Rus Dilinde Etnonimler: Biçimsel ve Anlamsal Özellikler

Yıl 2019, Cilt: 20 Sayı: 20, 369 - 396, 20.10.2019

Olena Kozan

https://doi.org/10.30767/diledeara.635559

Öz

Soy, kavim, topluluk, ulus gibi oluşumları adlandıran etnonimler, adbilim çerçevesinde oluşan etnonimi dalının araştırma nesnesidir. Etnonimler gerek art zamanlı gerekse eş zamanlı olarak incelenebilmektedir. Etnonimlerin art zamanlı incelenmesi günümüze kadar gelen yazılı kaynakların çözümlemesi ile ilişkilendirilmektedir. Art zamanlı inceleme, etnonimin ne zaman ortaya çıktığı, etnonimin anlamının ne olduğu ve zamanla değişip değişmediği gibi sorular üzerinde durmaktadır. Etnonimlerin art zamanlı incelenmesinin tarih araştırmaları için son derece önemli olduğu anlaşılmaktadır. Eş zamanlı çözümleme çerçevesinde etnonimler dil dizgesindeki birimler olarak ele alınmakta ve dilsel süreçler açısından incelenmektedir. Ayrıca etnonimlerin biçimsel ve anlamsal özellikleri tespit edilmekte ve betimlenmektedir. Bu çalışmada çağdaş Rus dilindeki etnonimlerin eş zamanlı çözümlemesi yapılmış ve bu birimlerin biçimsel ve anlamsal özellikleri betimlenmiştir. Çağdaş Rus dilindeki etnonimlerin biçimsel özelliklere göre iki gruba ayrılabildiği gösterilmiştir. Ayrıca eylemci adlandırma modellerinde kullanılan son ekler yardımıyla türetilebilen etnonimler ve biçim birimleri kullanılmadan kök isimden türetilen etnonimler söz konusudur. Çağdaş Rusçada etnonimlerin çoğunun birinci grupta yer aldığı, ancak tek bir modele göre türetilmediği tespit edilmiştir. İkinci gruptaki kök isimden türetilmiş etnonimlerin eskiden şekillenmiş etnik grupların adlandırması olduğu belirlenmiştir. Rusçadaki etnonimlerin anlamsal çözümlemesi sonucunda bu birimlerin, kültürel bileşeni yoğun olan oluşumlar olduğu tespit edilmiştir. Rusçadaki etnonimlerin yan anlamlar kazandığı ve metafor olarak kullanılabildiği gösterilmiştir. Çağdaş Rusçadaki etnonimlerin en büyük özelliklerinden birinin ikincil adlandırma sürecinde kullanılması olduğu belirlenmiştir. Etnonimlerin eş zamanlı betimlenmesi sonucunda elde edilen verilerin yabancı dil ve çeviri eğitimi açısından önem taşıdığı ileri sürülmüştür. Bunun yanı sıra etnonimlerin art ve eş zamanlı çözümlemesinin, bir kültürde başka bir toplum ile ilgili imgelerin nasıl oluştuğu ve geliştiğine dair geniş bilgi sunabildiği ve bu birimlerin imgebilim çerçevesinde ele alınması gerektiği vurgulanmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Rusça, adbilim, etnonimler, yan anlam, ikincil adlandırma

Ethnonyms in the Russian Language: Formal and Semantic Features

Öz

Ethnonyms, which are the names of such formations as a family group, a tribe or an ethnos, are the scientific object of the ethnonymics in the framework of onomastics. Ethnonyms can be studied in a diachronic and synchronic way. The diachronic study of the ethnonyms implies the analysis of the written sources from different periods. The diachronic study focuses on the origin of an ethnonym, its meaning and changes in the meaning over time. The results of the diachronic analysis are of special importance to history studies. The synchronic study deals with ethnonyms as units of the language system. The synchronic study aims at defining and describing the structural and semantic feautures of the ethnonyms. This article examines ethnonyms in the modern Russian language in a synchronic way and deals with the structural and semantic feautures of these units. The ethnonyms in the Russian language can be divided in two groups according to their formal features. These are ethnonyms derived with the suffixes used in the agent naming models and ethnonyms derived from the root words without morphemes. The study shows that most of the ethnonyms in the modern Russian language have derivational suffixes in their structure but there is no single derivation model. The ethnonyms based on the root words are seemed to be the names of the ethnic groups formed a long time ago. The semantic analysis of the ethnonyms illustrates that these units have strong cultural connotations and can be used as metaphors. The study shows that the ethnonyms in the modern Russian language are used in secondary naming. These features of the ethnonyms are underlined as important in the context of foreign language teaching and translation training. The diachronic and synchronic study of the ethnonyms is believed to highlight the process of image formation towards the foreigners. The importance of the study in the framework of the imagology is underlined.  

Anahtar Kelimeler

Russian language, onomastics, ethnonyms, connotation, secondary naming

Kaynakça

• Acar, K. (2014). Ortaçağ’dan Sovyet Devrimine Rusya. (İkinci Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ahmetova, M. (2013). Yeşçe Raz o Suffikse –Çane (İstoriya Odnoy Polemiki). Russkiy Yazık v Nauçnom Osveşçenii, 2(26), 65-90.
• Antipyeva, İ. (2014). K Probleme Znaçeniya Etnonimiçeskih Edinits Vtoriçnoy Nominatsii. İzvestiya İGEA, 1 (93), 145-149.
• Apresyan, Y. (1995). İzbrannıye Trudı. Tom 2. İntegralnoye Opisaniye Yazıka i Sistemnaya Leksikografiya. Moskova: Yazıki Russkoy Kulturı.
• Artzoyeva, H. ve Khalidov, A. (2017a). Derivatı Jenskogo Roda V Etnonimikone Russkogo Yazıka. Vzlgyad Sovremennoy Molodejı Na Aktualnıye Problemı Gumanitarnogo Znaniya. Sbornik Trudov Mejregionalnoy Konferentsii, 198-203.
• Artzoyeva, H. ve Khalidov, A. (2017b). İstoriya İzuçeniya Slovoobrazovaniya Russkih Etnonimov. Vzlgyad Sovremennoy Molodejı Na Aktualnıye Problemı Gumanitarnogo Znaniya. Sbornik Trudov Mejregionalnoy Konferentsii, 203-206.
• Averçenko, V. (2018). Etnokulturnaya Obuslovlennost Semantiki Frazeologizmov S Etnonimami. Yazıkovaya Liçnost i Effektivnaya Kommunikatsıya v Politkulturnom Mire. Materialı III. Mejdunarodnoy Praktiçeskoy Konferentsii, 18-25.
• Berezoviç, E. ve Gulik, D. (2002). Onomasiologiçeskiy Portret “Çeloveka Etniçeskogo”: Printsıpı Postroyeniya İ İnterpretatsii. G.Neşçimenko (Ed.), Vstreçi Etniçeskih Kultur V Zerkale YazıkaV Sopostavitelnom Lingvokulturologiçeskom Aspekte içinde (s. 232-253). Moskova: Nauka.
• Buyakov, A. (1994). Podgotovka Ofitserov V Vostoçnom İnstitute. İzvestiya Vostoçnogo İnstituta, (1), 64-71.
• Diyanov, K. (2011). A. S. Lappo-Danilevskiy O Borbe Vostoçnikov S Zapadnikami. Vestnik Omskogo Universiteta. İstoriya, (3), 81-85.
• Dolya, A. (2016). Etniçeskiye Prozvişça V Angliyskom İ Russkom Yazıkah: Motivatsıonnıy Aspekt. Praktiki İ İnterpretatsii, 1(1), 214-224.
• Fuzuli, B. (2004). Oğuz Kavim Adının Etimolojisi. Karadeniz Araştırmaları, (3), 71-77.
• Gorodetskaya, İ. ve Levaşov, E. (2003). Russkiye Nazvaniya Jıteley. Slovar-Spravoçnik. Moskova: Astrel-AST.
• Grişçenko, A. ve Nikolina, N. (2006). Ekspressivnıye Etnonimı Kak Primetı Yazıka Vrajdı. İrina Vepreva (Ed.), Yazık Vrajdı İ Soglasiya V Sotsiokulturnom Kontekste Sovremennosti içinde (s. 175-187). Yekaterinburg: Uralskiy Universitet.
• Gritsenko, İ. (2006). Konnotatsii Etnonima. Lingvokulturologiçeskiy Aspekt (Na Materiale Angliyskogo Yazıka). Kultura Narodov Priçernomorya, (86), 94-96.
• Gruşevski, M. (1992). İstoriya Ukrainı-Rusı. T.1. Kiyiv: Naukova Dumka.
• Hasanov, Z. (2009). “İskit” Etnonimin Okunuşu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 2(50), 1-10.
• Kaliuşçenko, V. (2016). Glagolı, Motivirovannıye Etnonimami, V Nemetskom, Russkom İ Ukrainskom Yazıkah. Studia Germanika, Romanica et Comparatistica, (1), 64-69.
• Kononov, A. (1949). Opıt Analiza Termina “Türk”, Sovetskaya Etnografiya, 1, 40-47.
• Kovalev, G. (1991). Etnonimiya Slavyanskih Yazıkov. Nominatsiya İ Slovoobrazovaniye. Voronej: Voronejskiy Universitet.
• Kozan, O. (2014a). Rus Ve Türk Gazete Haber Başlığı Dili. Kültürdilbilimsel Yaklaşım. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Kozan, O. (Ed.). (2014b). Kültürdilbilim. Temel Kavramlar Ve Sorunlar. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Krasilnikova, L. (2001). Uroki Po Russkomu Slovoobrazovaniyu Dlya İnostrannıh Uçaşçihsya. Moskova: Moskovskiy Universitet.
• Krısin, L. (2015). Nenormativnıye Etnonimı. Problema Slovarnogo Opisaniya. Ekologiya Yazıka İ Kommunikativnaya Praktika, (1), 46-56.
• Mısenko, O. (2005). K Voprosu O Morfologiçeskoy Strukture Etnonima “Russkiy”. Vestnik OGPU, 2 (40), 52-57.
• Nadirbayeva, K. (2016). “Manas” Destanındaki Etnonimler. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Özel Sayı 1, 7-16.
• Nikonov, V. (1970). Etnonimı. Moskova: Nauka.
• Pantyuhova, P. (2013). Frazeologizmı-Etnonimı V Sopostavitelnom Analize Yazıkovogo Koda İspanskoy İ Angliyskoy Lingvokultur. Filologiçeskiye Nauki. Voprosı Teorii İ Praktiki, 4-1(22), 139-142.
• Pitina, S. (2016). Angliyskiye İ Russkiye Etnonimı V Sopostavitelnom Aspekte. Vestnik Çelyabinskogo Gosudarstvennogo Universiteta, 12(394), 65-70.
• Plis, İ. (2018). Tipologiçeskaya Klassifikatsiya Etnonimov Russkogo Yazıka. Yazıkovaya Liçnost i Effektivnaya Kommunikatsıya v Politkulturnom Mire. Materialı IV. Mejdunarodnoy Praktiçeskoy Konferentsii, 144-148.
• Podolskaya, N. (1978). Slovar Russkoy Onomastiçeskoy Terminologii. Moskova: Nauka.
• Popova, E. ve Al-Hamdani, S. (2018). Datskiye, Prusskiye, Frantsuzkiye Nemtsı. Ustarevşıy Alloetnonim “Nemtsı” V Russkoy Lingvokulture. Vtoriye Şçeylinskiye Çteniya. Materialı Vserosiyskoy Nauçnoy Konferentsii, 95-106.
• Russkaya Grammatika (1980), T.1. Moskova: Nauka.
• Savitski, V. (2009). Nove Tlumaçennya Toponimu “Ukraina”. Storinkı İstorii, (28), 3-9.
• Skorobogatova, T. (2006). Etnoidiomatika V Sovremennom Frantsuzskom Yazıke. Yazık, Tekst, Diskurs, (4), 192-199.
• Smirnov, İ. (2012). Ekspressivnıye Etnonimı v Sovremennom Nemetskom Yazıke Avstrii. Vestnik Leningradskogo Gosudarstvennogo Universiteta İmeni A.S. Puşkina, 1(2), 204-213.
• Starovoytova, O. (2015). Ob Odnoy Glagolnoy Slovoobrazovatelnoy Modeli V Sovremennom Russkom Yazıke: Dinamiçeskiy Aspekt. Vestnik SpbGU, 9(1), 154-161.
• Starovoytova, O. (2017). Opisaniye Mejetniçeskih Kontaktov V Ruskkom Yazıke XIX Veka Skvoz Prizmu Otglagolnoy Leksiki. Aktualnıye Problemı Filologii İ Pedagogiçeskoy Lingvistiki, (3), 141-151.
• Subtelnı, O. (1993). Ukraina: İstoriya. Kiyiv: Lıbid.
• Şahin, İ. (2018). Adbilim (3.bs.). Ankara: Pegem.
• Şahmatov, A. (1940). Povest Vremennıh Let i Yeye İstoçniki. Trudı Otdela Drevnerusskoy Literaturı, 4, 9-150.
• Şulga, M. (2014). Vostiçniki i Yevraziytsı: Dve Versii Odnoy Geostrategii? Gumanitarnıye İssledovaniya V Vostoçnoy Sibiri İ Na Dalnem Vostoke, (2), 87-97.
• Taganova, T. (2014). Etnostereotip. Lingvistiçeskiy İ Leksikografiçeskiy Aspektı. Vestnik İvanovskogo Gosudarstvennogo Universiteta. Filologiya, (1), 72-77.
• Teliya, V. (1977). Vtoriçnaya Nominatsiya İ Ee Vidı. Boris Serebrennikov (Ed.), Yazıkovaya Nominatsiya. Vidı Naimenovaniy içinde (s. 129-22). Moskova: Nauka.
• Teliya, V. (1996). Russkaya Frazeologiya. Semantiçeskiy, Pragmatiçeskiy i Lingvokulturologiçeskiy Aspekt. Moskova: Yazıki Russkoy Kulturı.
• Toçilo, N. (2017). Upotrebleniye Etnonima “Yaponets” Vo Vtoriçnoy Nominatsii. Sovremennıye Tehnologii V Nauke İ Obrazovanii: Problemı, Dostijeniya, Perspektivı. Materialı II Mejdunarodnoy Nauçno-Praktiçeskoy Konferentsii, 67-72.
• Tsebrovskaya, T. (2017). Perevod Derogativno Markirovannıh Etnonimov, Motivirovannıh Etnorasovımi Stereotipami. Vestnik Çerepovetskogo Gosudarstvennogo Universiteta, (5), 115-120.
• Vasmer, M. (1986). Etimologiçeskiy Slovar Russkogo Yazıka. T.1. Moskova: Progress.
• Vasmer, M. (1987). Etimologiçeskiy Slovar Russkogo Yazıka. T.4. Moskova: Progress.
• Yartseva, V. (1998). Bolşoy Entsıklopediçeskiy Slovar. Yazıkoznaniye. Moskova: Bolşaya Russkaya Entsıklopediya.
• Yegorova, V. (2013). Emotivnaya Leksika V Lingvistike. İzvestiya YZGU. Lingvistika İ Pedagogika, (2), 44-49.
• Yeremeyev, D. (1970). K Semantike Tyurkskoy Etnonimii. Vladimir Nikonov (Ed.), Etnonimı içinde (s. 133-143). Moskova: Nauka.
• Zapryagayeva, M. ve Şışlyannikova, A. (2015). Sposobı Sozdaniya Peyorativnoy Otsenki v Yazıke “Vrajdı” (Na Materiale Novoy Leksiki Mass-Media). Professionalnaya Reçevaya Kommunikatsıya İ Mass-Media. IV Mejdunarodno-praktiçeskiySeminar, 219-223.
• Znaçenok, V. ve Plis, İ. (2018). Etnonimı V Belorusskih İ Angliyskih Frazeologizmah. Yazıkovaya Liçnost i Effektivnaya Kommunikatsıya v Politkulturnom Mire. Materialı III. Mejdunarodnoy Praktiçeskoy Konferentsii, 145-152.