The Problem of the Idiomatized Syntax in the Language System (A Case of Russian-Turkish Language Pair)

Yıl 2022, , 143 - 177, 23.03.2022

Olena Kozan

https://doi.org/10.30767/diledeara.999734

Öz

Being a multidimensional phenomenon, the interaction between form and meaning in the language system is examined at different levels of the language and through various concepts and approaches. The starting point of these approaches can be defined as the examination of the transformation process of an element or elements of the language system, which take on the function of naming an object, phenomenon or event, into an independent word or lexical structure. It is found that this process which can be defined as “lexicalization” or “idiomatization” has been investigated at the levels of morphemes and words, but there are few studies on the syntax dimension. Based on the fact that the phenomenon, which can be defined as idiomatized syntax, is an inseparable element of daily life and media discourse, the importance of studying idiomatized syntactic structures in the language pairs, both in terms of linguistic typology and foreign language education as well as translation studies, being the research areas of applied linguistics, was highlighted. It has been determined that currently there are no studies concerning Russian-Turkish language pair based on the contrastive approach to the problem. Thus, the subject of the study has been defined as idiomatized syntactic structures in contemporary Russian and Turkish. Within the scope of the study the priority was given to the action-based idiomatized structures, since action is a basic cognitive category that encodes information about the structure and elements of an event in the reality. As the scope of the study focuses on contemporary Russian-Turkish language pair, basic approaches and concepts towards idiomatized syntax in Russian and Turkish linguistics have been examined. The analysis of the action-based idiomatized syntactic structures in Russian and Turkish is followed by the discussion of the similarities and differences between these structures in the language pair.

Anahtar Kelimeler

Russian, Turkish, syntax, idiomatization, lexicalization, contrastive linguistics

Dil Dizgesinde Deyimleşmiş Sözdizim Sorunu (Rusça-Türkçe Dil Çifti Örneği)

Öz

Dil dizgesinde biçim ile anlam arasındaki etkileşim, çok boyutlu bir olgu olduğundan dilin farklı seviyelerinde ve çeşitli kavramların ve yaklaşımların aracılığıyla incelenmektedir. Bu yaklaşımların ve kavramların dayandırıldığı çıkış noktası, dil dizgesindeki bir ögenin ya da ögelerin nesne, olgu ya da olay adlandırma işlevini üstlenip bağımsız bir sözcüğe ya da sözcük niteliğindeki yapıya dönüşme sürecinin incelenmesi olarak tanımlanabilir. “Sözlükselleşme” ya da “deyimleşme” olarak ele alınan bu sürecin, biçimbirim ve sözcük seviyelerinde araştırıldığı ancak sözdizim boyutuyla ilgili çalışmaların az olduğu tespit edilmiştir. Deyimleşmiş sözdizim olarak tanımlanabilen olgunun gerek günlük yaşam gerekse medya söyleminin ayrılmaz bir unsuru olma özelliğinden yola çıkılarak deyimleşmiş sözdizimsel yapıların dil çiftine göre incelenmesinin hem dilbilimsel tipoloji açısından hem de uygulamalı dilbilim araştırma alanları olan yabancı dil eğitimi ve çeviribilim açısından önemli olduğu ileri sürülmüştür. Hâlihazırda konu ile ilgili Rusça-Türkçe dil çiftine yönelik karşıtsal yaklaşım çerçevesinde araştırmaların yapılmadığı tespit edilmiştir. Böylelikle bu çalışmanın konusu çağdaş Rusça ve Türkçede deyimleşmiş sözdizimsel yapılar olarak belirlenmiştir. Çalışma kapsamında incelenen deyimleşmiş sözdizimsel yapılar eylem temelli yapılarla sınırlandırılmıştır. Eylem gerçeklikteki olayın yapısı ve unsurları ile ilgili bilgileri kodlayan temel bir bilişsel kategori olduğundan araştırma sırasında öncelik eylem temelli yapılara verilmiştir. Çalışma kapsamında çağdaş Rusçaya ve Türkçeye odaklanıldığı için Rus ve Türk dilbiliminde deyimleşmiş sözdizime yönelik temel yaklaşımlar ve kavramlar incelenmiştir. Rusçadaki ve Türkçedeki eylem temelli deyimleşmiş sözdizimsel yapıların çözümlenmesinin yanı sıra iki dil dizgesindeki yapılar arasında benzerlikler ve farklılıklar ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rusça, Türkçe, sözdizim, deyimleşme, sözlükselleşme, karşıtsal dilbilim

Kaynakça

• Akalın, Ş. (2014). Türkçede Söz Yapımı Yolları ve Sözlükselleşme . Xİ. Milli Türkoloji Kongresi Bildirileri, (s. 831-841). İstanbul.
• Alibekiroğlu, S. (2017). Türkçenin Sözcük Türetme Yolları. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,16, 1, 35-46.
• Bacanlı, E. (2013). Güney Sibirya Türk Dillerinde Birleşik Fillerle İlgili Teorik Sorunlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 27-33.
• Bozkurt, F. (2015). Sözlükselleşme. I. ve II. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu, (s. 109-118). İstanbul.
• Çimen, E. (2021). "İkilemeler" Hakkında Bibliyografya Çalışması. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 6 (1), 53-80.
• Dalkılıç, Ç. (2016). Rus Dilinde Kiplik Parçacıkları: Anlamı, Dildeki İşlevi Ve Çeviri Sorunları Üzerine. Avrasya İncelemeleri Dergisi, 5 (1), 167-198.
• Dallı, H. (2018). Türkçede Söz Diziminin Yapı Birimleri. İstanbul: Papatya Bilim.
• Demirci, K. (2008). Dilbilgiselleşme Üzerine Bir İnceleme. Bilig, 45, 131-146.
• Durmuş, O. (2012). {-(y)ArAK} Zarf-Fiil Kökeni Üzerine. Türkbilig, 23, 19-60.
• Hatiboğlu, V. (1981). Türk Dilinde İkileme. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Kara, M. (2011). Ayrı Düşmüş Kelimeler. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karaağaç, G. (2012). Türkçenin Söz Dizimi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Karahan, L. (2013). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kozan, O. (2019). Dillerin bilişsel haritası: Türkçe-Rusça dil çifti. Siyasi Sosyal Kültürel Yönleriyle Türkiye ve Rusya (s. 11-30). içinde Ankara: Berikan.
• Kozan, O. (2020). Onomasyoloji. Kuramdan Bilime Doğru. Rus Dili Örneği. Nobel Bilimsel Eserler.
• Kurt, Ç., & Aslım Yetiş, V. (2019). Türkiye'de Yabancı Dil Öğretmenliği Lisans Programlarının Kültürlerarası Yaklaşım Açısından İncelenemesi . Yükseköğretim Dergisi, 9(3), 344-352.
• Mutlu, H., & Set, G. (2020). Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Kullanılan C1 Seviye Ders Kitaplarındaki Kültür Unsurlarının İncelenmesi (Gazi Yabancılar İçin Türkçe- İstanbul Yabancılar İçin Türkçe). Dil Dergisi, 171 (1), 91-108.
• Özmen, M. (2013). Türkçenin Sözdizimi. Adana: Karahan Kitabevi.
• Saatçi, Ö. (2018). Fono-semantik Ayrılaşma/Arkaiklik Bağlamında Irak Türkmen Ağızlarında: Acı(u)g, 'Ecci, 'Eccüg(k). Diyalektolog, 19, 65-76.
• Sarı, İ. (2015). Türkçede Ekleme Dışı Sözcük Yapımı ve Sözlükselleşme. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara.
• Subaşı, L. (1988). Dilbilimi Açısından Deyim Kavramı ve Türkiye Türkçesindeki Örneklerin İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
• Yıldız, İ. Y. (2014). Biçimbirimler. Türetim ve İşletim Ardıllarının Sözlü Dildeki Kullanım Sıklığı. İstanbul: Papatya.
• Аглеева, З. (2015). Фразеологизированные контструкции в разноструктурных языках. Астрахань: Астраханский университет.
• Ахманова, О. (1966). Словарь линвгистических терминов. Москва: Советская энциклопедия.
• Буров, С. (2018). О некоторых случаях эхо-редупликации в болгарском и русском языках (м- и шм- повторы). Тенденции развития современной науки и образования: традиции, опыт, инновации: Сборник научных статей по материалам
• Всероссийской научно-практической конференции. Сибай.
• Величко, А. (1996). Синтаксическая фразеология для русских и иностранцев. Москва.
• Величко, А. (2016). Когда есть о чем поговорить или предложения фразеологизированной структуры в русской речи. Санкт-Петербург: Златоуст.
• Всеволодова, М. Л. (2002). Принципы лингвистического описания синтаксических фразеологизмов: на материале синтаксических фразеологизмов с общим значением оценки. Москва.
• Глинкина, Л. (2016). Заметки о лексикализации и грамматикализации в аспекте лингводидактики. Вестник Челябинского государственного университета. Вестник Филологии, 4, 25-32.
• Золотарева, Л. (2019). Функциональный подход к лексикографическому описанию фразеосхем русского языка. Филология и культура, 4 (58), 23-29.
• Кайгородова, И. (1999). Проблемы синтаксической идиоматики. Астрахань: АГУ.
• Кайгородова, И. (1999). Проблемы синтаксической идиоматики. Астрахань.
• Кодухов, В. (1967). Синтаксическая фразеологизация. Проблемы фразеологии и задачи ее изучения в высшей и средней школе (s. 123-137). içinde Вологда.
• Кодухов, В. (1967). Синтаксическая фразеологизация. Проблемы фразеологии и задачи ее изучения в высшей и средней школе (s. 123-137). içinde Вологда.
• Козан, О. (2020). Проблема морфонологической лексикализации в современном русском языке. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 20, 655-669.
• Кубрякова, Е. (2004). Язык и знание. На пути получения знаний о языке: части речи с когнитивной точки зрения. Роль языка в познании мира. Москва: Языки славянской культуры.
• Кузнецова, О. (1978). О понятии лексикализация. Лексикализация фонетических явлений в говорах. Вопросы языкознания, 2, 111-117.
• Меликян, В. (2001). Словарь эмоционально-экспрессивных оборотов живой речи. Москва: Флинта-Наука.
• Меликян, В. (2007). Словарь русской синтаксической фразеологии. Ростов-на Дону.
• Меликян, В. (2013). Синтаксическая фразеология русского языка. Москва: Флинта.
• Меликян, В. (2019). Синтаксические фразеологические единицы. Фразеосинтаксические схемы. . Ростов-на-Дону: Дониздат.
• Меликян, В., & Мусаелян, С. (2008). Словарь этикетных коммуникем русского языка. Ростов-на Дону.
• Мельник, А. (2018). Структурно-семантический, этимологический и фразеологические аспекты фразеосхемы. Актуальные проблемы филологии и педагогической лингвистики, 3 (31), 111-117.
• Павлова, А. Р. (2013). К вопросу о типологии фразеосхем. Высшее гуманитарное образование XXI века: проблемы и перспективы. Материалы восьмой международной научно-практической конференции, (s. 227-230). Самара.
• Серебренников, Б. (1965). Причины устойчивости агглютинативного строя и вопрос о морфологическом типе языка. Б.
• Серебренников, & О. Суник içinde, Морфологическая типология и проблема классификации языков (s. 7-26). Москва-Ленинград: Наука.
• Срезневский, И. (1873). Замечания об образовании слов из выражений. Санкт-Петербург: Типография Императорской Академии наук.
• Тимошенко, Е. (2014). О лексикализации безличной формы глагола в русском языке (на материале глаголов движения). Вестник МДПУ им. Шамякина, 138-142.
• Хребтова, Т. (2017). Фразеосхемы как "культурные фреймы" эпохи, создающие текстовую реальность. Опыт и перспективы обучения иностранным языкам в евразийском образовательном пространстве, 176-181.
• Шведова, Н. (1958). О некоторых типах фразеологизированных конструкций в строе русской разговорной речи . Вопросы языкознания, 2, 93-100.
• Шведова, Н. (1980). Русская грамматика. Том I. Москва: Наука.
• Шведова, Н. (1980). Русская грамматика. Том II. Синтаксис. Москва: Наука.
• Шмелев, Д. (1960). О "связанных" синтаксических конструкциях в русском языке. Вопросы языкознания, 5, 47-60.
• Шмелев, Д. (2006). Синтаксическая членимость высказывания в современном русском языке. Москва: Комкнига.
• Щека, Ю. (1979). Некоторые структурно-семантические особенности предикативных конструкций с глагольными повторами в разговорной турецкой речи. Советская тюркология, 4, 75-83.
• Якубинский, Л. (1986). Избранные работы. Язык и его функционирование. Москва: Наука.
• Янко-Триницкая, Н. (1967). Синтаксические фразеологизмы с лексическими повторами. Русский язык в школе, 2.
• Ярцева, В. (1965). О принципах определения морфологического типа языка. Б. Серебренников, & О. Суник içinde, Морфологическая типология и проблема классификации языков (s. 109-115). Москва-Ленинград: Наука.