have developed various solutions to solve people’s spiritual problems. Imam al-Ghazali is one of the Islamic scholars who wrote about the source of the problems that people have experienced spiritually and to solve them. According to the author, who named his work Kimiya al-Sa’adat, which means the alchemy of happiness, when a person obeys the points indicated here, they will reach happiness in this world and in the Hereafter. In this study, the hadiths mentioned by al-Ghazali in his four titles will be discussed, and the four pillars and forty main principles will be referred to other studies. Here, how the author interprets the hadiths and their relationship with moral support will be determined, and the authenticity of the hadiths will be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Ḥadith, Interpretation, al-Ghazali, Spiritual Support, Kimiya al-Sa’adat

İMAM GAZZÂLÎ’NİN KİMYÂ-YI SA‘ÂDET ADLI ESERİNDE KULLANDIĞI HADİSLERİN MANEVİ DESTEK AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

İnsanların yaşamış oldukları ruhsal sıkıntılara yönelik manevi destek uygulamaları son yıllarda ülkemizde hem akademik hem diğer alanlarda hızla yayılmaktadır. Batı dünyasında bu alanla ilgili her geçen gün yeni yöntemler ortaya konmakta ve ülkemizdeki uygulamaları etkilemektedir. Ancak bu alanla ilgili İslâmî kaynaklarda var olan çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Tarihi süreçte özellikle ahlâk âlimleri insanların ruhsal sıkıntılarını gidermek için çeşitli çözümler geliştirmişlerdir. İnsanların ruhsal olarak yaşamış oldukları sıkıntıların kaynağı ve bunların çözümüne yönelik eser yazan İslâm âlimlerinden biri İmam Gazzâlî’dir. Eserine huzurun formülü anlamına gelen Kimyâ-yı Saʿâdet ismini veren müellif eserinin dört unvan, dört rükün ve her rüknün kırk asıldan meydana geldiğini söylemiştir. Ona göre kişi burada işaret edilen hususlara riayet ettiği zaman dünya ve ahiret saadetine ulaşacaktır. Bu çalışmada Gazzâlî’nin dört unvanında zikrettiği hadisler ele alınacak, dört rükün ve kırk asıl başka çalışmalara havale edilecektir. Müellifin burada hadisleri nasıl yorumladığı ve manevi destekle ilişkisi tespit edilecek, hadislerin sıhhat dereceleri değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Yorum, Gazzâlî, Manevi Destek, Kimyâ-yı Saʿâdet

Kaynakça

• Abdurrezzâḳ b. Hemmâm es-Ṣanʿânî. el-Muṣannef. thk. Habîburrahmân el- Azamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 1982.
• Açıkel, Yusuf. “Nefsini Bilen Rabb’ini Bilir’ Hadîs mi Kelâm-ı Kibar mı?”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (2000), 173-200.
• Avcı, Seyit. Sûfilerin Hadis Anlayışı Bursevî Örneği. Konya: Ensar Yayıncılık, 2004.
• Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Muhammed. 2 Cilt. Keşfü’l-hafâ. Kahire: y.y., 1932.
• Aydın, Garip. Ayetler ve Hadisler Işığında Hastalara Manevi Destek. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
• Ayten, Ali. Din ve Sağlık Kavram, Kuram ve Araştırma. İstanbul: Marmara Akademi Yayınları, 2018.
• Ayten, Ali – Düzgüner, Sevde. Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetleri Temel Bilgiler Kılavuzu. Ankara: DİB Yayınları, 3. Basım, 2021.
• Beğavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd. Şerhü’s-Sünne. 15 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1983.
• Belhî, Ebû Zeyd Ahmed b. Sehl. Mesâliu’l-ebdân ve’l-enfüs. çev. Nail Okuyucu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Beck, Aoran T. Cognitive Therapy and the Emotional Disorders. New York: Meridian Book, 1979.
• Benson, Herbert. Timeless Healing: The Power and Biology of Belief. New York: Scribner, 1996.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Hüseyin b. Alî. Şuʿabü’l-îmân. thk. Abdulʿaliyy Abdulhamîd. 14 Cilt. Riyad: Mektebetu’r-Ruşd, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mustafa Dîb el-Buġâ. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr - Dâru’l-Yemâme, 5. Basım,1993.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Edebü’l-müfred. thk. Nasirüddin Elbânî. y.y: Dârü’s-Sıddik, 1997.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân. es-Sünen. thk. Hüseyin Selim Esed. Riyad: Daru’l-Muğnî, 2000.
• Çağrıcı, Mustafa. Ana Hatlarıyla İslâm Ahlâkı. İstanbul: Ensar Yayınları, 11. Basım, 2018.
• Çağrıcı, Mustafa. “Kindî’nin Def’u’l-Ahzân Adlı Risalesi, Kaynakları ve Tesirleri”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (1995): 221-241.
• Çağrıcı, Mustafa. “Şecaat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 38/402- 403. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Çağrıcı, Mustafa. “İffet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 21/506- 507. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Fazlur Rahman. İslâm Geleneğinde Sağlık ve Tıp. çev. Adnan Bülent Baloğlu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1997.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Kimyâ-ı Saadet. 2 Cilt. İstanbul: Bedir Yayınevi, 3. Basım, 1971.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. el-Münkız mine’d-dalâl. çev. Hilmi Güngör. Ankara: Maarif Yayınları, 1960.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. İhyâ’ü ulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru’l-Marife, ty.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Mişkâtu’l-envâr. thk. Ebü’l-Alâ Afîfî. Kahire: y.y., ts.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Kanûnü’t-te’vîl, çev. Bilal Aybakan, İslâmi Araştırmalar Dergisi 13/3-4 (2000), 522-526.
• Gökçe, Ferhat. İslâm İrfân Geleneğinde Hadis Yorumu. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Gürkan, Salime Leyla. “Nazar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/443-444. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. Zühd. thk. Yahya b. Muhammed. y.y; Dârü İbn Receb, 2003.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eşʿas es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaût. 7 Cilt. b.y.: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddin. Sahîhü’l-Câmiu‘s-sağîr ve ziyâdâtüh. 2 Cilt. y.y.: Mektebetü’l-İslâmî, 2010.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddin. Silsiletü’l-ehâdîsi’z-zaîfe ve’l-mevzûa ve eserüha es-seyiü fi’l-ümmeh. Riyad: Dârü’l-Mearif, , 1992.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed. Aʿlâmu’l-hadîs. thk. Muhammed b. Saʿd b. Abdurrahmân Âli Suʿûd. 4 Cilt. b.y.: y.y., 1988.
• Harrington, Anne. “Tanrı ve Sağlık: Başka Bir Şey Söylemeye Gerek Var mı?”. çev. Garip Aydın. Mütefekkir 8/15 (Haziran 2021), 275-307. https://doi. org/10.30523/mutefekkir.949245
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn. el-Muġnî an ḥamli’lesfâr fi’l-esfâr fî tahrîci mâ fi’l-İḥyâʾi mine’l-ahbâr. Beyrut: y.y., 2005.
• İbnü’l-Aʿrâbî, Ebû Saîd Ahmed b. Muhammed. ez-Zühd ve sıfatu’z-zâhidîn. thk. Mecdî Fetḥî es-Seyyid. Tanta: y.y., 1408.
• İbn Abdilber, Yusuf b. Abdullah en-Nemerî. et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta mine’l-meânî ve’l-esânîd. thk. Mustafa b. Ahmed. ty: Müessesetü Kurtuba, yy.
• İbn Battâl, Alî b. Halef. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm. 10 Cilt. Riyad: Mektebetu’r-Ruşd, 2003.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe Abdullâh b. el-Absî. el-Kitâbü’l- Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Ḥût. 7 Cilt. Riyad: Mektebu’- r-Ruşd, 1989.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî el-Askalânî. Fetḥu’l-bârî bi-şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Muhibbuddîn el-Hatîb. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1959.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. Mukaddime. çev. Halil Kendir. Ankara: İmaj Ofset, 2004.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Bustî. es-Sahîh. thk. Şuayb el-Arnaût. 18 Cilt. Beyrut: Muʾessesetü’r-Risâle, 1988.
• İbn Hibbân, Ebû Ḥâtim Muhammed b. Hibbân el-Bustî. el-Mecrûhîn mine’lmuhaddisîn ve’ḍ-duʿafâ ve’l-metrûkîn. thk. Mahmûd İbrahim Zâyed. 3 Cilt. Halep: Dâru’l-Vaʿy, 1976.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. Husn-i zan bi’llâh. thk. Maḫlaṣ Muḥammed. Riyad: y.y., 1988.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. ez-Zühd. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1999.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. Zemmü’d-dünyâ. thk. Muhammed Abdulkâdir Aṭâ. b.y.: y.y., 1993.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk. Sahîhu İbn Huzeyme. thk. Muhammed Mustafa el-A’zamî. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1980.
• İbn Fûrek, Ebû Bekir Muhammed b. Hasan. Müşkilü’l-hadîs ve beyânühû. thk. Musa Muhammed Ali, Alemü’l-Kütüb, Beyrut, 1985.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. thk. Şuayb el-Arnaût. 5 Cilt. b.y.: Dâru’-r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• İbnü’l-Melek, Muhammed b. İzzuddîn. Şerhu Mesâbîhi’s-Sünne. thk. Nureddîn Ṭâlib vd.. 6 Cilt. b.y.: y.y., 2012.
• İbnü’l-Mubârek, Abdullâh b. Mubârek. ez-Zühd ve’r-rekâʾik l’ibni’l-Mubârek ve’z-zühd li Nuʿaym b. Hammâd. thk. Habîburrahmân el-Aʿẓamî. Beyrut: y.y., ts.
• İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh. Mutluluk ve İnsan Nefsinin Cevher Olduğuna İlişkin On Delil. çev. Fatih Toktaş. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillâh. Hilyetu’l-evliyâ ve tabakâtu’l-asfiyâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1974.
• İsfehânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed er-Râgıb. Mutluluğun Kazanılması (Tafsîlü’n-Neş’eteyn ve Tahsîlü’s-Seadeteyn Tercemesi). çev. Lütfi Doğan. İstanbul: Anda, 1974.
• İsfehânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed er-Râgıb. ez-Zerîa ila mekârimi’ş-şeria. Beyrut: yy., 1980.
• İsfehânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed er-Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l- Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-Marife, ty.
• Kâdî İyâd, Iyâḍ b. Mûsâ el-Yahsubî. İkmâlu’l-muʿlim bi fevâʾidi’l-Muslim. thk. Yaḥyâ İsmâîl. 8 Cilt. b.y.: y.y., 1998.
• Karadâvî, Yusuf. Sünneti Anlamada Yöntem. çev, Bünyamin Erul. İstanbul: Nida Yayınları, 11. Basım, 2018.
• Karapınar, Fikret. Muhaddis Sufilerin Hadis Usulü ve Hadisleri Anlama Yöntemleri (H. IV-V/M. X-XI. Asır). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Karlığa, Bekir. “Gazzâlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/518- 530. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Kelâbâzî, Ebû Bekr Muḥammed b. Ebî İsḥâḳ b. İbrâhîm el-Buhârî. Bahru’lfevâidi’l- musemmâ bi meʿâni’l-ahbâr. thk. Muḥammed Hasen Muḥammed Ḥasen İsmail - Aḥmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: y.y., 1999.
• Kindî, Ebû Yûsuf Ya‘kūb b. İshâk. Risale fi’l-hîle li-def’i’l-ahzân (Üzüntüden Kurtulma Yolları). çev. Mustafa Çağrıcı. 2. Basım. Ankara: TDV Yayınları, 2015.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: DİB Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Kurtûbî, Ebü’l-Abbâs Ziyâüddîn Ahmed b. Ömer el-Kurtubî. el-Müfhim limâ eşkele min telhîsi kitâbi Müslim. thk. Muhiddin Dîb. Beyrut: Dârü’l-Kelimi’t- Tayyib, 1996.
• Kula, Naci. “Gençlerde Izdırap Tecrübesine Bağlı Dinî Krizle Başa Çıkmaya Yönelik Öneriler”. Manevi Sosyal Hizmetler. ed. Ali Seyyar. 507-523. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2008.
• Levin, Jeff. God, Faith and Health: Exploringn the Spirituality Healing Connection. New York: John Wiley, Sons, 2001.
• Mâlik b. Enes. el-Muvaṭṭa. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf - Mahmûd Halîl. 2 Cilt. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 1991.
• Maʿmer b. Râşid, Ebû Urve Maʿmer b. Râşid el-Ezdî. el-Câmi. thk. Habîbu’r- Rahmân el-Aʿzamî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 1982.
• Merter, Mustafa. Dokuz Yüz Katlı İnsan. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2009.
• Mübârekpûrî, Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm. Tuhfetü’l-ahvezî bişerhi Câmiʿi’t-Tirmizî. Medine. El-Mektebetü’s-Selefiyye, 1963.
• Munâvî, Zeynuddîn Muḥammed Abdirraûf. Feyżü’l-ḳadîr şerḥu’l-Câmiʿi’ṣ- ṣaġîr. 6 Cilt. Mısır: el-Mektebetu’t-Ticâriyyetu’l-Kubrâ, 1937.
• Murphy, Patricia E. vd., “Klinik Depresyon Hastalarında Dini İnancın Umutsuzlukla İlişkisi”. çev. Özlem Güler. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48/2 (2007), 161-170.
• Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâburî. Sahîhu Müslim. 8 Cilt. Beyrut: Darü’c-Ceyl, 1918.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Şerhu’n-Nevevî alâ Muslim. 18 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1972.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh el-Ḥâkim. el-Mustedrek âle’ssahîhayn. thk. Muṣṭafâ ʿAbdulḳâdir Aṭâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh el-Ḥâkim. el-Müstedrek bi Ta’lîkı’z-Zehebî, ta’lîk Şemseddin ez-Zehebî. yy.; y.y., t.y.
• Râzî, Ebû Bekir. Ruh Sağlığı et-Tıbbu’r-Rûhânî. çev. Hüseyin Kahraman. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Ross, Elisabeth Kübler. Ölüm ve Ölmek Üzerine-Ölmekte Olan Kişilerin Doktorlara, Hemşirelere, Din Adamlarına ve Kendi Ailelerine Öğrettikleri. çev. Ekin Uşşaklı. İstanbul: Aprıl Yayıncılık, 2010.
• Ross Elisabeth Kübler - Kessler David. Geborgen im Leben. Freiburg: Herder, 2015.
• Sakallı, Talat. Hadisler ve Yorumları. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2014.
• Saklan, Bilal. “İhyâu Ulûmi’d-Din’in Temel Kaynakların’dan Kutu’l Kulûb”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 2/5 (2001), 57-62.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân es-Sehâvî. el- Makâsidu’l-hasene fî beyâni kesîrin min el-ehâdîsi’l-müştehire alâ’l-elsine. thk. Muḥammed Osmân el-Haşt. Beyrut: y.y., 1985.
• Small, Garry. – Vorgan, Gigi. Bir Psikiyatristin Gizli Defteri. çev. Duygu Akın. İstanbul: NTV Yayınları, 23. Basım, 2013.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaġīr min ḥadîs̱i’l-beşîri’n-neẕîr. 2 Cilt. Beyrut; Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. ed-Dureru’lmüntesira fi’l-ehâdîsi’l-müştehira. thk. Dr. Muḥammed b. Lutfî es-Sabbâğ. Riyad: y.y., ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Cem‘ü’l-cevâmı‘. 25 Cilt. Kahire: el-Ezherü’ş-Şerif, 2005.
• Şahyar, Ayşe Esra. Zayıf Hadis Rivayeti. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Şirin, Turgay. Manevi Danışmanlıkta İhsan Modeli. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2018.
• Taşköprîzâde, Ebü’l-Hayr Ahmed b. Mustafa. Şerhu’l-Ahlâkı’l-Adûdiyye, çev. Mustakim Arıcı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Tarhan, Nevzat. İnanç Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2009.
• Tayâlisî, Suleymân b. Dâvûd. el-Musned. thk. Muhammed b. Abdulmuhsin et- Turkî. 4 Cilt. b.y.: Dâru Hicr, 1999.
• Tirmizî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî. Nevâdiru’l-uṣûl fî ehâdîsi’r-Rasûl. thk. Abdurraḫmân Amîre. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.
• Tirmizî, Muḥammed b. Îsâ. es-Sünen. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Tûsî, Nasuriddin. Ahlak-ı Nasırî. çev. Anar Gafarov - Zaur Şükürov. İstanbul: Litera Yayınları, 2007.
• Uysal, Muhittin. “Gazzâlî’de Hadis Kullanımı ve Sûfî yazarlar Üzerindeki Etkileri (İhyâ Örneği)”. Uluslararası Modern Çağ ve Gazzâlî Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Kemal Sözen – Nejdet Durak. 331-341. SDÜ İlahiyat Fakültesi Yayınları, Isparta: 2014.
• Uysal, Muhittin. Tespit ve Yorum Bakımından Tasavvuf Kitaplarında Bulunan İhtilâflı Haberler. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• ÜÜ, Üsküdar Üniversitesi. “Mehmet Pişkin İntiharı ve İntihara Neden Olan Düşüncüler”. Erişim 20 Ağustos 2023. https://www.youtube.com/ watch?v=jqNSDyvKD3s(erişim: 20.08.2023)
• Wenz, Georg - Kamran Talat. Seelsorge und İslâm in Deutschland. Mannheim: Verlaghaus Speyer, 2012.
• Yıldırım, Ahmet. Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Yılmaz, Orhan. “Gazzâli’nin Eyyühe’l-Veled İsimli Kitabının Önemi ve Kitapta Geçen Hadislerin Değerlendirmesi”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/15 (Haziran 2019): 185-213.
• Zerkeşî, Muḥammed b. Abdullâh. et-Tezkire fi’l-ehâdîsi’l-müştehira - el- Mensura fi’l-ehâdîsi’l-meşhûra. thk. Mustafâ Abdulkâdir Atâ. Beyrut: y.y., 1986.