Eşler Arası Uyuşmazlıkların Giderilmesinde Sulhun Rolü

Yıl 2024, Cilt: 60 Sayı: 1, 245 - 282, 15.03.2024

Alaaddin Hançer

https://doi.org/10.61304/did.1387663

Öz

Bu çalışmada, eşler arasında meydana gelen uyuşmazlıkların giderilmesinde sulhun önemi ve uyuşmazlıkla sulh arasındaki ilişkiler değişik açılardan tahlil edilmiştir. Konu nitel veri analiziyle ele alınmıştır. Araştırılan alana dair tematik okumalar yapılmış klasik ve çağdaş kaynaklar taranmıştır. Elde edilmiş olan bulgular alt başlıklarla tahlil edilmiştir. Ele alınan konunun merkezinde yer alan aile, insanlık tarihinin başlangıcından itibaren insanlığın vazgeçilmez ortak değeri olarak yerini ve önemini her zaman korumuştur. Bu öneminden dolayı hukuk sistemleri ailenin kuruluşunu ve devamını sağlayıcı düzenlemeler yapmıştır. Eşlere yüklenen sorumluluklar ve birbirleri üzerindeki hakları çerçevesinde eşler arasındaki uyuşmazlıkların giderilmesine yönelik alınan önlemler güncelliğini korumaktadır. Bununla birlikte uyuşmazlıkların artış gösterdiği görülmektedir. Bu artışın sebepleri arasında aile yapısının yeni gelişmelere göre değişim eğilimi göstermesi, kadınların iş hayatına atılmasıyla ekonomik bağımsızlık elde etmesi, geniş aile yapısından çekirdek aile anlayışına doğru değişimin gerçekleşmesi sayılabilir. Makalede sulh akdinin hem geçmişten günümüze devam eden eşler arası uyuşmazlıkların çözümünde hem de günümüzde aile yapısının gösterdiği değişimden kaynaklanan uyuşmazlıkların çözümünde katkı sunacağı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Sulh, Aile Hukuku, Tahkim, Uyuşmazlık

The Role of Consent in Settlement of Disputes Between Spouses

Öz

In this study, the importance of peace in resolving disputes between spouses and the relationships between conflict and peace were analyzed from different perspectives. The subject was addressed using qualitative data analysis. Thematic readings were conducted in the researched area and classical as well as contemporary sources were reviewed. The analysis was conducted by categorizing the findings under subheadings. The topic being discussed pertains to the concept of family, which has been a fundamental shared value among humans since the dawn of civilization. Marriage has been widely adopted by societies around the world, despite variations in its purpose, establishment, and functioning. Arrangements have been made to ensure the establishment and continuation of the family home, which is considered the core of the society. The allocation of responsibilities between spouses, the rights of each spouse over the other, and the measures taken to resolve disputes between spouses are still current. There seems to be an increase in disputes, however. The reasons for this increase are multifaceted and include changes in family structure due to new developments, women gaining economic independence by entering the workforce, and a shift from extended family structures to nuclear family units. The article concludes that the settlement agreement could potentially aid in resolving disputes between spouses that have persisted from the past to the present, as well as those that may arise from changes in family structure today.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Peace, Family Law, Arbitration, Dispute

Kaynakça

• Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed en-Nemerî. el- Kâfî fî fıkhi’l-Medine el-Mâlikî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 2002.
• Abdunnûr, Mahmûd Mahcûb. es-Sulhü ve eseruhû fî inhâi’l-husûmeti fi’l-fıkhi’lİslâmî. Kâhire: Câmiatü Kahire Külliyyeti Dâru’l-Ulûm Kısmi Şeriati’l-İslâmiyye, Doktora Tezi, 1980.
• Acar, H. İbrahim. “Nişan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/152-154. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Altındeğer, Sabiha. “17. Yüzyılda Trabzon’da Hukuki Arabuluculuk ve Uzlaşma (Es-Sulhu Seyyidü’l-Ahkâm/Sulh En İyi Hükümdür)”. History Studies 13/5 (Ekim 2021), 1425-1451.
• Apaydın, H. Yunus. “İbrâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/263-266. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Atar, Fahrettin. “Nafaka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/282-285. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Atar, Fahrettin. “Sulh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/481-485. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Aydın, Mehmet Akif. İslâm ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. el-Binâye fî Şerhi’l-Hidâye. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1990.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 2003.
• Bilginer, Yahya. “Güncel Tartışmalarla Yoksulluk Nafakası ile İslâm Aile Hukukundaki Bâin Talâk Nafakasının Mukayesesi”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2023), 505-528.
• Bilginer, Yahya. Mer’î Hukukla Mukayeseli Olarak İslâm Hukukunda Nafaka. Ankara: Akademisyen Kitabevi, 2023.
• Boynukalın, Ertuğrul. İslâm Hukukunda Sulh. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1992.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-Cûfî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Merkezü’l-Buhûsi ve Tekniyetü’l-Mâ’lûmât. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Te’sîl, 2012.
• Buhûtî, Mansûr b. Yunus b. İdris. Keşşâfu’l-kınâ‘ an metni’l-İknâ‘. 6 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. thk. İsmetullah Inâyetullah Muhammed. 8 Cilt. Medine-i Münevvere: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcu’l-luga ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlim li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1984.
• Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Ḥâşiyetu’d- Desûḳî ʿale’ş-Şerhi’l-Kebîr. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, ts.
• Dirik, Mehmet. “İslâm Hukuku Açısından Nişanı Bozma Tazminatı”. Mizânu’l- Hak: İslâmî İlimler Dergisi 13 (Aralık 2021), 107-137.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Merkezü’l-Buhûsi ve Tekniyetü’l-Mâ’lûmât. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Te’sîl, 2015.
• Ebû Zehrâ, Muhammed. el-Ahvâlü’ş-şahsiyye. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabiyye, 3. Basım, 1957.
• Ebü’l-Meâlî, Burhâneddin Mahmud b. Ahmed b. Abdülaziz. el-Muhîtu’l-burhânî fi’l-fıkhi’n-Nûmânî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.
• Ellek, Hasan. “İslâm Hukukunda Malla İlgili Sulh Anlaşması”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (Haziran 2013), 187-223.
• Ellek, Hasan. “Kur’an ve Hadis Işığında İnsanlar Arası Anlaşmazlıkların Sulh Yoluyla Çözümü”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (Haziran 2013), 91-112.
• Ellek, Hasan. İslâm Hukukunda Mali Konularla İlgili Sulh Anlaşması. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Basım. 2010.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddin Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. el- Kâmûsü’l-muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 8.Basım, 2005.
• Hallâf, Abdülvehhâb. Ahkâmu’l-aḥvâli’ş-şaḫṣiyye. Kuveyt: Dâru’l-Kalem, 1990.
• Haraşî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Alî el-Mâlikî. Şerhu Muhtasari’l- Halîl. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâder, ts.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 1994.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed- Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî elİskenderî. Şerhu Fethu’l-kadîr ale’l-Hidâye şerhi Bidâyeti’l-mübtedî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Kâfî fî fıkhi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l- Hicr, 1997.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Cemmâîlî el Makdisî. el-Muğnî şerhu Muhtasari’l-Hirakî. thk. Abdullh ibn Abdulmuhsin et-Türkî - Abdulfettah Muhammed el-Hulvî. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t- Türasi’l-‛Arabî, 1985.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî - Abdulfettâh Muhammed el-Hulvî. 7 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 3. Basım, 1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen-i İbn Mâce. thk. Merkezü’l-Buhûsi ve Tekniyetü’l-Mâ’lûmât. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Te’sîl, 2014.
• İbn Manzûr, Cemalüddin Muhammed b. Mukerrem. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 4. Basım, ts.
• İbn Müflih, Ebû İshâk Burhânüddîn İbrahim b. Muhammed b. Abdullâh er-Râmînî ed-Dımaşkî. el-Mübdi’ fî şerhi’l-Mukni‘. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1997.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1997.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed el-Kurtubî el-Endelüsî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. 4 Cilt. thk. Muhammed Subhi Hasan Hallâk Kâhire: Mektebetü ibn Teymiyye, 1994.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed el-Kurtubî el-Endelüsî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. 2 Cilt. Kâhire: Metebetü’l-Hancı, 3. Basım, 1994.
• İbyânî, Muḥammed Zeyd. Muḫtasaru şerhi’l-aḥvâli’ş-şaḫsiyye, Mısır: Matbaʿatü’l- Vâiz, ts.
• Kahveci, Nuri. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Hikmet Yayınları, 3. Basım, 2019.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’şşerâ ʾiʿ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 1987.
• Köse, Üzeyir. “İslâm Âile Hukûku Açısından Çeyiz”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (Aralık 2019), 98-111.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. Edebü’l-kâdî. thk. Muhyî Hilâli Serhan. 2. Cilt. Bağdat: Matbaʿatü’l-İrşâd, 1971.
• Merğinânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî. el- Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, ts.
• Mervân Kadûmî, “Cehâzü’l-mer’eti fî dav’i’ş-şerîati ve kânûni’l-ahvali’şşahsiyye”. Mecelletü Câmiʿati’n-Necâh li’l-Ebhâs 19/1 (2005), 121-158.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-Muhtâr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Mevsûatü’l-fıkhi’l-İslâmî. 48 Cilt. Kahire: Vizeratü’l-Evkâfi ve’ş-Şuûni’lİslâmiyye. 1997.
• Mevvâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yûsuf b. Ebi’l-Kāsım el-Abderî el-Gırnâtî. et-Tâc ve’l-iklîl ‘alâ Muhtasari’l-Halîl. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1994.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünen-i Nesâî. nşr. Mektebetü Tahkîki’t-Türâsi’l-İslâmî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mâ‘rife, 1991.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Kitâbu’l-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb li’şŞirâzî. thk. Muhammed Necib el-Mutıî. Cidde: Mektebetü’l-İrşâd, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahyâ b. Şeref. Ravdatu’t-tâlibîn. thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd – Ali Muhammed Muavvid. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Alemi’l-Kütüb, 2003.
• Râfi’î, Sâlim b. Abdülğânî. Ahkâmu ahvâli’ş-şahsiyye li’l-müslimîne fi’l-garb. Beyrut: Dâru ibn Hazm, 2002.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et- Taberistânî. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türasi’l-Arabî, 1981.
• Ruaynî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdirrahmân el- Hattâb. Mevâhibu’l-celîl li-şerhi’l-Muhtasarı’l-Halîl. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l- ‘İlmiyye, 2003.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. 4 Cilt. Mısır: Dâru’s-Seâdet, 1905.
• San‘ânî, Abdürrezzâk. el-Musannef. thk. Habîburrahmân el-Âzamî. 10 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 16. Basım, ts.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetü’l- Fukuha. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 1994.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mâ‘rife, ts.
• Seyyid Sâlim. Sahîhu fıkhü’s-sünne ve edilletühû. 4 Cilt. Kâhire: el-Mektebetü’t- Tevfîkiyye, 2003.
• Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad. el-Asl. thk. Muhammed Boynukalın. 12 Cilt. Katar: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Şirâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmam eş-Şafiî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1995.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb el-Kâhirî, Muğni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-Minhâc. 4 Cilt. nşr. Muhammed Halil Aytenî. Beyrut: Dâru’l- Mâ‘rife, 1997.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. es-Sünen. thk. Beşşâr Avvâd Mârûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 3. Basım 1998.
• Yaylalı, Davut. İslâm Hukukunda Sulh. İstanbul: Taştan Matbaası, 1993.
• Zeydan, Abdulkerim. el-Medhal. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 16. Basım, 1999.
• Zeylâî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî b. Mihcen b. Yûnus es-Sûfî el-Bâriî. Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzü’d-dekâik ve haşiyetü’ş-Şelebî. 6 Cilt. Mısır: Matbaʿatü’l -Kübrâ el-Emîriyye, 1314/1896.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletühû. 8 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1985.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Vecîz fi’l-fıkhi’l-İslâmî. 3 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 2006.