A73 (Möndür-Sokkon VI) ve A74 (Sakıyla-Kobı I) Yazıtları Üzerine Anlamlandırma Denemesi

Yıl 2021, Cilt: 15 Sayı: 29, 133 - 142, 30.11.2021

Muhammed Mustafa Bakır

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.994447

Öz

Eski Türklerin en önem verdikleri yerlerden biri olan Altay Dağları, onlar için hem maddi hem manevi özelliğe sahiptir. Bölgede çeşitli su kaynakları ve ormanlık alanlar mevcuttur. Ayrıca dağ kültünün etkisiyle birlikte bölge kutsal kabul edilmiştir. Çok eski dönemlere dek uzanan Dağlık Altay’daki yaşamın izlerinin en somut örneklerinden biri bölgede tespit edilen yazıtlardır. Bölgede bulunan yazıtların sayısının fazlalığı burasının önemli kültür merkezlerinden biri olduğunu ve insanların okuma-yazma oranlarının yüksek olduğunu ortaya koymuştur. Yazıtların yanı sıra bölgede pek çok kaya üstü tasvir de mevcuttur. Bütün bunlar dönemin şartları çerçevesinde bölge insanının önemli bir kültür birikimine sahip olduğunu göstermiştir. Dağlık Altay’da bulunan yazıtların okuma ve anlamlandırılma çalışmaları bilimsel olarak bölgenin ve bölge insanın anlaşılması hususunda oldukça önemlidir. Dağlık Altay’da bulunan yazıtların tamamı tasnif edilmiş olsa da tamamı okunmamıştır. Bu çalışmada bölge insanını ve onların ilişkilerini yansıtan yazıtlar arasında yer alan A73 Möndür-Sokkon VI ve A74 Sakıyla-Kobı I yazıtları üzerinde yapılan okuma önerisi sunularak yazıtlar içerik özelliklerine göre ele alınmış ve toplum-siyaset ilişkisi ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

eski Türkçe, kaya yazıtları, Altay, Möndür-Sokkon, Sakıyla-Kobı

Attempting Interpretation On A73 (Mendur-Sokkon VI) and A74 (Sakyila-Koby I) Inscriptions

Öz

The Altai Mountains, one of the most important places for the ancient Turks, have both material and spiritual characteristics for them. There are various water resources and forest areas in the region In addition, with the influence of the mountain cult, the region was considered sacred. One of the most concrete examples of the traces of life in Mountainous Altai, which dates back to ancient times, is the inscriptions found in the region. The high number of inscriptions found in the region revealed that this place is one of the important cultural centers and the literacy rate of the people is high. In addition to the inscriptions, there are also many rock-top depictions in the region. All these showed that the people of the region had an important cultural accumulation within the framework of the conditions of the period. The studies on reading and interpreting the inscriptions in Mountainous Altai are very important for the scientific understanding of the region and the people of the region. Although all of the inscriptions found in Mountainous Altai have been classified, not all of them have been read. In this study, a reading suggestion made on the A73 Mendur-Sokkon VI and A74 Sakyila-Koby I inscriptions, which are among the inscriptions reflecting the people of the region and their relations, was presented and the inscriptions were discussed according to their content characteristics and the society-politics relationship was tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

old Turkic, rock inscriptions, Altay, Mendur-Sokkon, Sakyila-Koby

Kaynakça

• ALYILMAZ, Cengiz (1994). Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• BAKIR, Muhammed Mustafa (2021). Kaya Üzerindeki Köktürk Harfli Yazıtlar: İçerik Özellikleri ve Tematik Analiz. Yüksek Lisans Tezi. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi.
• CAFEROĞLU, Ahmet (2015). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (2015). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ.
• КЫЗЛAСOВ, И. Л. (1994). Дрeвнaя письмeннoсть Сaянo-Aлтaйских тюркoв. Мoсквa. / KIZLASOV, İ. L. (1994). Drevnaya pismennoct’ Sayano-Altayskih tyurkov. Mockva.
• KONKOBAYEV, Kadıralı; USEEV, Nurdin; ŞABDANALİYEV, Negizbek (2015). Altay Cumhuriyeti’ndeki Eski Türk Yazıtları Albümü. Astana: Gılım.
• SÖNMEZ, Seniha (2008). Türklerde Dağ Kültü İnancı ve Altay, Tıva ve Şor Destanlarında Dağ. Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi.
• TAŞAĞIL, Ahmet (2011). “Göktürk Dönemi Türk Moğol Boy İlişkileri (542-745)”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 59(1), 81-104.
• TAŞAĞIL, Ahmet (2017). “Gökbörü’nün İzinde Kadim Türklerin Topraklarında”. Tarih Kritik Dergisi, 4(1), 6-9.
• TEKİN, Tekin (2014). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ТЫБЫКОВА, Л. Н. -НЕВСКАЯ, И. А. -ЭРДАЛ, М. (2012), Каталог древнетюркских рунических памятников Горного Алтая, Горно-Алтайск. / TIBIKOVA, L. N.-NEVSKAYA, İ.A.-ERDAL, M. (2012), Katalog drevnetyurkskih runiçeskix pamyatnikov Gornogo Altaya, Gorno-Altaysk.
• USEEV, Nurdin (2020). “Moğolistan’daki Tengri Kagan (Khoyor Khavçig Uul/Baga Khaırkhan) Yazıtları Üzerine”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 9(2), 487-499.