TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ BİRLEŞİK SÖZCÜKLERİN MERKEZLİLİK ODAĞINDA SINIFLANDIRILMASI

Yıl 2016, Cilt: 10 Sayı: 18, 199 - 217, 31.05.2016

İsa Sarı

Öz

Birleştirme, dünya dillerinin büyük çoğunluğunda mevcut olan, yüksek türetkenliğe sahip kavram karşılama/sözcük oluşturma mekanizmalarından biridir. Bu mekanizmanın çıktıları niteliğindeki birleşik sözcükler, diğer bir ifadeyle birleşikler, ilgili diğer mekanizmaların çıktılarından farklı olarak hem sözlüksel hem de sözdizimsel etkileşimler sonucu yapılanmaları ve yine sözdizimsel öbeklerle olan yakınlıkları dolayısıyla ayrı bir konumda yer alırlar. Türkçenin gerek durağan gerek etkin sözvarlığında da birleştirme mekanizması işletilerek ortaya çık(arıl)mış pek çok unsur yer almaktadır ve böylesine türetken bir mekanizmanın çeşitli ölçütler etrafında tanımlanması ve sınıflandırılması ayrı bir güçlüğü beraberinde getirmektedir. Bu çalışmada, diğer sınıflandırmalardan farklı olarak Türkçedeki birleşik sözcükler, birleşik terimi altında, kendilerini oluşturan ögelerden hareketle daha çok baş kavramı odağında, dört ana tür etrafında ilişkisel bir incelemeye tabi tutulacak ve konuyla ilgili kapsayıcı bir sınıflandırma önerisi sunulacaktır. Bu yapılırken de, yeni olarak yarımerkezli birleşik terimi ve tanımı getirilecek, ayrıca Türkoloji literatüründe daha önce üzerinde neredeyse hiç durulmamış copulative compound kavramı eşmerkezli birleşik terimi teklifiyle, örneklerle açıklanacaktır. Tanımlamalar ve sınıflandırma çerçevesinde verilen örneklerde ağırlık daha çok çıktıları ad sınıfından olan birleşikler üzerinde olacak, fakat sınıflandırmanın daha kapsayıcı ve sonraki çalışmalara yol gösterici nitelikte bulunması amacıyla yer yer farklı sözcük kategorilerinden örneklere de temas edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

sözcük yapımı, sözvarlığı, birleştirme

Kaynakça

• SCALISE, Sergio, Antonio Fábregas ve Francesca Forza (2009). “Exocentricity in Compounding”, Gengo Kenkyu, Journal of the Linguistic Society of Japan 135, s. 49-83.
• van SCHAAIK, Gerjan (2002). The Noun in Turkish. Its Argument Structure and the Compounding Straitjacket, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• ŠTEKAUER, Pavol (1999). “Fundamental principles of an onomasiological theory of word-formation in English”, Brno Studies in English 25, s. 75-98.
• TEKİN, Talat (2013). “Birleşiklerin Tanımı ve Yazımları”, Makaleler 3: Çağdaş Türk Dilleri, (Haz. Emine Yılmaz ve Nurettin Demir), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 343-350.
• TS=Türkçe Sözlük. 2011. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YÜCEOL ÖZEZEN, Muna (2014). “Türkiye Türkçesinde Birleşik Sözcük Sorunu Yalnızca Bir Yazım (imla) Sorunu mudur?”, Discussions on Turkology, Questions and Developments of Modern Turkology Studies (Ed. Öztürk Emiroğlu, Marzena Godzinska ve Filip Majkowski), Varşova: Varşova Üniversitesi Yayınları, s. 748-758.