TÜRKÇE SÖZLÜKTE SESBİLİMSEL SUNULUM ÜZERİNE SÖZLÜKSEL TABANLI BİR ÖNERİ

Yıl 2019, Cilt: 170 Sayı: 2, 92 - 111, 03.07.2019

İpek Pınar Uzun , Meltem Ayabakan İpek

Öz

Kurallar ve türetimler çerçevesinde
oluşturulan Sözlüksel Sesbilim Kuramı, sözcükleri dilin sesbilimsel ve biçimbilimsel
düzlemlerinde incelemektedir. Kiparsky (1982), Rubach (1981, 2008), Mohanan
(1982) ve Oostendorp (2005) olmak üzere alanyazında pek çok araştırmacı
tarafından çalışılan Sözlüksel Sesbilim Kuramı’nda sözcüklerin kullanımları
için gerekli olan kuralların, sözlüksel ve sözlüksel-ötesi olmak üzere iki
düzlemde uygulandığı görüşünü kabul edilmektedir. Yukarıdaki açıklamalar
doğrultusunda bu araştırmada, Türk Dil Kurumu’nda (TDK) yayınlanan Türkçe
Sözlük (2011)’den yararlanarak, Sözlüksel Sesbilim Kuramının verileri
çerçevesinde, bir sözlükte sesbilimsel öğelerin nasıl sunulması gerektiği
üzerine yeni bir model önerisi sunulması amaçlanmaktadır. Araştırmanın örneklem
grubunu Türkçenin ses dizgesinde etkin rol oynayan /b/, /c/, /ç/, /g/, /h/,
/k/, /l/, /n/, /p/, /r/, /t/, /v/, /y/, /z/ ünsüzleriyle; /a/, /e/, /ı/, /i/,
/o/, /u/ ünlüleri ve <ğ> yazıbiriminin ses çevresinde bulunan örnekler
oluşturmaktadır. Ad ve eylem kategorilerindeki temsil örneklerini oluşturan her
bir madde başı, Türkçe Sözlük (2011)’de seslem başı, seslem ortası ve seslem
sonu konumlarına göre sesbilimsel gözlem tekniği kullanılarak çözümlenmiştir.
Elde edilen bulgular, Türkçe Sözlük’te, söyleyiş özelliklerini gösteren
sesbilim abecesi, ikili ünlü kayması (örneğin tavuk, şair vs.), <ğ>
yazıbiriminin sesbilimsel işlevleri (oğul, iğde, eğer, uğur, vs.), /ı/ sesinin
üçlü ünlü kayması (triftong) oluşturması (yığıl, vs.), /h/ ünsüzün içseste
yitirilmesi (yemekhane vs.) ve seslem sayısı ve konumu bilgileri gibi pek çok
sesbilimsel özelliğe ait bilginin sözlükte yer almadığını ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Sözlüksel kurallar, sesbilim, türetimler, madde başı, TürkçeSözlük

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. (2011). Türkçe Sözlük. 11. Baskı, Türk Dil Kurumu, Ankara.Ergenç, İ. (1995). Konuşma Dili ve Türkçenin Söyleyiş Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.Ergenç, İ. ve Bekâr Uzun, İ.P. (2017). Türkçenin Ses Dizgesi. Seçkin Yayıncılık. 1. Baskı. Ankara.Halle, M. ve Mohannan, K.P. (1985). Segmental phonology of Modern English. LI 16: 57-116.Kabak, B. (2007). Hiatus Resolution in Turkish: An Underspecification Account. Lingua (117) 8: 1378-1411.Kenstowicz, M. (1994). Phonology in Generative Grammar. Cambridge, Mass and Oxford: Blackwell.Kiparsky, P. (1982). From Cyclic to Lexical Phonology. The structure of phonological representations, 131-175. Dordrecht, the Netherlands: Foris Publications.Kiparsky, P. (1985). Some Consequences of Lexical Phonology. Phonology Yearbook (2): 85-138.Levi, S. (2001). Glides, laterals, and Turkish vowel harmony. CLS 37: The Main Session (2001): 379-393.Mohanan, K.P. (1982). Lexical Phonology. PhD Thesis. Massachusetts Institute of Technology.Oostendorp, M. (2005). Lexical Phonology. The Internal Organization of Phonological Segments.Rubach, J. (1981). Cyclic Phonology and Palatalization in Polish and English. Warszawa, Poland: University of Warsaw Press.Rubach, J. (2008). An Overview of Lexical Phonology. Language and Linguistic Compass. University of Warsaw (2/3): 456-477.Selen, N. (1979). Söyleyiş Sesbilimi, Akustik Sesbilim ve Türkiye Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 454.