Eski Uygur Türkçesinde Gözden Kaçmış Bir Niteleyici: ärtä

Yıl 2021, Cilt: 15 Sayı: 28, 93 - 104, 31.05.2021

Kenan Azılı

Öz

Kategorik değerleri veya anlamlı-görevli birim olup olmadıkları hala evrensel düzeyde tartışmalı olan zarflar, Türklük bilimi araştırmalarında yer-yön zarfları, katlama/sayma zarfları, sıklık/zaman zarfları, pekiştirme zarfları ve miktar/derecelendirme zarfları gibi alt tanımlamalara tabi tutulmaktadır. Bu tanımlamalar içerisinde miktar zarfları; fiilleri, sıfatları veya kendi kategorisinde bulunan zarfları azlık-çokluk ve bazı hallerde üstünlük yönünden işaretleyen ve Türk dilinde sınırlı sayıda birimlere sahip niceleyicilerdir. Bugüne kadar yapılan Eski Türkçe gramer çalışmalarında yer verilmeyen, bazı metin neşirlerinde yirmiye yakın örneği tespit edilen ärtä formu da bu niteleyicilerden biridir. Ancak bu form, bugüne kadar yapılan çalışmaların bazılarında, tarihsel Türk diline ait çeşitli metinlerde sıkça rastlanılan ertä formuyla çeşitli sebeplerden dolayı karıştırılmış veya ayırt edilememiştir. Bu çalışmada, farklı etimolojilere ve semantik alanlara sahip olan bu iki form tekrar ele alınarak sahip oldukları farklı gramerleşme süreçleri değerlendirilecektir. Daha özelde, literatürde ele alınmamış olan ärtä, tespit edilen bütün örnekleriyle ayrıntılı bir şekilde ele alınarak hem kategorik değerleri hem de gramerleşme süreçleri incelenecektir. Bu çerçevede Eski Türkçe döneminde görülen ortak kökene sahip bazı miktar niteleyicilerinin formlarından hareketle, Türk dilinin miktar niteleyici tipolojisi hakkında bazı sonuçlara ulaşılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygur Türkçesiniteleyici, miktar zarfı, ärtä, ertä

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

AN OVERLOOKED QUALIFIER IN THE OLD UYGHUR: ärtä

Öz

Adverbs, whose categorical values or whether they are a meaningful-functional unit are still universally controversial, are subjected to sub-definitions such as place-direction adverbs, counting adverbs, frequency/time adverbs, reduplication adverbs and quantity/ranking adverbs in Turkology studies. In these terms, adverbs of quantity are quantifiers with a limited number of units in the Turkic language, marking the adverbs of their own category in terms of less-more and in some cases superiority. One of these qualifiers is the ärtä form, which has not been included in the grammar studies of Old Turkic until today, and whose nearly twenty examples have been identified in some text publications. However, this form has been confused or not distinguished from the ertä form, which is frequently encountered in various texts of the historical Turkic language in some of the studies conducted so far. In this study, these two forms, which have different etymologies and semantic fields, will be reviewed again and their different grammatization processes will be evaluated. More specifically, ärtä, which has not been dealt with in the literature, will be examined in detail with all the examples identified, and both its categorical values and grammarization processes will be examined. In this framework, it will be tried to reach some conclusions about the quantity qualifier typology of the Turkic languages, based on the forms of some quantity qualifiers with common origin seen in the Old Turkic period.

Anahtar Kelimeler

Old Uyghur, qualitative, adverb of quality, ärtä, ertä

Proje Numarası

-

Kaynakça

• AĞCA Ferruh (2006), Eski Uygur Türkçesiyle Yazılmış Eserlerin Ses ve Şekil Özelliklerine Göre Tarihlendirilmesi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara (Basılmamış Doktora Tezi). AĞCA Ferruh (2018), “Eski Uygurcada Katlama Zarfları”, Köktürk Yazısının Okunuşunun 125. Yılında Orhun’dan Anadolu’ya Uluslararası Türkoloji Sempozyumu, 1-7 Haziran 2018, Ulanbator-Moğolistan.