Peseschkian’ın Psikoterapi Modelinin Manevi Danışmanlık ve Rehberliğe Uyarlanması

Yıl 2024, Cilt: 60 Sayı: 3, 1145 - 1174, 27.09.2024

Fatma Balcı Arvas

https://doi.org/10.61304/did.1518903

Öz

Bu çalışmanın amacı, Peseschkian’ın pozitif psikoterapi kuramının temel kavramları, dinamikleri, kişilik kuramı ve uygulamalarının manevi danışmanlık ve rehberlik uygulamalarında nasıl kullanılabileceğini ele almaktır. Bu çalışmada literatür ve doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Manevi danışmanlık ve rehberlik; psikolojik danışma yöntemlerinin kullanıldığı, dinî ve manevi uygulamalar, bilgiler ve kaynakları da danışma sürecine dâhil ederek gerçekleştirilen bir danışma türüdür. Manevi danışmanlık, bireylerin manevi ihtiyaçlarına odaklanan, onlara rehberlik eden, destek sağlayan bir süreçtir. Peseschkian’in psikoterapi kuramı ise; gelenekler, hikâyeler, bilgelikler ve çeşitli kültür türlerinde verilen örnekler aracılığıyla kültürel farklılıklara, değerlere ve potansiyellere odaklanan bir yaklaşımdır. Peseschkian’in psikoterapi kuramında denge, önemli bir kavramdır. Buna göre, bireyin beden, başarı, ilişkiler ve sezgi/ maneviyat alanının denge içerisinde olması gerekmektedir. Peseschkian’in psikoterapi modelinde bireyin sezgisel/manevi yönünün ihmal edilmemiş olması, kültüre duyarlı bir yaklaşım olması, bireylerin olumlu özelliklerine ve değerlerine vurgu yapması, modelin manevi danışmanlık ve rehberlik uygulamalarında kullanılabilirliğini göstermektedir. Elde edilen sonuca göre, Peseschkian’in pozitif psikoterapi modelinin hem önleyici hem de sağaltıcı özelliği ile birlikte manevi danışmanlık ve rehberlik uygulamalarına katkı sağlayacağı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Pozitif Psikoterapi, Nossrat Peseschkian, Maneviyat, Manevi Danışmanlık.

Adapting Peseschkian’s Psychotherapy Model to Religious Counseling and Guidance

Öz

The purpose of this study is to address how the basic concepts, dynamics, personality theory and applications of Peseschkian’s positive psychotherapy theory can be used in spiritual counseling and guidance practices. Literature and document review methods were used in this study. Spiritual counseling and guidance is a type of counseling that uses psychological counseling methods and includes religious and spiritual practices, information and resources in the counseling process. Spiritual counseling is a process that focuses on the spiritual needs of individuals, guides them and provides support. Peseschkian’s psychotherapy theory is an approach that focuses on cultural differences, values and potentials through traditions, stories, wisdom and examples given in various cultures. Balance is an important concept in Peseschkian’s psychotherapy theory. Accordingly, the individual’s body, success, relationships and intuition/spirituality areas should be in balance. The fact that the individual’s intuitive/spiritual aspect is not neglected in Peseschkian’s psychotherapy model, that it is a culture-sensitive approach, and that it emphasizes the positive characteristics and values of individuals show that the model can be used in spiritual counseling and guidance practices. According to the results obtained, it was seen that Peseschkian’s positive psychotherapy model will contribute to spiritual counseling and guidance practices with its both preventive and curative features.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Positive Psychotherapy, Nossrat Peseschkian, Spirituality, Religious Counseling

Kaynakça

• Ağılkaya Şahin, Zuhal. Manevi Bakım ve Danışmanlık. İstanbul: Marmara Akademi Yayınları, 2021.
• Ahmed, Sameera - Amer, Mona M. Müslümanlar İçin Psikolojik Danışma. çev. Vahap Yorgun. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2015.
• Akkaya, Melike Nursultan. Kabul ve Kararlılık Terapisi ve Manevi Danışmanlık Uygulamaları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Ali, Osman M. - Aboul-Fotouh, Frieda. “Geleneksel Ruh Sağlığı, Başa Çıkma Stratejileri ve Yardım Arama Davranışı”. çev. Vahap Yorgun. Müslümanlar İçin Psikolojik Danışma. ed. Sameera Ahmed - Mona M. Amer. 33-47. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2015.
• Amer, Mona M. - Jalal, Baland. “Bireysel Psikoterapi/Psikolojik Danışma”. Müslümanlar İçin Psikolojik Danışma. 87-117. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2015.
• Aypay, Ayşe - Kara, Ahmet. “Pozitif Psikoterapi Denge Modeli Bağlamında Dengeli Yaşam Ölçeği ve Dengeli Yaşam Temel Becerileri Ölçeğinin Geliştirilmesi”. Sakarya University Journal of Education 8/3 (2018), 63-79.
• Ayten, Ali (ed.). Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Farklı Alanlardan Araştırma Bulguları ve Değerlendirmeler. İstanbul: DEM Yayınları, 2019.
• Bedri, Malik. Müslüman Psikologların Çıkmazı. İstanbul: Mahya Yayınları, 2023.
• Belen, Fatıma Zeynep. Manevi Danışmanlıkta Bibliyoterapi Tekniği ve Uygulanması. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-sahîh. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Can, Merve. Varoluşçu Psikoloji Bağlamında Manevi Danışmanlık Süreci. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Canşı, Firdevs. “Psikoterapi Sürecinde Manevi Temelli Müdaheleler”. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi 4 (2021), 97-111.
• Cebeci̇, Suat. “Bir Din Öğretimi Yaklaşımı Olarak Dini Danışma ve Rehberlik”. Değerler Eğitimi Dergisi 8/19 (2010), 53-69.
• Çetin, Özer. “Sufîlerce Kendini Dönüştürme Eğitimi Olarak Uygulanan Zikir Ritüelinin Bilişsel Psikoloji Açısından Analizi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/31 (2017), 1-28.
• Di̇lan, Hişyar - Kayıklık, Hasan. “Manevi Danışmanlıkta Varoluşçu Psikoterapi Tekniği”. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi 6 (2022), 39-66.
• Dobiala, Ewa - Winkler, Peter. “‘Positive Psychotherapy’ According to Seligman and ‘Positive Psychotherapy’ According to Peseschkian: A Comparison”. International Journal of Psychotherapy 20 (2016), 5-13.
• Düzgüner, Sevde. Maneviyat Algısı ve Diğerkamlıkla İlişkisi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Düzgüner, Sevde. “Nereden Çıktı Bu Maneviyat: Manevi Bakımın Temellerine İlişkin Kültürlerarası Bir Analiz”. Manevi Danışmanlık ve Rehberlik (Cilt-I). ed. Ali Ayten vd. 17-43, 2016.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen. 15 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Ekşi, Halil. v.dğr. “Kavramsal Çerçeve”. Manevi Yönelimli Psikoterapi ve Psikolojik Danışma. ed. Halil Ekşi - Çınar Kaya. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2016.
• Ekşi, Halil. v.dğr. “Maneviyat ve Psikolojik Danışma”. Manevi Yönelimli Psikoterapi ve Psikolojik Danışma. ed. Halil Ekşi - Çınar Kaya. 13-28. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2016.
• Ekşi, Halil. ed. Psikoterapi ve Psikolojik Danışmada Maneviyat Kuramlar ve Uygulamalar. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2017.
• Eri̇şen, Meltem - Karaca Si̇vri̇kaya, Sibel. “Manevi Bakım ve Hemşirelik”. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 6/3 (2017), 184-190.
• Eryılmaz, Ali̇. “Yetişkin Öznel İyi Oluşu ile Pozitif Psikoterapi Bağlamında Birincil ve İkincil Yetenekler Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi”. Klinik Psikiyatri Dergisi 14/1 (2011), 17-28.
• Gürsu, Orhan. Manevi Danışmanlar İçin Kılavuz: Danışma İlke, Beceri ve Teknikleri. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2022.
• Hamdan, Aisha. “Cognitive Restructuring: An Islamic Perspective”. Journal of Muslim Mental Health 3/1 (2008), 99-116.
• Henrichs, Christian. “Psychodynamic Positive Psychotherapy Emphasizes the Impact of Culture in the Time of Globalization”. Psychology 3/12 (2012), 1148-1152.
• Işıtan, İbrahim. Sufi Psikolojisi. İstanbul: Divan Kitap, 2020.
• Jorgensen, I. S. - Nafstad, H. E. “Positive Psychology: Historical, Philosophical and Epistemological Perspectives”. Positive Psychology in Practice. ed. P. Alex Linley - Stephen Joseph. N.J: Wiley, 2004.
• Kaya, Mahmut. İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri. İstanbul: Klasik Yayınları, 2005.
• Kılınçer, Hatice. “Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Üzerine: Psikoloji, İlahiyat ve Tıp Alanlarında Maneviyat ve MDR Algısı”. Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Teori ve Uygulama Alanları. ed. Ali Ayten. 19-60. İstanbul: DEM Yayınları, 2017.
• Koç, Mustafa. “Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Hastanelerdeki Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetleri (1995-2015): Sınırlılıklar ve Bir Eğitim Programı Önerisi”. Diyanet İlmî Dergi 53/4 (2017), 201-241.
• Koç, Mustafa. Manevi-Psikoloji Danışmanlık Müslüman-Türk Diasporası Örneği. Bursa: Emin Yayınları, 2017.
• Kula, Naci. “Zorluk ve Sıkıntılarla Başa Çıkma Süreçlerinde Manevi Destek Örneği Olarak İnşirah Suresi Üzerine Psikolojik Analizler”. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi 3 (2021), 9-23.
• Merter, Mustafa. Dokuz Yüz Katlı İnsan. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2022.
• Merter, Mustafa. Psikolojinin Üçüncü Boyutu Nefs Psikolojisi ve Rüyaların Dili. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2014.
• Ok, Üzeyir. “Dini Danışmanlık: Tanım ve Tarihi”. Dini Danışmanlık ve Din Hizmetleri. ed. Mustafa Köylü - Nurullah Altaş. 37-58. Ankara: Gündüz Yayınları, 2012.
• Özdoğan, Öznur. “Değer Odaklı Manevî Güçlenme ve Bakım Programının Geliştirilmesi ve Uygulanması”. 5. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi. ed. Ö. Güngör. 907-913. Üsküp: Uluslararası Balkan Üniversitesi, 2019.
• Özdoğan, Öznur. “İnsanı Anlamaya Yönelik Bir Yaklaşım: Pastoral Psikoloji”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47/2 (2006), 127-141.
• Özdoğan, Öznur. İsimsiz Hayatlar Manevi ve Psikolojik Yaklaşımla Arınma ve Öze Dönüş. Ankara: Özdenöze Yayınevi, 2010.
• Pargament, Kenneth I. The Psychology of Religion and Coping: Theory, Research, Practice. New York London: The Guilford Press, 1997.
• Parlak, Simel. “Manevi Danışmanlığın Gelişimi”. Manevi Yönelimli Psikoterapi ve Psikolojik Danışma. 29-46. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2016.
• Peseschkian, Nossrat - Tritt, K. “Positive Psychotherapy Effectiveness Study and Quality Assurance”. European Journal of Psychotherapy & Counselling 1/1 (1998), 93-104.
• Peseschkian, Nossrat. “Positive Psychotherapy: A Transcultural and Interdisciplinary Approach to Psychotherapy”. Psychotherapy and Psychosomatics 53 (1990), 39-45.
• Peseschkian, Nossrat. Pozitif Psikoterapiye Giriş: Kuram ve Uygulama. çev. Tuğba Sarı v.dğr. Ankara: Anı Yayıncılık, 2. Basım, 2020.
• Rahiem, Farah Tasleema - Hamid, Hamada. “Ruh Sağlığı Görüşmesi ve Kültürel Formülasyon”. Müslümanlar İçin Psikolojik Danışma. ed. Sameera Ahmed - Mona M. Amer. 51-69. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2015.
• Razali, S. M. v.dğr. “Religious-Sociocultural Psychotherapy in Patients with Anxiety and Depression”. Australian & New Zealand Journal of Psychiatry 32/6 (1998), 867-872.
• Sarı, Tuğba. “Pozitif Psikoterapi: Gelişimi, Temel İlke ve Yöntemleri ve Türk Kültürüne Uygulanabilirliği”. The Journal of Happiness & Well-Being 3/2 (2015), 182-203.
• Sayın, Esma. “Manevî Danışmanlıkta Tasavvuf Terapisi”. Türk İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 17/33 (2022), 65-75.
• Sayın, Esma. Tasavvuf Terapisi. İstanbul: Nesil Yayınları, 2014.
• Seligman, Martin E. P. - Csikszentmihalyi, Mihaly. “Positive Psychology: An Introduction.” American Psychologist 55/1 (2000), 5-14.
• Seyyar, Ali. Tıbbi Sosyal Hizmetlerde Manevi Bakım. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2010.
• Söylev, Ömer Faruk. Manevi Bakım ve Danışma Psikolojisi. Ankara: DİB Yayınları, 2020.
• Söylev, Ömer Faruk. Türkiye’de Dini Danışmanlık ve Rehberlik -Alanları, İmkanları ve Yöntemleri- (Diyanet İşleri Başkanlığı Örneği). Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Şirin, Turgay. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi Yaklaşımıyla Bütünleştirilmiş Dini Danışmanlık Modeli. Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Şirin, Turgay. Dini Danışma ve Rehberlik İhsan Modeli Manevi Danışmanlık. İstanbul: Mim Akademi Yayınları, 2018.
• Şirin, Turgay. “Manevi Danışma ve Rehberlik’te Yeni Bir Model Önerisi: İ.H.S.A.N. Modeli ve Vaka Sunumu”. Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Cilt- 1. ed. Ali Ayten v.dğr. İstanbul: DEM Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Temiz, Yunus Emre. “Erdem Temelli Müdahalelerin Dini Danışmanlık ve Rehberliğe Katkısı: Pozitif Psikoloji Yaklaşımı”. Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Teori ve Uygulama Alanları. 301-352. İstanbul: DEM Yayınları, 2017.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünen. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Uğurlu, Esma Sülü. “Hemşirelikte Manevi Bakımın Uygulanması”. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 5/3 (2014), 187-191.
• Wahiba, Abu-Ras vd. “The Imam’s Role in Mental Health Promotion: A Study at 22 Mosques in New York City’s Muslim Community”. Journal of Muslim Mental Health 3/2 (2008), 155-176.
• Yanık, Derya. İnfertilite Tedavisi Gören Kadınlarda Pozitif Psikoterapi Temelli Eğitimin Psikolojik İyi Oluş ve Umuda Etkisi. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Yelen Akpınar, Yeliz - Aşti̇, Nesrin. “Maneviyat, Manevi Bakım ve Manevi Bakımın Hemşirelikte Önemi”. YOBÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 2/3 (2021), 127-140.