Kütahya’daki Anadolu Selçuklu Dönemi’ne Ait Yapı Kitâbelerinin Hat Sanatı Bakımından Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 59 Sayı: 4, 1283 - 1304, 25.12.2023

Semra Güler Mercan

https://doi.org/10.61304/did.1361096

Öz

Hüsn-i hat sanatının, Anadolu topraklarında Osmanlı Devleti zamanında kemâl noktasına ulaştığı bilinse de Selçuklu sülüsünün göz ardı edilemeyecek bir yazı estetiğine sahip olduğu aşikardır. Anadolu Selçuklu Dönemi’ne ait yazılar, daha çok mimari eserlerin süslenmesinde tercih edilmiştir. Taç kapı, mihrap ve minberlerde yoğunlaşan bu yazıların en çok kullandığı yerlerden biri de kitâbelerdir. Mimari eseri yaptıran kişi ve yapılış tarihi hakkında bilgi veren kitâbeler; dinî, sivil ve askerî amaçlı yapılmış binaların çoğunlukla giriş kapısı üzerine konmuştur. İlk etapta yapının künyesi niteliğindeki kitâbeler, İslâm medeniyetinde hüsn-i hat sanatının gelişmesine bağlı olarak birer sanat eseri haline gelmiştir. Anadolu Selçuklu Devleti zamanında yapılmış yapıların kitâbeleri, Selçuklu sülüsünün hangi aşamalardan geçip ilerlediğini tespit edebilmek adına önemli bir imkân sunmaktadır. Bu makalede; Anadolu Selçuklu Dönemi Kütahyası’nın yapılarında bulunan kitâbeler incelemeye alınmıştır. Kütahya’nın merkezinde ve ilçelerindeki yapılarda yer alan kitâbelere; mescid, köprü ve hamam gibi farklı yapı türlerinde karışılmaktadır. Öncelikli olarak kitâbelerin transkripsiyonu yapılmış, bununla birlikte bu kitâbelerdeki yazılar; harf anatomisi ve istif yönleriyle değerlendirilmiş ve yazı sanatı tarihindeki yeri ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Selçuklu, Selçuklu Sülüsü, Kütahya, Yazı, Hat.

Evaluatıon of Islamıc Callıgrafy ın Buıldıng Inscrıptıons of Anatolıan Seljuks Perıod ın Kutahya

Öz

While it is widely acknowledged that the art of Islamic calligraphy in Anatolia flourished during the Ottoman era, the aesthetic of Seljuk thuluth writing is undeniably compelling. The calligraphies that belong to the Anatolian Seljuk period were mostly preferred for the decoration of the architectural works. One of the most frequently utilized locations for these writings is in the inscriptions found on the crown door, altar, and pulpit. Inscriptions, which act as identifiers for the building, are crucial for the information they convey, alongside their aesthetic value in the art of writing. In this article, the inscriptions found in the buildings of the Kutahya period of the Anatolian Seljuk Empire have been studied. Inscriptions can be found on different types of buildings, including mosques, bridges, and baths, in the centre of Kutahya and its surrounding districts. In the first place, the inscriptions have been transcribed. The inscriptions’ characters have undergone analysis based on letter anatomy and stacking style, and their position in the history of the art of writing has been explored.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Seljuk, Seljuk Thuluth, Kutahya, Calligraphy, Islamic Calligraphy.

Kaynakça

• Alparslan, Ali. Osmanlı Hat Sanat Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
• Alparslan, Ali. “Kitâbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/76- 81. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Altuğ, Orhan. Afyonkarahisar Yapı Kitabelerinde Hat Sanatı. Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Altun, Ara. “Kütahya’nın Türk Devri Mimarisi: Bir Deneme”. Kütahya (Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılına Armağan).171-700. İstanbul: Formül Matbaası, 1981-82.
• Duran, Remzi. Selçuklu Devri Konya Yapı Kitâbeleri (İnşa ve Ta’mir). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2001.
• Erikoğlu, Betül. Konya’da Selçuklu Dönemi Yapı Kitâbeleri (İnşa-Tamir) Hat San’atı Bakımından Değerlendirilmesi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Güler, Kadir. “Evliyâ Çelebi’nin Gözüyle Kütahya”. Doğumunun 400. Yılında Uluslararası Evliya Çelebi Sempozyumu Bildiriler Kitabı. haz. Yusuf Akçay. 173- 174. İstanbul: İstanbul Gelişim Üniversitesi, 2012.
• Güler, Semra. “Kütahya Sakahânesi’ndeki Meyve Tasvirleri”. Uluslararası Sanat ve Estetik Dergisi 2/2 (2019), 96-122.
• Gün, Recep. Anadolu Selçuklu Mimarisinde Yazı Kullanımı. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• Günüç, Fevzi. “Anadolu Selçuklu Mîmârisinde Celî Sülüs Hattı”. V. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri Kitabı. 185-198. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları, 1996.
• İğdemir, Uğur. “Merhum Halil Edhem Eldem’in Türk Tarih Kurumu’na Armağan Ettiği Türk - İslâm Devri Kitâbe Estampajları”. Belleten 4/16 (1941), 545-563.
• Kalyon, Mustafa. Kütahya’da Selçuklu-Germiyan ve Osmanlı Eserleri. Kütahya: Kütahya Belediyesi Kültür Yayınları, 2000.
• Özkurt, Kemal - Tüfekçioğlu, Albdülhamit. “Türk-İslâm Sanatında Kitâbeler”. Türkiye Araştırmaları Literatürü Dergisi 7/14 (2009), 275-295.
• Parlak, Sevgi - Tanrıkorur, Ş. Bahrihüda. “Kütahya Mevlevihânesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/1-3. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Uysal, Ali Osman. “Afyon, Kütahya ve Denizli Çevresinde Araştırmalar”. Türk Etnografya Dergisi 20 (1997), 77-114.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Kitâbeler. İstanbul: Devlet Matbaası, 1929.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Kütahya Şehri. İstanbul: Devlet Matbaası, 1932.
• Varlık, Mustafa Çetin. “Kütahya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/580- 584. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Yeşil, Mustafa. Kütahya İlinin Kısa Tarihi. İstanbul: Matbaai Ebüzziya, 1937.
• Yıldırım, Semra Palaz. “Kütahya Hıdırlık Mescidi”. Turkish Studies 12/13 (2017), 437- 456.