Ali Şir Nevaî Şiirinin Sadık Bey Sadıkî Sanatına Etkisi

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 18, 277 - 285, 19.10.2018

Tölqin Sultanov

https://doi.org/10.30767/diledeara.472646

Cited By: 1

Öz

Homer, Dante, Nizami, Sa’dî, Şekspir, Balzak, Tolstoy ve Tagor gibi büyük sanatçılarla aynı ayarda görülen,
Türk Dünyasının en önemli ortak şahsiyetlerinden olan Ali Şir Nevaî, Türk dilinin ve edebiyatının
gelişmesinde önemli katkıları olmuş büyük bir ediptir.
Timurlular zamanında Orta Asya’da gelişen Çağatay Edebiyatı’nın en büyük şahsiyeti Ali Şir Nevaî (1441-
1501); XVI. ve XVII. yüzyıllarda Azerbaycan şiirini önemli bir şekilde etkilemiştir. Şairin dilinin, o zamanlarda
birçok Türk halkı tarafından kolaylıkla anlaşılabilmesi ve şiirlerindeki insan severlik, derin anlam,
yüksek sanat örneği onun eserlerinin geniş bir coğrafyada – tüm Türkistan’ın yanı sıra Azerbaycan, İran,
Türkiye ve Hindistan’da – yayılmasına neden olmuştur.
Ali Şir Nevaî’nin şiirlerinde kullandığı konu ve gayeden etkilenerek Azerbaycan’da XV-XVII. yüzyıllarda,
Kişverî, Fuzulî, Sadık Bey Sadıkî, Muhammed Âmanî, Şah İsmail Hataî, Rahmetî Tebrizî, Saib Tebrizî,
Alican Kövsî Tebrizî, Zafer Murtazakulu Han Şamlı, Vahidi Kazvinî gibi Azerbaycanlı sanatçılar O’nun
şiirlerine nazire gazeller, muhammes ve tezkireler yazmışlardır.
Şâh I. Abbâs’ın kitâbdârlığını yürütmesinin yanı sıra ressam ve şâirliğiyle tanınan Sâdık Bey Afşar, Türk
Edebiyatında da iyi bilinen; Ali Şir Nevaî’nin Çağatay Türkçesi ile yazılmış şâirler tezkiresi “Mecâlisü’nNefâis”
etkisi altında yazılan “Mecmau’l-Havas”ın yazarıdır.
“Sadıkî” mahlasıyla, Farsça ile Türkçenin farklı edebî şivelerinde manzum örnekler veren şâir, Türkçe
şiirlerini, külliyatındaki şâirler tezkiresinden hemen sonra “Kasâyid ü Gazeliyyat-ı Türkî” başlığı altında
toplamıştır. Sâdıkî, Türkçenin Osmanlı, Azerî ve Çağatay edebî şivelerinde ürünler vermiştir. Çağatay
Türkçesiyle yazdığı şiirlerinde hem Çağatay hem de Azerî Türkçesi özellikleri görülmektedir.
Sadıkî’nin eserlerinin Tebriz Devlet Kütüphanesinde bulunan külliyatında “Zübdetü’l-kelâm”, “Mesnevi”
(“Fetihname-i Abbas Nâmdâr”), “Mâkâlât u Hikâyât”, “Mesnevi-i Sa’d u Sa’id”, “Dîvân-ı Gazeliyyât-ı
Pârsîy u Türkî”, “Mecmau’l-Havas”, “Manzume-i Kanun us-suverî Nakkaşî”, “Mecmû’a-i Munşe’at u
Mekâtibât”, “Tezkiretü’ş-şuarâ”, “Haziyyât” gibi eserler mevcuttur.
Bu makalede gazel sanatına ait gelenek, edebî etkileşim ve edebî yenilik gibi meseleler Ali Şir Nevaî’nin
“Bedâyiü’l-Bidâye” ve Sadık Bey Afşar Sadıkî’nin “Şiirler” adlı divanlarındaki ‘Bolmasun’ redifli gazelleri
örneğinde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

gazel, nazire, lirik kahraman, gelenek, edebî etki, ayrıcalık, maharet

Kaynakça

• Navoiy, Alisher (1987a), Mukammal asarlar to‘plami. Yigirma tomlik. Birinchi tom. Badoyi’ ul-bidoya. Toshkent: Fan. Navoiy, Alisher (1987b), Mukammal asarlar to‘plami. Yigirma tomlik. Uchinchi tom. Xazoyin ul-maoniy. G‘aroyib us-sig‘ar. Toshkent: Fan. Nağıyeva, Cənnət (2001), Azərbaycanda Nəvai. Bakı: Tural-Ə. Çınarcı, Mehmet Nuri (2012), “Sâdıkî-i Efşârın Tebriz Milli Kütüphanesindeki Külliyatı ve Türkçe Manzumeleri”, Turkish Studies, Volume 7/3, Summer, S. 813-835. Gandjei, Turhan (1971), “Sadıkî Afşar’ın Türkçe şiirleri”, Türkiyat Mecmuası, XVI, S.19-26. Hikmət, İsmayıl (1926), Nəvai və türk ədəbiyyatı. Bakı: Maarif işçisi. Tərbiyat, Məhəmmədəli (1987), Danişməndani Azərbaycan. Bakı: Azərnəşr. Muradova, Məntiqa (1999), Sadiq bəy Sadiqinin həyat və yaradıсılığı. Bakı: Elm. Əfşar, Sadiq Bəy (2008), Məcməül-Xəvas, nəşrə hazırlayan: Əkrəm Bağırov. Bakı: Elm. Əfşar, Sadiq Bəy (2010), Şeirlər, nəşrə hazırlayan: Paşa Kərimov. Bakı: Nurlan.