Kâbe-nâme’nin Berlin Kütüphanesi Nüshası, Bazı İmla Özellikleri ve /n/ ~ /ŋ/ Sorunu

Yıl 2020, Sayı: 21, 101 - 130, 20.03.2020

Beytullah Bekar

https://doi.org/10.30767/diledeara.685377

Cited By: 1

Öz

Kâbe-nâme, Müslümanlar için kutsal olan Kâbe hakkında bilgiler veren bir mesnevidir. Müellifi Akşehirli Abdurrahman Gubârî’dir. Döneminin tanınmış müderrislerinden dersler almış, müderrislik yapmış ve 1534 yılında Kânûnî’nin Irak seferine ordu kâtibi olarak katılmıştır. Şehzâde Bayezid’in oğlu Orhan Çelebi’ye hocalık yapan Gubârî’nin Süleyman-nâme, Şebistân-ı Hayâl, Yûsuf u Züleyha, Menâsik-i Hac, Mesâhat-nâme ve Kâbe-nâme adlı eserleri bulunmaktadır. Gubârî, Kâbe-nâme’yi 1556 yılında Mekke’de tamamlamıştır. Kâbe-nâme’nin Ankara TDK Kütüphanesi, İstanbul Üsküdar Hacı Selim Ağa Kütüphanesi, Kayseri Raşit Efendi Kütüphanesi, Manisa İl Halk Kütüphanesi, Londra British Museum Kütüphanesi ve Berlin Staatsbibliothek’te toplam altı nüshası bulunmaktadır. Bu nüshalardan Londra British Museum Kütüphanesinde ve Berlin Staatsbibliothek’te bulunan nüshalar dışındakiler çalışılmıştır. Londra British Museum Kütüphanesi ve Berlin Staatsbibliothek’te bulunan nüshalar ise çalışılmamıştır. Kâbe-nâme, Eski Anadolu Türkçesi döneminden Klâsik Osmanlı Türkçesine geçiş dönemi eserleri arasında yer alır. Eser; geçiş döneminin dili ve imlası hakkında araştırmacılara bilgiler vermektedir. Bu makalede Kâbe-nâme’nin Berlin Staatsbibliothek Ms. or. oct. 2923 numarada kayıtlı nüshası tanıtılmış ve nüshanın bazı imla özellikleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gubârî, Kâbe-nâme, Eski Anadolu Türkçesi

The Berlin Library Copy of the Kâbe-nâme, Some Orthographic Features and /n/ ~ /ŋ/ Problem

Öz

Kâbe-nâme is a mesnevi giving information about the Kâbe, which is holy for Muslims. The author of the work is Abdurrahman Gubârî from Akşehir. He took lessons from well-known professors of the time. He also worked as a professor and joined the Iraqi expedition of Kânûnî as a state chronicler in 1534. Gubârî was also a tutor of Orhan Çelebi, one of the sons of Şehzâde Bayezid. His works are Süleyman-nâme, Şebistân-ı Hayâl, Yûsuf u Züleyhâ, Menâsik-i Hac, Mesâhat-nâme and Kâbe-nâme. Gubârî completed the Kâbe-nâme in Mecca in 1556. There are a total of six copies of the Kâbe-nâme located at the Ankara TDK Library, İstanbul Üsküdar Hacı Selim Ağa Library, Kayseri Raşit Efendi Library, Manisa Provincial Public Library, London British Museum Library and Berlin Staatsbibliothek. All the copies except the ones in the London British Museum Library and Berlin Staatsbibliothek are studied. The Kâbe-nâme is one of the works of the transition period from Ancient Anatolian Turkish to Classical Ottoman Turkish. The work provides information to researchers about the language and orthographic of the transition period. In this paper, the copy of Kâbe-nâme registered in Berlin Staatsbibliothek Ms. or. Oct. 2923 was introduced and some orthographic features of the copy were examined.

Anahtar Kelimeler

Gubârî, Kâbe-nâme, Ancient Anatolian Turkish

Kaynakça

• Adamoviç, M. (2009). Floransalı Filippo Argenti’nin Notlarına Göre (1533) 16. Yüzyıl Türkçesi / Milan Adamoviç çev. Aziz Merhan, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Akalın, Ş. H. vd. (2009), TDK Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aktaş, H. (2006), Abdurrahman Gubârî-Yûsuf u Züleyhâ, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Alparslan, İ. (1996), “Gubârî”, TDV İslam Ansiklopedisi. C.14, İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
• Atalar, M. (1988), “Türklerin Kâbe’ye Yaptıkları Hizmetler”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi S. 30. ss. 287-292.
• Bekar, B. (2019). “Adam Kraft’ın 1596 Tarihli ‘Türklerin Dinleri, Savaş Yöntemleri, Geçim Kaynakları, Başarı ve Çöküşlerinin Sırları’ Adlı Eseri”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları 2019 (19), ss. 159-181.
• Buzpınar, Ş. T. (2009), “Surre”, TDV İslam Ansiklopedisi C. 37, İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
• Buzpınar, Ş. T. - Küçükaşçı M.S. (1997), TDV İslam Ansiklopedisi C. 16, İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
• Canöz, B. (1996), Hâzâ Kitâb-I Kâbenâme-yi Şerif, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans).
• Caferoğlu, A. (1995), Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1995a), Güney Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Develi, H. (1988), “18. Yüzyıl Türkiye Türkçesi Üzerine”, Doğu Akdeniz Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi S.1, ss. 27-36.
• Develi, H. (2013), Osmanlının Dili, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Duman, M. (2001), Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyılda Ses Değişmeleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Duman, M. – Yağmur, Ö. (2013), “-Up Zarf-Fiil Ekinin Eski Anadolu Türkçesindeki Fonetik Durumu”, Uluslararası Eski Anadolu Türkçesi Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri (1-2 Aralık 2010) Yayına Hazırlayanlar: Mustafa Özkan - Enfel Doğan, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• http://www.yazmalar.gov.tr /basit-arama/sayfa/5?q=gubari (Erişim tarihi: 2020. 01.20)
• İğci, A. (2018), “Türk Dilinin /ŋ/ Sesinin Batı Rumeli Ağızlarındaki Durumu”, Dil Araştırmaları 2018/23, ss. 223-257.
• Karadağ, Ö. (1999), Gubârâ Abdurrahman ve Kaʿbenāmesi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Karahan, L. (2011), Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kartallıoğlu, Y. (2011), Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kocasavaş, Y. (1995), Türkçede Şahıs Zamirleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Köktekin, K. (2008), Eski Anadolu Türkçesi, İstanbul: Fenomen Yayınları.
• Kutluk, İ. (1981), Kınalı-Zâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şuara, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Küçükaşçı, M.S. (2009), TDV İslam Ansiklopedisi C. 37, İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
• Şahin, H. (2011), Eski Anadolu Türkçesi (3. Baskı), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Şimşek, N. (1987), Abdurrahman Gubârî’nin Kaʿbe-nâme’si, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Timurtaş, F. K. (1994), Eski Türkiye Türkçesi, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Timurtaş, F. K. (1997), Tarihî Türkiye Türkçesi Araştırmaları-III - Osmanlı Türkçesi Grameri (8. Baskı), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Türk,V. - Doğan, Ş. - Şerifoğlu, Y. (2016), Eski Anadolu Türkçesi Dersleri, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Uzun, M. İ. (2001), “Türk Edebiyatında Kâbe”, TDV İslam Ansiklopedisi C. 24., İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
• Ünal, S. (2001), “Kâbe”, TDV İslam Ansiklopedisi C. 24., İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi.