Birinci Dünya Savaşında Suriye’de Panislamist Propaganda: Eş-Şark Gazetesi Örneği

Yıl 2018, Sayı: 17, 107 - 126, 21.04.2018

M. Talha Çiçek

https://doi.org/10.30767/diledeara.418461

Öz

Bu makale Birinci
Dünya Savaşı esnasında, Suriye’de Cemal Paşa’nın kararıyla Arapça olarak
yayımlanan ve İttihad-ı İslam propagandası yapmayı amaçlayan eş-Şark gazetesi hakkındadır. Makale
gazetenin kuruluş amacı ve söylemini analiz etmekte, etkisine dair bazı
çıkarımlarda bulunmaktadır. Panislamizm savaş döneminde Osmanlı Devleti’nin bir
tür resmi ideolojisi niteliğindeydi. Osmanlı tabiiyetinde bulunan veya
bulunmayan Müslümanların, İmparatorluğun savaş hedeflerini desteklemesinin
sağlanması da bu ideolojinin temel motivasyonlarından biriydi. Eş-Şark ve benzeri araçlar vasıtasıyla
dünya Müslümanları kolonyal Avrupa devletlerin amaçları hakkında aydınlatılacak
ve böylece Müslüman sömürgeler arasında anti-kolonyal isyanlar patlak
verecekti. Bu doğrultuda, Hilafet, Osmanlı Devleti’nin devam etmesinin önemi ve
Şerif Hüseyin ve Mısır Sultanı gibi “isyancıların” “ihaneti” dergide yayınlanan
makalelerde en çok işlenen temalar arasındaydı. Muhammed Kürd Ali ve Şekib
Arslan gibi Suriye’nin önde gelen ilim ve fikir adamları da gazeteye
yazılarıyla katkıda bulunmuşlar ve gazetede idari görevler üstlenmişlerdir. Makale,
eş-Şark gazetesinin nüshalarından
faydalanmanın yanında, Osmanlı, İngiliz, Alman ve Avusturya arşivlerindeki
konuyla ilgili belgeleri de içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Cemal Paşa, Eş-Şark, I. Dünya Savaşı, Panislamizm

Kaynakça

• Birincil Kaynaklar
• Eş-Şark Gazetesi, The British Library
• Alman Dışişleri Bakanlığı Arşivi (PA-AA) Türkei 165, Bd.39.
• ATASE Arşivi Klasör 531, Ds. 843-2078 Klasör 272, Ds. 1120.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri DH.ŞFR. 489/27 DH.ŞFR. 517/17
• Avusturya Macaristan İmparatorluğu Dışişleri Bakanlığı Arşivi (HHStA) PA 38/369
• Basılı Kaynaklar Aksakal Mustafa, "’Holy War Made in Germany’? Ottoman Origins of the 1914 Jihad." War in History 18/2 (2011): 184-99. ---------------------, Harb-i Umumi Eşiğinde: Osmanlı Devleti Son Savaşa Nasıl Girdi, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010. Çiçek, M. Talha, “Myth of the Unionist Triumvirate: The formation of the CUP factions and their impact in Syria during the Great War”, Syria in World War I: Politics, Economy and Society, Editör: M. Talha Çiçek, (London: Routledge, 2016), 9-36. --------------------, “The Holy War in Syria: Cemal Pasha and the Ottoman plan to conquer Egypt in the First World War” War & Society 35/1 (2016): 39-53. --------------------, “Visions of Islamic Unity”, Die Welt des Islams 54 (2014): 460-482. --------------------, War and State Formation in Syria: Cemal Pasha’s governorate during World War I, (London: Routledge, 2014). Hagen, Gottfried, Die Türkei im Ersten Weltkrieg, Frankfurt am Main: Peter Lang, 1990. İlyas, Cozef, Tetavvuru’s-Sehafeti’s-Suriye fi Mieti Amm (1865-1965), (Beyrut: Darü’n-Nidal, 1976). Lüdke, Tilman. Jihad made in Germany: Ottoman and German propaganda and intelligence operations in the First World War, Münster: LIT Verlag, 2005. McKale, Donald, War by Revolution, Kent: The Kent University Press, 1998. Muhammed Kürd Ali, Bir Osmanlı-Arap Gazetecinin Anıları, İstanbul: Klasik Yayınları, 2006. Oberhaus, Salvador, “Zum wilden Aufstande entflammen": Die deutsche Propagandastrategie für den Orient im Ersten Weltkrieg am Beispiel Ägypten, Saarbrücken: VDM Verlag, 2007. Strohmeier, Martin, Al-Kulliya as-Salahiya in Jerusalem: Arabismus, Osmanismus und Panislamismus im Ersten Weltkrieg, Stutgard: Kommissionsverlag Franz Steiner, 1991. Taş, Kenan Ziya, Kudüs Selahaddin-i Eyyubi Külliye-i İslamiyesi, (İstanbul: Post Yayınları, 2016). Umar, Ömer Osman, “Cemal Paşa’nın Suriye’de Arap Milliyetçilerine Karşı Neşrettiği el-İslam Gazetesi ve Programı”, Askeri Tarih Bülteni, 2000/49.