Türk Romanlarında, Öykülerinde ve Tiyatro Oyunlarında Hitaplar Bağlamında Alay ve İğneleme Gönderimleri

Yıl 2021, Cilt: 15 Sayı: 29, 115 - 131, 30.11.2021

Hanife Alkan Ataman

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.984134

Öz

Hitaplar; konuşan tarafından söze başlamak, muhatabın dikkatini çekmek, konuşmaya ilgisini sürdürmek gibi gayelerle sözlü iletişimde tonlamalarla, yazıda ise dilbilgisel işaretleyicilerle ayırt edilebilen genellikle cümle başı vurgulu sözlerdir. Hitaplarla başlamayan konuşmalarda bir eksiklik varmış gibi hissedilir.
Bireyler kimi zaman birbirleriyle eğlenmek, böylece daha hoş vakit geçirmek ihtiyacı duyar. Bu amaçla özellikle samimi görülen kişilerle onlarda eksik ya da fazla olduğu düşünülen hususlar üzerinden alay ederler ve onları iğnelerler. İlgili edimleri gerçekleştirmek için de söz boyutunda alaylı ve iğneleyici dil kullanır, bu kullanımları hitaplarla vurgulu kılarlar. Bu çalışmada çeşitli yazılı metin türlerinden derlenen, dil kullanıcılarının muhataplarıyla alay etmek veya onları iğnelemek maksadıyla seçtikleri hakaret ve küfür içeriği taşımayan ve her ortamda genel bir kullanıma tabi olan hitap biçimleri ele alınmıştır. Dilbilim, toplumdilbilim ve kültür tarihi açısından önemli bir yere sahip olan bu tür kullanımların gün yüzüne çıkarılması ve incelenmesi, kültürün devamlılığını sağlamak ve dilin ifade gücünü yansıtmak bakımından büyük değer taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hitaplar, alay, iğneleme, kültür tarihi, toplumdilbilim

Ridicule and Irony Discourses in the Context of Address Forms in Turkish Novels, Stories and Theatre Plays

Öz

Address forms that are distinguished by addresser through intonations or various grammatical markers are parts of speech which are usually stressed sentence-headed are used to attract attention, to maintain his interest in conversation are involved prejudice of addressee. It is felt as if there is a deficiency in speeches that do not start with addresses.
People sometimes need to have fun with each other, thus having a more pleasant time. For this purpose, they ridicule and ironized people who are seen as sincere, over the things that are thought to be missing or extra in them. They also use a ridiculous and ironical language and they emphasize these discourses with addresses. In this study, the address forms that are compiled from some written text types that language users have chosen in order to ridicule or ironise addressees, do not contain insults and swearing content, and are subject to general use in every platform. The unearthing and examination of such uses, which have an important place in terms of linguistics, sociolinguistics and cultural history, is of great value in terms of ensuring the continuity of culture and reflecting the expressive capacity of language.

Anahtar Kelimeler

Address forms, ridicule, irony, cultural history, sociolinguistics

Kaynakça

• Aksan, Doğan (2007). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Aktunç, Hulki (1998). Büyük Argo Sözlüğü. İstanbul: Yapı Kredi.
• Aristoteles (2013). Poetika: Şiir Sanatı Üstüne. (Çev. S. Rifat). İstanbul.
• Avrupa Konseyi (2013). Diller İçin Avrupa Ortak Başvuru Metni: Öğrenim, Öğretim ve Değerlendirme. Frankfurt: Telc.
• Berthoud, Anne Claude; Bernard, Py. (1993). Des Linguistes et des Enseignants. Maitrise et Acquisition des Langues Secondes. Bern: Peter Lang.
• Borràs Comes, Joan; Sichel, Rafeu (2015). “Vocative Intonation Preferences are Sensitive to Politeness Factors”. Language and Speech LVIII/I: 68-83.
• Ervin Tripps, S. M. (1969). “Sociolinguistic Rules of Address. Sociolinguistics”. (Edt. J. B. Pride - J. Holmes). Penguen, 225-240.
• Freud, Sigmund (1998). Espriler ve Bilinçdışı ile İlişkileri. (Çev. Emre Kapkın). İstanbul.
• Güncel Türkçe Sözlük (GTS). 01.022021. <https://sozluk.gov.tr/>
• İmer, Kamile; Doğan, Gürkan (1997). “Söylemde Alaycı Dil Kullanımın Yorumlanması”. XI. Dilbilim Kurultayı Bildirileri. Ankara: Şafak: 213-230.
• Jorgenson, Julia (1996). “The Fuynctions of Sarcastic Irony in Speech”. Journal of Pragmatics. 26: 613-634.
• Kakomiri. 02.02.2021. <https://giritturklerikulturu.wordpress.com/2014/01/12/giritce-sozcuklerin-duzeltilmesi/>
• Kerbrat Orecchioni, Catherine (1990). Les Interactions Verbales I. Paris: Armand Colin.
• Kılıç, Gamze (2019). Alay Etmenin Farklı Toplumsal Bağlamlardaki Değişen Anlamları Üzerine Fenomenolojik Bir Çalışma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
• Kılıç, Gamze; Özen, Yelda (2020). “Alay Etmenin Sosyolojik Yönü: Toplumsal Denetim, Damga ve Simgesel Şiddet Bağlamında Alay Etme”. Mediterranean Journal of Humanities. 10: 301-318.
• Korkmaz, Zeynep (2003). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Lakoff, George; Johnson, Mark (2010). Metaforlar / Hayat, Anlam ve Dil. (Çev. Gökhan Yavuz Demir). İstanbul: Paradigma.
• Le Breton, David (2018). Yüz Üzerine Antropolojik Bir Deneme. (Çev. O. Türkay). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Moirand, Sophie (1982). Enseigner à Communiquer en Langue Étrangère. Paris: Hachette.
• Morreall, John (1997). Gülmeyi Ciddiye Almak. (Çev. Kubilay Aysevener). İstanbul: İris.
• Onursal Ayırır, İrem (2020). “Türkiye Türkçesinde Kalıp Sözler: Nezaket Kuramı Açısından Edimbilimsel Bir Değerlendirme”. Millî Folklor. 32, 16 (126): 86-98.
• Platon (2007). Yasalar. (Çev. Candan Şentuna-Saffet Babür). İstanbul. (2010). Devlet. (Çev. S. Eyüboğlu-M. A. Cingöz). İstanbul.
• Searle, John R. (2000). Söz Edimleri. (Çev. R. Levent Aysever). Ankara: Ayraç.
• Tannen, Deborah (1987). That’s not What I’m Meant! How Conversational Style Makes or Breaks Your Relations With Others. London: J. M. Dent and Sons Ltd.
• Tietze, Andreas (2009). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı. C. II. Wien.
• Türkçe Sözlük (TS) (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Turan, Feraye (1998). Alaycı Dil Kullanımının Kadının Söyleminde Algılanması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Tyrone Power. 04.02.2021. <https://en.wikipedia.org/wiki/Tyrone_Power>
• Vardar, Berke (1998). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
• Wardhaugh, Ronald (2006). “An Introduction to Sociolinguistics”. Blackwell Textbooks in Linguistics, UK: Blackwell Publishing.