Klasik Arap Dil Metodolojisinde Hadislerle İstişhâd: Sîbeveyhi Örneği

Yıl 2024, Cilt: 60 Sayı: 3, 953 - 990, 27.09.2024

Ramazan Kılıç , Mehmet Turan

https://doi.org/10.61304/did.1494112

Öz

Makalenin konusu, İslâmî ilimler içerisinde önemli bir yere sahip olan hadislerin istişhâdı hakkındadır. Anlamı veya kuralı tayin etmede kullanılan kanıt niteliğindeki örneklere istişhâd adı verilir. Hicrî 2. yüzyıl başlarında Basra kentinde yaşayan bazı isimler, Arap dil kurallarının tespiti noktasında birtakım kıstaslar geliştirmişlerdir. Bu bağlamda Ebü’l-Esved ed-Düelî (ö. 69/688), İbn Ya‘mer (ö. 89/708 [?]), Abdullah b. Ebî İshâk (ö. 117/735), Îsâ b. Ömer es-Sekafî (ö. 149/766) ve Yûnus b. Habîb’in (ö. 182/798) birikimini eserleriyle günümüze ulaştıran ilk dilciler Halîl b. Ahmed (ö. 175/791) ve Sîbeveyhi (ö. 180/796) olmuştur. Arap nahvinin günümüze ulaşan ilk eseri olan el-Kitâb, dönemin hadis istişhâdına olan yaklaşımını anlama noktasında önemli bir yere sahiptir. Çalışmanın veri toplama sürecinde nitel araştırma yöntemi olan doküman analiz tekniğinden faydalanılmıştır. Literatürde bulunan hipotezler tümdengelim yöntemiyle incelenmiştir. Ulaşılan sonuçlara göre klasik dönem dil araştırmalarında istişhâd malzemesi olarak en az kullanılan kaynaklar hadis rivayetleridir. Tercih edilmeme ihtimaline karşılık az miktarda kullanılan hadisler ise teberrük (saygı) niteliğinde eserlerde yer almıştır.

Anahtar Kelimeler

Arapça, Hadis, Sîbeveyhi, Halîl b. Ahmed, İstişhâd, Kıyas, Semâ.

Istishhad with Hadiths in the Classical Arabic Language Methodology: The Example of Sibawayh

Öz

This study is about istishhad with hadiths, which have an important place in Islamic sciences. Istishhad, which is included in the qiyas mechanism, is the general name of the evidentiary examples used to determine meaning or rule. Some people who lived in the city of Basra at the beginning of the A.H. 2nd century developed some criteria for determining the rules of the Arabic language. In this context, names such as Halîl b. Ahmad and Sîbawayhi have brought the knowledge of Ebuʾl-Esved ad-Duelî, İbn Ya‘mar, ‘Abdullah b. Ebi Ishâk, ‘Isâ b. ‘Omar as-Sakafî, and Yûnus b. Habîb to the present day with their works. Sîbewayhi, who is the owner of the first work on Arabic grammar that has survived to the present day (al-Kitâb), has an important place in understanding the approach of linguists in the classical period to hadith and istishhad. In this context, hadith narrations in al-Kitâb will be examined in terms of understanding the approach to istishhad with hadith in the classical Arabic language methodology. The document analysis technique, which is a qualitative research method, was used during the data collection process. The hypotheses in the literature were examined by the deductive method. According to the results obtained, the least used sources as istishhad material in classical period language studies were hadith narrations. Hadiths that are used in a small amount in case of not being preferred have been accepted as al-tabarruk (respectful). Keywords: Arabic, Hadith

Anahtar Kelimeler

Arabic, Hadith, Sibawayhi, Halil b. Ahmad, Evidence, Qiyas, Sama.

Kaynakça

• Abdullâh b. el-Mübârek, Ebû Abdirrahmân Abdullâh b. el-Mübârek b. Vâzıh el-Hanzalî el-Mervezî. ez-Zühd ve’r-rekâik. thk. Habîburrahman el-A‘zamî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût - Adil Murşid v.dğr. 45 Cilt. Beyrut: Muesesetu’r-Risâle, 2001.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. ez-Zühd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1999.
• Aşıkkutlu, Emin. “Hadis Vaz’ının Hz. Peygamber Devrinde Başladığına Dair Rivayetler ve Delil Değerleri”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/29 (2005), 5-26.
• Bağdâdî, Abdulkadir b. Ömer. Hizânetu’l-edeb ve lübbü lübâbi lisâni’l-‘Arab. thk. Abdusselam Muhammed Harun. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1997.
• Bayraktutan, Osman. “Tevâtür Kavramını Kullanan İlimler”. İlahiyat Araştırmaları Dergisi 11 (Haziran 2019), 91-135.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn b. Alî b. Musa el-Husrevcirdî el- Horasânî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Atâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’İlmiyye, 3. Basım, 2003.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn b. Alî b. Musa el-Husrevcirdî el- Horasânî. Şuʿabu’l-Îmân. thk. Abdulalî Abdulhamid Hamid. 14 Cilt. Riyad: Mektebetu’r-Ruşd, 2003.
• Bezci, Ramazan. “İbn Mâlik’in Hayatı, Nahiv Metodu ve Hadisle İştişhâdı”. Kilitbahir 15 (2019), 190-227. https://doi.org/10.5281/zenodo.3445505.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik. el-Bahru’z-zehhâr (Müsnedu’l- Bezzâr). thk. Adil b. Sa’d. 18 Cilt. Medine: Mektebetu’l-Ulumi ve’l-Hikem, 1988.
• Bolelli, Nusrettin. “Nahivde Hadisle İstişhâd Meselesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5-6 (1987), 165-175. https://doi.org/10.15370/muifd. 23777.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiu’ssahîh. thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 3. Basım, 1987.
• Ceyş, Nâzır. Temhîdü’l-kavâ‘id bi-Şerhi Teshîli’l-fevâid. thk. Ali Muhammed Fahir v.dğr. 11 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşri, 1428/2007.
• Dabbî, Mufaddal. Emsâlü’l-Arab. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’-Râidi’l- Arabî, 2. Basım, 1983.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fadl. es-Sünen. 3 Cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sîl, 2015.
• Dîneverî, Celîs. Simâru’s-sınâ‘a fî ilmi’l-Arabiyye. thk. Muhammed b. Halid el-Fadıl. Riyad: Câmiatu Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1990.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eşas b. İshâk b. Beşîr b. Şeddad b.Amr el-Ezdî es-Sicistânî. el-Merâsîl. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1988.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eşas b. İshâk el-Ezdî es-Sicistânî. Sünenü Ebû Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaût - Muhammed Kâmil Karabelelî. 7 Cilt. Dımeşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvan Adnan ed-Davudi. Dimaşk: Dâru’l-Kalem, 1412/1991.
• Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ b. Yahyâ b. İsa b. Hilal et-Temîmî el- Mevsılî. el-Müsned. thk. Huseyn Selim Esed. 13 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Mem’mûn li’t-Turâs, 1984.
• Ebû Ya‘lâ, Muhammed b. el-Huseyn b. Muhammed b. Halef b. el-Ferrâ’. el- Udde fî usûli’l-fıkh. thk. Ahmed b. Ali Seyr el-Mubârekî. 5 Cilt. Riyad: y.y., 2. Basım, 1990.
• Ebü’l-Berekât, Mecduddîn Abdusselâm b. Abdillâh b. el-Hadır el-Harrânî - Şihâddin Ebi’l-Mehâsin Abdulhalim b. Abdusselam - Ebü’l-Abbas, Takıyyuddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. el-Musevvede fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmâil. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, 2007.
• Efgânî, Saîd. Fî Usûli’n-nahv. Beyrut: el-Mektebü’l-İslami, 1987.
• Enbârî, Kemâleddin. el-İnsâf fî mesâili’l-hilâf. 2 Cilt. b.y.: el-Mektebetü’l- Asriyye, 2003.
• Endelûsî, Ebû Hayyân. et-Tezyîlu ve’t-tekmîlu fî Şerhi Kitâbi’t-Teshîl. thk. Hasan Hindavi. Dimaşk: Dâru’l-Kalemi, 1997.
• Ergüven, Şahabettin. “Endülüs’te Dil ve Nahiv Çalışmaları”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (2007), 143-155.
• Ferâhîdî, Halil b. Ahmed. Kitâbu’l-Ayn. thk. Mehdi el-Mahzumi - İbrahim es- Sâmerrâî. b.y.: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed. el-Misbâbu’l-munîr fî garîbi’ş-Şerhi’l-Kebîr. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Gündüzöz, Soner. Sîbeveyh’te Kelime Yapısı. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2002.
• Hadîsî, Hatice. eş-Şâhidü ve usûlü’n-nahvi fî Kitâbi Sîbeveyhi. Kuveyt: Matbûâtü Câmiati’l-Kuveyt, 1974.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Câmi li-ahlâkı’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi. thk. Mahmud Tahhân. 2 Cilt. Riyad: Mektebetu’l-Mearif, 1983.
• Hatîb, Muhammed Acâc el-Hatîb. Usûlü’l-hadis ulûmühû ve Mustalahuhû. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1971.
• Hayseme b. Suleymân, Ebü’l-Hasen Hayseme b. Suleymân b. Haydere el- Kureşî eş-Şâmî et-Trablusî. Min Hadîsi Hayseme el-Kureşî el-Etrâblusî. thk. Ömer Abdusselâm Tedmurî. Lübnan: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, 1980.
• Herevî, Ebû Sehl Muhammed b. Ali b. Muhammed. İsfâru’l-fasîh. thk. Ahmed b. Saîd b. Muhammed Kaşşâş. 2 Cilt. Medine: el-Camiatu’l-İslamî, 1999.
• Humeydî, Ebû Bekr Abdullah b. ez-Zubeyr el-Kureşî. Musnedu’l-Humeydî. thk. Hasan Selîm Esed ed-Dârânî. 2 Cilt. Dimaşk: Dâru’s-Sakâ, 1996.
• Hüseyn, Muhammed el-Hadr. Dirâsât fi’l-Arabiyye ve târîhihâ. Dimaşk: el- Mektebetü’l-İslâmî, 2. Basım, 1960/1380.
• İbn Abdürabbih, Ahmed b. Muhammed. el-‘İkdü’l-ferîd. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 1404/1983.
• İbn Akîl, Ebü’l-Vefâ Alî b. Akîl b. Muhammed b. Akîl el-Bağdâdî ez-Zaferî. el-Vâdıh fî usûli’l-fıkh. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî. 5 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1999.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım. Târîhu medîneti Dımaşk. thk. Muhibbuddin Ebû Saîd Ömer b. Garame el-Amrevî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. el-Muhteseb fî tebyîni vücûhi şevâzzi’l-kıraâti ve’l-îzâhi ‘anhâ. thk. Muhammed Abdulkadi Atâ. 2. Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 1998.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. Cemheretü’l-luga. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemal Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetu’r-Ruşd, 1989.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbuddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed Ahmed. el- Metâlibu’l-âliye bi zevâʾidi’l-mesânîdi’s-semâniye. thk. Halid b. Abdurrahman b. Salim Bekr. 19 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âsime, 1998.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbuddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed Ahmed. Netâicu’l-efkâr fi tahrici ehadîsi’l-ezkâr. thk. Hamdi Abdulmecid es-Selefî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2. Basım, 2008.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâʾ ve’n-nihal. 5 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, ts.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Bustî. Sahîhu İbn Hibbân. thk. Şuayb el-Arnaût. 18 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 2. Basım, 1993.
• İbn Hişâm en-Nahvî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullāh b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh. Şerhu Katri’n-nedâ ve belli’s-sadâ. Beyrut: el-Mektebetu’l- Asriyye, 2000.
• İbn Hişâm en-Nahvî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullāh b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh. Şerhu Şüzûri’z-zeheb. thk. Abdulgani ed-Dakar. Suriye: eşŞirketu’l- Muttahide, ts.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk b. Huzeyme b. el-Muğîre b. es-Sulemî en-Nîsâbûrî. Sahîhu İbn Huzeyme. thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî. 2 Cilt. b.y.: el-Mektebetu’l-İslamî, 2003.
• İbn Madâ, Ahmed b. Abdurrahmân. Kitâbü’r-reddi ‘ala’n-nühât. thk. Muhammed İbrahim el-Bennâ. b.y.: Dârü’l-İ‘tisâm, 1979.
• İbn Mâlik et-Tâî, Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh. Şerhu’l-Kâfiyeti’ş-Şâfiye. thk. Abdulmunim Ahmed Hureydi. 5 Cilt. Mekke: Câmiatü Ümmü’l-Kura, 1982.
• İbn Mâlik et-Tâî, Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh. Şerhu’t-Teshîl. thk. Abdurrahman es-Seyyid – Muhammed Bedevi el-Mahtun. 4 Cilt. Gize: Hicr li’t- Tıbâa ve’n-Neşri ve’t-Tevzî‘ ve’l-İ‘lân, 1410/1990.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-‘Arab. nşr. Komisyon. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’s- Sâdır, 3. Basım, 1414/1993.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el- Basrî el-Bağdâdî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Ata. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1990.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddin. en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs. thk. Tahir Ahmed ez-Zavi - Mahmud Muhammed et-Tanâhî. 5. Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1979.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyuddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Musâ eş-Şehrezûrî. Ulûmü’l-hadîs. thk. Nureddin Itr. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l- Muâsır, 1986.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl ed-Darîr. el-Muhkem ve’l-muhîtü’l-a‘zam. thk. Remzi Münir Balebeki. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. Hilyetü’l-evliyâʾ ve tabakātü’l-asfiyâ. 10 Cilt. Mısır: es-Saade.
• Kelâbâzî, Muhammed b. İbrâhim. Bahrü’l-fevâʾid. 2 Cilt. Kahire: Daru’s- Selam, 2008.
• Keşşî, Ebû Muhammed Abd b. Humeyd b. Nasr. el-Muntehab min Musnedi ʿAbd b. Humeyd. thk. Subhi el-Bedrî es-Samerrai - Mahmûd Muhammed Halil es- Saîdî. Beyrut: Mektebetu’s-Sunne, 1988.
• Kudâî, Ebû Abdullah Muhammed b. Sellame b. Cafer b. Ali b. Hakmun. Musnedu’ş-Şihab. thk. Hamdi b. Abdulmecid es-Selefi. 2 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risale, 2. Basım, 1986.
• Ma‘mer b. Râşid, Ebû Urve Ma‘mer b. Râşid el-Basrî es-San‘ânî. el-Câmiʿ. thk. Habîburrahman el-A‘zamî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslamî, 2. Basım, 1983.
• Maarrî, Ebü’l-Alâ’ Ahmed b. Abdillâh b. Süleymân. Risâletu’l-gufrân. nşr. İbrahim el-Yâzicî. Mısır: Matbaatu Emin Hindiyye, 1907.
• Maarrî, Ebü’l-Mehâsin el-Mufaddal b. Muhammed b. Mus‘ar et-Tennûği. Târîhu’l-ulemâi’n-nahviyyîn mine’l-Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn ve gayrihim. thk. Abdulfettah Muhammed el-Hulu. Kahire: Darû Hicr li’t-Tibaati ve’n-Neşri ve’t- Tevzi ve’l-‘İlân, 2. Basım, 1992.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Âmir el-Asbahî el-Medenî. el-Muvatta. thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyai’t- Turasi’l-Arabî, 1985.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Âmir el-Asbahî el- Medenî. Muvattau Mâlik bi Rivâyeti Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî. thk. Abdulvehhab Abdullatif. b.y.: el-Mektebetu’l-ilmiyye, 2. Basım, ts.
• Mervezî, Ebû Ya‘kûb İshâk b. İbrâhîm b. Mahled b. İbrâhîm el-Hanzalî. Musnedu İshâk b. Râhûye. thk. Abdulgafur b. Abdulhak el-Belûşî. 5 Cilt. Medine: Mektebetu’l-İmân, 1991.
• Mizzî, Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf Ebü’l-Haccâc Cemâluddîn. Tehzîbu’lkemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Beşşar Avvad Maruf. 35 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r- Risâle, 1980.
• Müslim, Ebü’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiu’ssahîh. thk. Muhammed Fuad Abdulbakî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l- Arabî, ts.
• Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber b. Umeyr. Muktedab. thk. Muhammed Abdulhalik Azime. 4 Cilt. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, ts.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen/el-Muctebâ. thk. Abdulfettah Ebû Gudde. 9 Cilt. Halep: Mektebetu’l-Matbuâti’l-İslamiyye, 2. Basım, 1986.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. 20 Cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sîl, 2012.
• Özbalıkçı, Mehmet Reşit. Kur’an ve Hadis’in Arap Gramerindeki Rolü. İstanbul: Yeni Akademi Yayınları, 2006.
• Özbalıkçı, Mehmet Raşit. “Sîbeveyhi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/130-134. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Sâlih, Subhî İbrahim. ‘Ulûmü’l-hadîs ve mustalahuhû. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l- Melâyîn, 1984.
• Sâmerrâî, İbrahim. et-Tetavvurü’l-lugavî. Beyrut: Dâru’l-Endelüs, 2. Basım, 1981.
• San‘ânî, Ebû Bekr Abdurrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. 10 Cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sîl, 2015.
• San‘ânî, Hemmâm b. Münebbih b. Kâmil. Sahîfetü Hemmâm b. Münebbih. thk. Ali Hasan Ali Abdulhamid. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1987.
• Sem‘ânî, Abdülkerîm b. Muhammed. Edebü’l-imlâʾ ve’l-istimlâʾ. thk. Marius Weisweiler. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1981.
• Serrâc, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. İshâk b. İbrâhîm. el-Müsned thk. İrşâdülhak el-Eserî (Beyrut: Faysalâbâd, 2002), 318.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Sîbeveyhi Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî. el-Kitâb. thk. Abdusselam Muhammed Harun. 4 Cilt. Kahire: Mektebetu Hancî, 1988.
• Sîrâfî, Ebû Saîd el-Hasen b. Abdillâh b. Merzübân. Şerhu Kitâbi Sîbeveyhi. thk. Ahmed Hasan Mehdelî - Ali Seyyid Ali. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’İlmiyye, 2008.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el- Hudayrî. el-İktirâh fî ‘usûli’n-nahv ve cedelih. thk. Mahmud Fical. Dimaşk: Dâru’l-Kalem, 1409/1989.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el- Hudayrî. Şerhu Şevâhidi’l-muğnî. haz. Muhammed Mahmud İbnü’t-Telâmîd. b.y.: Lecnetü’t-Türâsi’l-Arabi, 1966.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Suleymân b. Ahmed b. Eyyûb. ed-Du‘â’. thk. Mustafa Abdulkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1992.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Suleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemu’l-evsat. thk. Târık b. İvazullah Abdulmuhsin b. İbrâhim el-Huseynî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l- Haremeyn, 1995.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Suleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemu’l-kebîr, thk. Hamdî Abdulmecîd es-Selefî. 25 Cilt. b.y.: Dâru ihyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1983.
• Tantâvî, Muhammed. Neş’etu’n-nahv ve târîhu eşheri’n-nuhât. thk. Ebî Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İsmail. b.y.: İhyâu’t-Turâsi’l-İslâmî, 2005.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Suleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd. el-Müsned. thk. Muhammed Abdumuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Mısır: Dâru’l-Hicr, 1999.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre b. Musa b. Dahhâk. el-Câmiu’lkebîr = Sünenü’t-Tirmizî. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru Garbi’lİslamî, 1998.
• Türkî, Leyla - Sekine Huveyzak - Metıre Abbas - Sara Bekkuş. eş-Şevâhidu’llugaviyyeti fî Kitâbi’l-‘Ayni dirâsetün vasfiyyetün ve ihsâiyyetün. el-Vadi: Camiatü’ş-Şehid Hamma Lahdar, Külliyyetü’l-Âdâb ve’l-Lugât, Lisans Tezi, 2019/2020.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ. ed-Du‘afâü’l-kebîr li’l- ‘Ukaylî. Abdulmuti Emin Kalaci. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Mektebeti’l-İlmiyye, 1984.
• Uysal, Muhittin. “Hadisin Arap Dilbilimine Etkisi ve Hadisle İstişhâd Meselesi”. Marife 6/1 (2006), 97-126.
• Zebîdî, Muhammed Murteza. Tâcü’l-‘Arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. Komisyon. b.y.: Dâru’l-hidâye, ts.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, ts.
• Zehebî, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed b. Osmân b. Kaymaz. Mîzânu’li ʿtidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Becavî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Marife, 1963.
• Zehebî, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed b. Osmân b. Kaymaz. Târihu’lİslâm ve vefeyâtu’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. Beşar Avvad Ma’ruf. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslamî, 2003.
• Zübeydî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Abdillâh b. Mezhic el-Endelusî el-İşbîlî. Tabakâtü’n-nahviyyîn ve’l-lugaviyyîn. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. b.y.: Dâru’l-Meârif, 2. Basım, ts. 1998.