Name Confusion in Astronomical Elements in Kutadgu Bilig And Divanu Lugati't-Türk and a Solution Proposal

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 35, 259 - 276, 10.11.2024

Hasan Ali Güneş

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1463617

Öz

The sky, planets and stars have attracted the curiosity of humanity throughout history and have found a place in the works of art of many different nations and civilizations. Celestial bodies, sometimes accepted as gods, have been watched by people with admiration, fear and curiosity. Observations made on this curiosity gave birth to astronomy and astrology over time.
Detailed observations and information about the sky, planets, stars and constellations are included in Kutadgu Bilig and Divanu Lugati't-Türk, two ancient works of the Turkish Language. It is observed that researchers who have conducted comprehensive studies on these works for many years have given different meanings to sky terms, and therefore there is confusion in the meanings of these terms.
In this study, the confusion in naming these celestial bodies will be tried to be resolved by determining the names by which planets, stars and constellations such as Karakuş, Terazi, Bakırsukun, Yıldrık, Adgır in these works are called today.

Anahtar Kelimeler

Venus, Jupiter, Mars, Libra, Karakuş

Kutadgu Bilig ve Divanu Lugati’t-Türk’te Geçen Astronomik Unsurlardaki İsim Karışıklığı ve Çözüm Teklifi

Öz

Gökyüzü, gezegenler ve yıldızlar tarih boyunca insanlığın merakını cezbetmiş ve pek çok farklı milletin ve medeniyetin sanat eserinde kendilerine yer bulmuştur. Zaman zaman ilah olarak da kabul edilen gök cisimleri, insanlar tarafından hayranlık, korku ve merakla izlenmiştir. Bu merak üzerine yapılan gözlemler zamanla astronomi ve astrolojiyi doğurmuştur.
Türk Dilinin iki kadim eseri Kutadgu Bilig ve Divanu Lugati’t-Türk’te de gökyüzü, gezegenler, yıldızlar ve takımyıldızlarla alakalı detaylı gözlemlere ve bilgilere yer verilmiştir. Bu eserler üzerine uzun yıllar boyunca kapsamlı çalışmalar yapan araştırmacıların gökyüzü terimlerine farklı farklı manalar verdikleri bu sebeple de bu terimlerin anlamlarında bir karışıklık olduğu gözlenmektedir.
Bu çalışmada, bu eserlerde yer alan Karakuş, Terazi, Bakırsukun,Yıldrık, Adgır gibi gezegen, yıldız, takımyıldız isimlerinin günümüzde hangi isimlerle anıldıkları tespit edilerek bu gök cisimlerini adlandırmadaki karışıklık çözülmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Karakuş, Terazi, Müşteri, Zühre, Merih

Kaynakça

• ARAT, Reşid Rahmeti (1991). Kutadgu Bilig. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• e-A= astro.com: https://www.astro.com/cgi/hk.cgi?nhor=1 (Erişim Tarihi: 01.04.2024)
• AYTAÇ, Ayfer (2019). "Kutadgu Bilig'de Geçen Gök Bilimi Terimlerindeki Karışıklıklar". Uluslararası Kutadgu Bilig Kurultayı. Ankara: Türk Dil Kurumu, 114-118
• AYTAÇ, Ayfer (2020). "Kutadgu Bilig ve Dîvânu Lugâti't-Türk'te Geçen Bir Gök Bilimi Terimi: Karakuş". Prof. Dr. Vahit Türk Armağanı. (Edt. Ali İhsan Öbek; Yüksel Topaloğlu; Nursel Dinler; Çağrı Özdarendeli; Seda Çetin). İstanbul: Kesit, 229-233
• BİLGİLİ, Nuray (2022). Türk Mitolojisinde Fantastik Varlıklar. İstanbul: Hermes.
• CİVELEK, Özlem (2008). "Karakuş". Av ve Avcılık Kitabı (Edt. Emine Gürsoy Naskali; Hilal Oytun Altun). İstanbul: Kitabevi, 89-102.
• CLAUSON, Sir Gerard (1964). "Early Turkish Astronomical Terms". International Journal of Uralic and Altaic Studies, 350-368.
• ÇAĞBAYIR, Yaşar (2017). Ötüken Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• ÇAĞBAYIR, Yaşar (2019). Yûsuf Hâs Hâcib: Kutadgu Bilig. İstanbul: Ötüken.
• ÇALIŞKAN, Burçin (2022). "Yıldız Kelimesinin Kökenbilim Açısından Değerlendirilmesi". Oğuz Türkçesi Araştırmaları Dergisi, 12-21.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (2008). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• DİLEK, İbrahim (2021). Türk Mitoloji Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• DÖŞER, Öner (2020). Astrolojide Temel Kavramlar. İstanbul: Astroart Astroloji Okulu.
• DÖŞER, Öner (2021). Astrolojide Sabit Yıldızlar. İstanbul: Astroart Astroloji Okulu.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican; AKKOYUNLU, Ziyat (2020). Kaşgarlı Mahmud: Dîvânu Lugâti't-Türk, Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• GÜNEŞ, Hasan Ali (2024). Astroloji ve Şiir Klasik Öncesi Dönem Türk Şiirinde Astroloji. İstanbul: Fidan
• KABADAYI, Osman (2007). Eski Türkçe Gök Bilimi (Astronomi) Terimleri. Yüksek Lisans,Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi.
• KOÇ, Kenan; BAYNİYAZOV, Ayabek; BAŞKAPAN, Vedat (2003). Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Akçağ.
• e-KL= Kubbealtı Lugatı (2024). "sâkıt" http://lugatim.com/s/sâkıt (Erişim tarihi: 01. 07.2024)
• KURNAZ, Cemal (1995). "Felek". İslam Ansiklopedisi, 12, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 306-307.
• ÖGEL, Bahaeddin (2020). Türk Mitolojisi. Ankara: Altınordu.
• ÖZDEMİR, Mehmet (2020). "Yunus Emre'de Kozmolojinin Estetik Sunumu". Journal of Turkish Language and Literature, 493-518.
• PULTAR, Mustafa (2007). Yıldız Adları Sözlüğü. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• ROSENBERG, Donna (2017). Dünya Mitolojisi (Büyük Destan ve Söylenceler Antolojisi). (Çev. Koray Akten- Erdal Cengiz- Atıl Ulaş Cüce- Kudret Emiroğlu- Tuluğ Kenanoğlu- Tahir Kocayiğit-Erhan Kocayiğit- Bengü Odabaşı) Ankara: İmge
• TOPRAK, Funda (2004). "Türklerde Kozmoloji Bilgisi ve Yıldız İsimlerinin Etimolojisi Üzerine Bir Deneme". TİKA I. Uluslararası Türkoloji Sempozyumu, Kırım: 20-27.
• UNAT, Yavuz (2013). İlk Çağlardan Günümüze Astronomi Tarihi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık.
• e-WT= wikipedia (2024). "Procyon". https://tr.wikipedia.org/wiki/Procyon (Erişim tarihi: 27.03.2024)
• YILDIRIM, Fikret (2017). Irk Bitig ve Orhon Yazılı Metinlerin Dili. Ankara : Türk Dil Kurumu.