Çağdaş Çocuk Kitaplarında Yer Alan Aile Büyüklerinin Sunuluş Biçimleri Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2021, Sayı: 23, 147 - 178, 20.03.2021

Ayşegül Göksel , Ali Fuat Arıcı

https://doi.org/10.30767/diledeara.753410

Cited By: 1

Öz

Bir ulusun varlığını devam ettirebilmesinin teminatlarından sayılan aile, zamanla farklı biçimlere evrilmiştir. Bu süreç, büyük ebeveyn-torun ilişkisinde sancılı değişimleri beraberinde getirmiştir. Çekirdek aileye sıkıştırılan çocuk, aile büyüklerinin tecrübe ve sevgisiyle büyüme olanağından mahrum bırakılmıştır. Çocuğun gelişiminde sağlıklı kurulan büyük ebeveyn-torun ilişkisine ihtiyaç vardır. Modern dünyanın bu ilişkiye izin vermediği durumlarda mevcut boşluğu doldurmak için çocuk edebiyatına da mühim görevler düşmektedir. Nitel araştırma desenlerinden iç içe geçmiş tek durum deseniyle gerçekleştirilen bu araştırmada çağdaş çocuk kitaplarında yer alan aile büyüklerinin sunuluş biçimleri ele alınmıştır. Çalışma kapsamında içerisinde büyük ebeveyn-torun ilişkisini ve aktarımını ihtiva eden ölçüt örnekleme ile araştırma nesnesi olarak belirlenen 15 çocuk kitabı (Yeşilcik, Gemici Dedem, Dedemi Kimseye Kaptırmam, Dedem Benim En İyi Arkadaşım, Yasemin ve Lavanta, Çetin Ceviz, Dedemin Ayçiçeği Tarlası, Dedemin Uçan Dairesi, Taşkafa, Dedemin Bakkalı, Dedem Eve Dönüyor, Dünyanın En Talihli Vapuru, Ninemin Yemekleri Dedemin Oyuncakları, Anneannem Gelin Oldu, Anneannemin Güzel Çiçekleri) doküman olarak kabul edilmiş ve analiz sürecinde doküman incelemesinden yararlanılmıştır. İçerik analizi tekniği ile eserlerde yer alan dede/nine figürlerinin sunuluş biçimleri (44 unsuru kapsayan 19 kategori) tespit edilmiş, kategorileştirilen mevcut veriler betimsel analiz ile yorumlanmıştır. Araştırma sonucunda, incelenen eserlerde en fazla “günlük yaşam” ana kategorisine yer verildiği belirlenmiştir. Kitaplar içinde en çok rastlanan unsur” kişiler arası olumlu iletişim”dir. Eserlerde “vatan sevgisi” kategorisine hiç yer verilmediği saptanmıştır. Toplam unsur miktarının en fazla olduğu eser “Ninemin Yemekleri Dedemin Oyuncakları”, unsur çeşitliliğine en fazla yer verilen eser ise “Dedemin Uçan Dairesi”dir. Her iki kategoride de en az unsur tespit edilen eser, “Çetin Ceviz”dir. 14 kitapta büyük ebeveyn-torun arasında olumlu iletişime rastlanmıştır. Elde edilen bulgular doğrultusunda nine ve dede figürlerinin sunuluş biçimleri unsurlarının çocuk kitaplarında dengeli dağılım göstermediği, belirli kategorilere odaklanıldığı sonucuna varılmıştır. Çocuk kitaplarında yer alan nine ve dede karakterlerinin sunuluş biçimlerinin çocuğun gelişimine, nesiller arası aktarıma katkı sağlayacak biçimde zenginleştirilmesi önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çocuk edebiyatı, çocuk kitapları, nine, dede, çocuk, aile büyükleri

A Research on The Presentations of Family Elders in Contemporary Children's Books

Öz

Considered as a guarantee for a nation to survive, the family evolved over time to different forms. This process brought about painful changes in the great parent-grandchild relationship. Compressed into the nuclear family, the child is deprived of the opportunity to grow with the experience and love of the family elders. In the child's development, there is a need for a great parent-grandchild relationship. In cases where the modern world does not allow this relationship, there are also important duties for children's literature to fill the current gap. In this study, which is carried out with a case study, which is one of the qualitative research patterns, the presentation styles of the family elders in contemporary children's books are discussed. Within the scope of the study, 15 children’s books determined as a research object and a criterion sampling containing the grandparent-grandchild relationship and transfer were accepted as documents, and document analysis was used in the analysis process. With the content analysis technique, the presentation styles of the grandfather / granny figures in the works (19 categories including 44 elements) were determined, and the available data were interpreted with descriptive analysis. As a result of the research, it has been determined that the main category of “daily life” is mostly included in the studied works. The most common element among the books is “positive interpersonal communication”. It is determined that there is no place in the category of "love of homeland" in the works. “Ninemin Yemekleri Dedemin Oyuncakları” is the work with the highest total amount of elements, and “Dedemin Uçan Dairesi” is the most widely used work. The least identified element in both categories is “Çetin Ceviz”. Positive communication was found between grandparents and grandchildren in 14 books. In line with the findings obtained, it was concluded that the elements of presentation of grandmother and grandfather figures do not show a balanced distribution in children's books and focus on certain categories. It is suggested that the presentation of the grandmother and grandfather characters in the children's books should be enriched in a way to contribute to the development of the child and intergenerational transfer.

Anahtar Kelimeler

Children's literature, children's books, family elders, grandmother, grandfather, child

Kaynakça

• Akyol, Hayati (1997). “Kelime öğretimi”, Milli Eğitim, 134, 46-47.
• Alperen, M. Ahsen (2013). Sosya-Ekonomik Statü Açısından Yaşlıların Aile İlişkileri: Ankara Keçiören Örneği, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek lisans Tezi.
• Altan, Selen ve Tarhan, Sinem (2018). “Büyükanneden Toruna: Yaşam Boyu Öğrenme Sürecinde Değer ve Beceri Aktarımı”, Bartın Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 2 (1), 26-42.
• Aluş, Yadigâr (2015). “Kültürel ve Toplumsal Gerçekliğimiz Açısından Aile Anlayışlarının ve Türk Ailesinin Değerlendirmesi”, PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1 (1), 15-24.
• Alver, Köksal (2005). “Çocuk ve Edebiyat”, Hece Aylık Edebiyat Dergisi Çocuk Edebiyatı Özel Sayısı, (104-105), 307-308.
• Apaydın, Halil (2001). “Aile İçi İletişimin Çocuğun Dinsel Gelişimine Etkisi”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (12-13), 320-337.
• Appelbaum, Steven., Serena, Maria. and Shapiro, Barbara (2005). "Generation ‘X’ And The Boomers: An Analysis Of Realities And Myths", Management Research News, 28 (1), 1-33.
• Arıcı, Ali Fuat (2016). “Erken Çocukluk Dil Gelişiminde Ailenin Rolü”, Türkiye Eğitim Dergisi, 1 (1), 66-78.
• Arpacı, Fatma ve Bekar, Aydan (2013). “Çocukların Büyük Ebeveynleri ile Etkileşimlerine İlişkin Görüşleri”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (29), 11-29.
• Ay, M. Emin (2015). Çocuklarımıza Allah’ı Nasıl Anlatalım? (33.Baskı). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Aybey, Salih (2018). “Ailenin Dini Değerleri Aktarmadaki Rolü ve Bu Süreçte Dikkat Edilmesi Gereken İlkeler”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7 (2), 544-560.
• Beland, M. Robert and Mills, L. Terry (2001). “Positive Portrayal Of Grandparents In Current Children’s Literature.” Journal Of Family Issues, 22 (5), 639-651.
• Brock, W. Gregory and Barnard, P. Charles (1999). Procedures In Marriage and Family Therapy. Boston: Allyn and Bacon.
• Broinowski, Ian (2002).Toward Creativity In Early Childhood Education. www.library. unisa.edu.au. (Erişim Tarihi:03.04.2019)
• Büyüköztürk, Şener. Kılıç Çakmak, Ebru. Akgün, Ö. Erkan., Karadeniz, Şirin., ve Demirel, Funda (2016). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. (21. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Canatan, Ayşe (2008). “Toplumsal Değerler ve Yaşlılar”, Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, (1), 62-71. Ceyhan, Nesîme (2009). “Çocuklara Tarih Şuuru Kazandırmada Tarihî Hikâyelerden Yararlanma Üzerine Bir Deneme”, 1st International Syposium on Sustainable Deveopment (June 9-10 2009). Sarajevo: International Burch University.
• Chester, Eric (2002). Employing Generation Why? Katy, TX: Tucker House Books. Chu, C. Y. Cyrus. Xie, Yu. and Yu, R. Ruoh (2011). “Coresidence With Elderly Parents: A Comparative Study Of Southeast China and Taiwan”, Journal Of Marriage and Family, 73 (1), 120–135.
• Costanza, P. David and Finkelstein, M. Lisa (2015). “Generationally Based Differences In The Workplace: Is There A There There?”, Industrial and Organizational Psychology: Perspectives On Science and Practice, 8 (3), 1-27.
• Crawford, A.Patricia and Bhattacharya, Shakira (2014). “Grand Images: Exploring Images Of Grandparents In Picture Books”, Journal Of Research In Childhood Education, 28(1), 128-144.
• Çiftçi, Taner ve Dikmenli, Yurdal (2016). “Üniversite Öğrencilerinin Vatan Algısı ve Geçmişe Dönük Değişimi”, International Periodical For The Languages, Literature and History Of Turkish Or Turkic. 11 (3), 847-860.
• Demiriz, Serap ve Arpacı, Fatma (2016). “Okul Öncesi Dönem Çocuklarının Büyük Ebeveynleri Hakkındaki Görüşlerinin İncelenmesi”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7 (1), 707-726.
• Dench, G. and Ogg, J. (2002). Grandparenting In Britain: A Baseline Study. London: Institute Of Community Studies.
• Doğan, Abide (2005). “Cahit Uçuk’un Macera Romanları”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), (3), 21-50.
• Dunifon, Rachel and Bajracharya, Ashish (2012). “The Role Of Grandparents In The Lives Of Youth”, Journal Of Family, 33 (9), 1168–1194.
• Engin, Ali., Osman (2013). Dede ve Nineden Uzak Yetişen Çocuk İletişim Sorunu Yaşıyor. Milliyet Gazetesi, https://www.milliyet.com.tr/cocuk/dede-ve-nineden-uzakyetisen-cocuk-iletisim-sorunu-yasiyor-1683753 (Erişim Tarihi: 21.03.2019)
• Eşitti, Şakir (2016). “Çizgi Filmlerde Küresel ve Yerel Kültürün İnşası: Caillou ve Pepee Örneği”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 32 (32), 125-144.
• Fenwick, Geof and Morrison, Angela (2001). “Images Of Grandparents In Young Children's Picture Books In The United Kingdom”, New Review Of Children's Literature and Librarianship, 7 (1), 127-145.
• Fırat, Hatice (2018). “Grandparent-Grandchild Relationships In Turkish Children’s Novels”, Universal Journal Of Educational Research, 6 (10), 2047-2060.
• Geçgel, Hulusi ve Ak, Nilsu (2007). “Aziz Nesin'in Öykülerinde Çocuk ve Eğitim Teması”, Dokuz Eylül Üniversitesi Bucak Eğitim Fakültesi Dergisi. (22), 115-124.
• Göğüş, Beşir (1978). Orta Dereceli Okullarımızda Türkçe ve Yazın Eğitimi. Ankara: Gül Yayınevi.
• Greenblat, Evelyn and Ochiltree, Gay (1993). Use and Choice Of Child Care (AIFS Early Childhood Study, No. 4). Melbourne: Australian Institute Of Family Studies.
• Güler, Sibel (2010). “Türk Mutfak Kültürü ve Yeme İçme Alışkanlıkları”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (26), 25-30.
• Gürses, İbrahim ve Kılavuz, M.,Akif (2016). Kuşakların Ahlâkî Değerleri Birlikte Öğrenmesi: Kohlberg’in Ahlâkî Gelişim Kuramı Açısından Bir Değerlendirme. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 25 (1), 97-117.
• Hazer, Oya (2011). “Ergenlerin Büyük Ebeveynlerinden Beklentilerini Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi”, Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar E- Dergisi, 1-22.
• Hazer, Oya (2012). “Büyük Ebeveynlerinin Ergenler Tarafından Algılanan Özelliklerini Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi”, EFD/JFL Edebiyat Fakültesi Dergisi, 29 (1), 123-141.
• Hillman, James (1999). The Force Of Character. Sydney: Random House.
• İlhan, M. Emir (2017). “Hatırlamadan Hayale Tanpınar Estetiği ve Sözlü Kültür”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (42), 184-199.
• Janelli, M. Linda (1988). “Depictions Of Grandparents In Children's Literatüre”, Journal Educational Gerontology, 14 (3), 193-202.
• Johnson, A. James and Lopes, John (2008). “The Intergenerationalworkforce, Revisited” Organization Development Journal, (26), 31–36.
• Kıbrıs, İbrahim (2016). “Okuyucularına Bakış Açısı Kazandırma Yönüyle Ayla Çınaroğlu'nun Çocuk Öykü ve Romanları”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9 (1).
• Kılıç, B., Sıttık ve Yılmaz, Oğuzhan (2016). “Beyaz Bulut Dergisindeki Kurgusal Metinlerde Karakterler Yoluyla Verilen İletiler”, (Ed. M. Günyüz, B., V. Yıldız, T. Şimşek), IlI. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu bildiriler kitabı içinde (ss. 457-470). İstanbul: Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Yazarları Birliği.
• Kılıç, N. Pınar (2018). “Kuşaklararası İletişim: Üniversite Öğrencilerinin Yaşlılarla İletişim Biçimleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 11 (55), 849-860.
• Kornhaber, Arthur (1996). Contemporary Grandparenting, Sage Publications, Thousand Oaks, CA. Koşkunlu, Yasemin (2008). Muzaffer İzgü’nün Anneannemin Akıl Almaz Maceraları Serisindeki Aile Kavramının Çocuk Gelişimi Açısından Değerlendirilmesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, (yüksek lisans tezi).
• Lahaye, Willy., Pourtois, J. Pierre and Desmet , Huguette (2011). Kuşaktan Kuşağa Aktarım. Çocuklarımız Çocuklarını Nasıl Eğitiyor?. (Çev. Z. C. Özatalay), (1. Baskı), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Lussier, Gretchen. Deater-Deckard, Kirby. Dunn, Judy and Davies, Lisa (2002). “Support Across Two Generations: Children’s Closeness To Grandparents Following Parental Divorce and Remarriage”, Journal Of Family Psychology, 16 (3), 363−376.
• Maraşlı, Ahmet (2012). Okumayı Sevdirme Yolları. İstanbul: Timaş Yayınları. Merriam, B. Sharan (1988). Case Study Research In Education: A Qualitative Approach. San Francisco: Jossey-Bass.
• NICHD, Early Child Care Research Network (1996). “Characteristics Of Infant Child Care: Factors Contributing To Positive Caregiving”, Early Childhood Research Quarterly, (11), 269-306.
• Norman, N. MarilY and Jordan, C. Joy (2015). Targeting Life Skills In 4-H Gainsville: 4-H Youth Development, Uf/Ifas Extension, Institute Of Food And Agricultural Sciences, University Of Florida. Retrieved From University Of Florida IFAS. http://edis.ifas.ufl.edu/pdffiles/4H/4H24200.pdf. (Erişim Tarihi: 04.03.2019)
• Onuk Ö. Eda (2013). “İlkokul Çağı Çocuklarının Söz Varlığının Gelişiminde Masallar”, Sakarya University Journal Of Education, 3 (1), 21-31.
• Önkaş, Nilgün (2016). “Türkçe Ders Kitapları Metinlerinde Tarih Bilinci”, (Ed. A. Kiriş Avaroğulları), IV. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu bildiriler kitabı içinde (ss. 572-576). Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Özdemir, Emin (1980). Türk ve Dünya Edebiyatı. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Öztürk, Zehra (2003). “Eğitim Tarihimizde Okuma Toplantılarının Yeri ve Okunan Kitaplar”, Değerler Eğitimi Dergisi, 1 (3), 131-155.
• Özyürek, Arzu. Çetin, Asya. Şahin Derya. Yıldırım, Rukiye ve Evirgen, Neslihan (2018). “Okul Öncesi Dönem Çocuklarda Problem Çözme Becerilerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi”, Uluslararası Erken Çocukluk Eğitimi Çalışmaları Dergisi, 3 (2), 32-41.
• Patton, M. Quinn (2014). Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. (Çev. Ed. M. Bütün. S. B. Demir.), (3.baskı) Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Poduval Jayita and Poduval Murali (2009). “Working Mothers: How Much Working, How Much Mothers and Where Is The Womanhood?” Mens Sana Monographs, 7(1), 63-79, doi: 10.4103/0973-1229.41799 PMID:21836780.
• Rousseau, Jean Jacques (2014). Emile (Bir Çocuk Büyüyor) (16. Baskı). İstanbul: Selis Kitaplar.
• Sallabaş, M., Eyyüp (2012) “Ömer Seyfettin Hikâyelerinin Türkçe Öğretiminde Değer Aktarımı Bakımından İncelenmesi”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 59-68.
• Sever, Sedat (2008). Çocuk ve Edebiyat. İzmir: Tudem Yayınları.
• Smith, K. Peter (2005). “Grandparents and Grandchildren”, The Pscyhologist, 18 (11), 684-687.
• Soriano, Marc (1979). “Hakkettikleri Kitaplardan Yoksun Çocuklar”, UNESCO’dan Görüş Dergisi, (3).
• Taşdemir, Edip ve Coşkun, V. Mustafa (2016). “Türkçe Ders Kitaplarında Tarihî Değerler”, (Ed. A. Kiriş Avaroğulları), IV. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu bildiriler kitabı içinde (ss. 320-330). Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Topçu, Nurettin (2016). Türkiye’nin Maarif Davası (23. Baskı). İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tuğrul, Belma. Ertürk, H. Gözde. Özen Altınkaynak, Şenay ve Güneş, Gökhan (2014). “Oyunun Üç Kuşaktaki Değişimi”, The Journal Of Academic Social Science Studie, (27), 1-16.
• Türkmen, Nilgün (2013). “Çizgi Filmlerin Kültür Aktarımındaki Rolü ve Pepee”, Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 36 (2), 139- 158.
• Twenge, M. Jean (2010). “A Review Of Empirical Evidence On Generational Differences In Work Attitudes”, Journal Of Business Psychology, 25 ( 2), 201-210.
• Uğur, Sinem Burcu (2018). “Torun Bakım Faaliyetinin Bakım Sağlayıcı Büyükannelerin Sağlık Durumları Üzerindeki Etkisi”, Mediterranean Journal Of Humanities Dergisi, VIII (1), 399-415.
• Utaş Akhan, Latife. ve Batmaz, Makbule (2011). 0-6 Yaş Grubu Çocuğu Olan Çalışan Annelerin Çocuk Bakımı ile İlgili Karşılaştıkları Sorunların ve Sorun Çözme Yaklaşımlarının İncelenmesi. Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi, 19 (3), 161-167.
• Yavuzer, Haluk (2018). Ana-Baba ve Çocuk (28. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi. Yıldırım, Ali ve Şimşek, Hasan (2016). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. (10. Baskı). Ankara: Seçkin Yayınları.
• Yılmaz, Aliye (2012). “Çocuk Eğitiminde Masalın Yeri (Binbir Gece Masalları Örneği)”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (25), 299-306.
• Yılmaz, Mehmet ve Duman, Tayyip (2017). “TRT Çocuk Dergisi’nde Milli Bir Değer Olarak Vatan – Vatanseverlik değeri”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7 (2), 639-657.
• Yusuf Has Hacip (2003). Kutadgu Bilig. Ankara: TTK Yayınlar