Halk Edebiyatında Taşlama: Yazıcı Murtaza Örneği

Yıl 2021, Sayı: 23, 203 - 237, 20.03.2021

Seydi Kiraz , Mustafa Demir

https://doi.org/10.30767/diledeara.852094

Öz

Yazıcı Murtaza 18. yüzyılda yaşamış Kayserili bir âşıktır. Hayatı hakkında kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. Müellifin Ankara Milli Kütüphane’de 06 Mil Yz A 2428 ve 06 Mil Yz. A. 4277/2 demirbaş numarası ile kayıtlı iki eseri vardır. Şair hakkında tespit edilen bilgiler bu yazmalar üzerinde yapılan çalışmalardan elde edilmiştir. Bir cizyedar kâtibi olan Yazıcı, vazifesi gereği Anadolu’dan Balkanlar’a Balkanlar’dan Basra’ya kadar uzanan geniş bir coğrafyayı gezen bir seyyahtır. Kâtipliğinin yanı sıra bir dönem müezzin ve muallim olarak görev yapmıştır. Bu çalışmada Yazıcı’nın Milli Kütüphane’de 06 Mil Yz A 2428 demirbaş numaralı eserindeki taşlamalar ele alınmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde Türk edebiyatında eleştiriye dayalı türler açıklanmış, ikinci bölümünde de Yazıcı Murtaza’nın hayatı ve eserleri ile ilgili bilgiler verilmiş, üçüncü bölümünde ise Yazıcı Murtaza’nın taşlamaları; dil, üslup ve muhteva açısından incelenmiştir. Dördüncü bölümde de çalışmada kullanılan taşlamalar metin olarak verilmiştir. Şair bu taşlamalarda, toplumun genelinde ve memleketi Kayseri’de gördüğü olumsuzlukları anlatmıştır. Taşlamalarda dönemin siyasî, sosyal ve dinî atmosferi nükteli bazen de argoya varan söyleyişlerle dile getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yazıcı Murtaza, Âşık Edebiyatı, Taşlama, Kayseri, 18. yüzyıl

Satire In Folk Literature: Example of Yazıcı Murtaza

Öz

Yazıcı Murtaza is a mistrel from Kayseri who lived in the 18th century. There is no information about his life in the sources. A. He has two works registered with the fixture number 06 Mil Yz A 2428 and 06 Mil Yz 4277/2 in Ankara National Library 4277/2. The information determined about the poet has been obtained from the studies on these manuscripts. Yazıcı, a jizya collector, is a traveler who travels a wide geography from Anatolia to the Balkans, from the Balkans to Basra, as required by his duty. In addition to his clerk, he served as a muezzin and teacher for a period. In this study, the satires in Yazıcı's work with the fixture number 06 Mil Yz A 2428 in the National Library are discussed. In the first part, the types of criticism in Turkish literature are explained, in the second part, information about the life and works of Yazıcı Murtaza is given, and in the third part the satire found in the study on the poetic work has been examined in terms of form, language, style and content. In the 4th chapter, the satire quatrains used in the study are given as a text. Yazıcı Murtaza's satire; It has been examined in terms of language, style and content. The poet explained the negativities he saw in the society in general and his hometown Kayseri in these satires. In the satires, the political, social and religious atmosphere of the period was expressed with humorous and sometimes slang.

Anahtar Kelimeler

Yazıcı Murtaza, Minstrel Literature, 18th Century, Satire, Kayseri

Kaynakça

• Artun, E. (2013). Âşık Edebiyatı Metin Tahlilleri, Adana: Karahan Kitabevi.
• Artun, E. (2019). Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı, Ankara: Karahan Kitabevi.
• Banarlı, N. S. (1983). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi (C. 2), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Canım, R. (2016). Divan Edebiyatında Türler, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Çapraz, E. (2014). Fahir Bilge Derlemeleri/Kayseri ve Yöresi Halk Şairleri, Kayseri: Talas Belediyesi Kültür Yayınları.
• Çelebioğlu, A. (1998). Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Çelebioğlu, A. (2018). Türk Mesnevi Edebiyatı Sultan İkinci Murad Devri, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Çıblak, N. (2008). Âşık Şiirinde Taşlamalar, Ankara: Ürün Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Demir, M. (2020). Sergüzeşt-i Âşık Yazıcı Murtazâ, Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
• Dilçin, C. (2016). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dilçin, C. (2018). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ertaş, M. (2020). Yazıcı Murtaza Arnavutluk’tan Basra’ya 18. Yüzyılda Kayserili Bir Kâtibin Seyahat Anıları. Kitabevi.
• Günay, U. (1992). Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi, Ankara; Akçağ Yayınları.
• Gibb, E. J. W. (1999). Osmanlı Şiir Tarihi II (A. Çavuşoğlu, Çev.; C. 2), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Güzel, A. & Torun, A. (2020). Türk Halk Edebiyatı El kitabı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kahraman, A. (2012). Üslûp. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 42, ss. 387-388), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Karahan, A. (1991). Âşık Edebiyatı. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 3, ss. 550-552), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kaya, D. (1990). Şairnameler, Ankara: HAGEM Yayınları.
• Kiraz, S. (2018). Süleyman Giryani Necmü’l-Kulûb (İnceleme-Metin), İstanbul: Kitabevi.
• Kurnaz, C. (2005). Halk Şiiri ve Divan Şiirinin Müşterekleri, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Sakaoğlu, S. (2014). Âşık Edebiyatı Araştırmaları, Konya: Kömen Yayınları.