Ziya Gökalp’ın Manzumelerinde Toplumsal Hafızanın İnşası Olarak Mitik Mekân

Yıl 2021, Sayı: 23, 49 - 75, 20.03.2021

Birol Bulut

https://doi.org/10.30767/diledeara.868156

Cited By: 1

Öz

Türk düşünce tarihinin önemli isimlerinden biri olan Ziya Gökalp; sosyolog, fikir adamı kimliğinin yanı sıra şair olarak da karşımıza çıkar. Manzumeleri estetik olmaktan ziyade zamanın meselelerine yönelerek fikri önceler. Dönemin öncelikli meselesi ise dağılan devleti kurtaracak fikrî bir mecraya sokmaktır. Ona göre milliyetçilik bu yollardan biridir. Ulusal bilinci inşa etmek için Orta Asya’ya uzanan Gökalp millî destanlara, efsanelere, menkıbelere, mitolojiye yönelir. Kaynağını anlatılardan alan mitik mekân, sahip olduğu değerlerin üzerine yeni anlamlar yüklenerek hatıra ve hafıza oluşturmanın temel bileşeni hâline gelir. Uzak geçmişin ritüellerini, sembollerini, zaferlerini, kültürünü ön plana çıkaran ve mitsel anlamlar ihtiva eden bu mekânlar yeniden üretilerek bugün ile bağlantısı kurulur. Ziya Gökalp özellikle 1911-1915 yılları arasında kaleme aldığı şiirlerde mitik mekânları ele alarak ulus tandanslı toplumsal hafıza oluşturmaya çalışır. Çalışmanın amacı Ziya Gökalp’in manzumelerinde milliyetçiliğin romantik söylemlerinden biri olan mitik mekân unsurlarını tespit etmek ve tespit edilen mitik mekânların hafıza ve kimlik üzerindeki işlevini incelemektir. İlgili manzumeler bütünlük arz ettiği için kronolojik okuma yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, manzume, milliyetçilik, mitik mekân, toplumsal hafıza

Mythical Space As A Building Block Of Collective Memory In Ziya Gökalp’s Poems

Öz

Ziya Gökalp, as an influential name with his ideas, is one of the significant names of Turkish intellectual history. In addition to being a sociologist and an intellectual, he is also a poet. Besides being aesthetic works, his poems prioritize ideas by focusing on the issues of his times. The primary issue of his times is to put forward the idea of saving the fallen state. Along with this purpose, for him, nationalism is one of those ideas. In order to build the national consciousness, he focuses on Gökalp national sagas, legends, epics, mythologies that root back to Middle Asia. By ascribing new meanings onto old ones, narrated mythical space becomes a significant point to create collective memory. These places, which highlight the rituals, symbols, victories and culture of the distant past and contain mythical meaning, are reproduced and connected with the present. Ziya Gökalp tries to revive national memory as he combines his data with mythical space in his poems in the years of 1911-1915. The aim of the study is to examine the mythical space as a romantic discourse of nationalism and to point the impact of these mythical spaces upon memory and identity. As the related poems are in integrity, chronological reading has been done.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, poem, nationalism, collective memory, mythical space

Kaynakça

• Aktaş, Ş. (1984). Milli Romantik Duyuş Tarzıyla Yahya Kemal ve Ziya Gökalp. Doğumunun 100. Yılında Yahya Kemal Beyatlı (s. 13-23). İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları .
• Albayrak, K., Argunşah, H., Argunşah, M., Çelik, C., Acer, A. V., Görkem, İ., & Günay, Ü. (2010). Türk Kimliğinin Yeniden İnşası Bağlamında Zya Gökalp. (Ü. Günay, & C. Çelik, Hz.) İstanbul: Kesit Yayınları.
• Anderson, B. (1995). Hayali Cemaatleri, Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması (2. b.). (İ. Savaş, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Assmann, J. (2015). Kültürel Bellek, Eski Yüksek Kültürde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik (2. b.). (A. Tekin, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Berlin, I. (2004). Romantikliğin Kökleri. (H. Hardy, Dü., & M. Tunçay, Çev.) İstanbul: YKY.
• Beysanoğlu, Ş. (1956). Doğumunun 80. Yıldönümü Münasebetiyle Ziya Gökalp'in İlk Yazı Hayatı 1894-1909. İstanbul: Şehir Matbaası.
• Bulut, B. (2019). Zirvenin Işıltısı -Yeni Türk Şiirnde Dağ (1860-1908). Ankara: Berikan Yayınevi.
• Cassirer, E. (2005). Sembolik Formlar Felsefesi II Mitik Düşünme. (M. Köktürk, Çev.) Ankara: Hece Yayınları.
• Connerton, P. (2014). Toplumlar Nasıl Anımsar? (A. Şenel, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Delanty, G. (2013). Avrupa'nın İcadı: Fikir, Kimlik, Gerçeklik (3. b.). (H. İnanç, Çev.) Ankara: Adres Yayınları.
• Eliade, M. (2000). Mit: Bir tanım denemesi. Y. Bonnefoy, & L. Yılmaz (Dü.) içinde, Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü (N. Çıka, Çev., Cilt II (K-Z), s. 782-784). Ankara: Dost Kitabevi.
• Ergin, M. (2005). Orhun Abideleri (35. b.). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Filizok, R. (1991). Ziya Gökalp’in Edebî Eserlerinde Halk Edebiyatı Tesiri Üzerine Bir Araştırma. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Filizok, R. (2005). Ziya Gökalp. Ankara: Akçağ.
• Gökalp, Z. (1968). Türkçülüğün Esasları (7. b.). İstanbul: Varlık Yayınevi.
• Gökalp, Z. (1976). Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muasırlaşmak. (İ. Kutluk, Dü.) Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Gökalp, Z. (1976b). Türk Töresi. (H. Dizdaroğlu, Dü.) Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Gökalp, Z. (1989). Şiirler ve Halk Masalları (3. b.). (F. A. Tansel, Dü.) Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Hacıeminoğlu, N. (1979). Ziya Gökalp'te Turan Fikri. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 23, 215-227.
• Heyd, U. (1980). Ziya Gökalp Türk Milliyetçiliğinin Temelleri. (C. Meriç, Çev.) İstanbul: Sebil Yayınevi.
• Hobsbawn, E. (2006). Gelenekleri İcat Etmek. E. Hobsbawn, & T. Ranger içinde, Geleneğin İcadı (M. M. Şahin, Çev., s. 1-18). İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Hobsbawn, E. J. (2010). 1780'den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik "Program, Mit, Gerçeklik" (4. b.). (O. Akınhay, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Jusdanis, G. (1998). Geçikmiş Modernlik ve Estetik Kültür, Milli Edebiyatın İcat Edilişi. (T. Birkan, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Karaaslan, F. (2019). Toplumsal Hafıza: Hatırlamanın ve Unutmanın Sosyolojisi. İstanbul: Ketebe Yayınevi.
• Köseoğlu, N. (2005). Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Ziya Gökalp. Ankara: Ötüken Neşriyat.
• Kushner, D. (1998). Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu (1876-1908). (Z. Doğan, Çev.) İstanbul: Fener Yayınları.
• Kaşgarlı Mahmud, (2006). Divânü Ligâti't-Türk (5. b., Cilt III). (B. Atalay, Çev.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nora, P. (2006). Hafıza Mekânları. (M. E. Özcan, Çev.) Ankara: Dost Kitabevi.
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi: Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar (Cilt II). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özkırımlı, U. (1999). Milliyetçilik Kuramları, Eleştirel Bir Bakış. İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Öztürkmen, A. (2006). Türkiye'de Folklor ve Milliyetçilik (2. b.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Parla, T. (2009). Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye'de Korporatizm. İstanbul: Deniz Yayınları.
• Paz, O. (1996). Çamurdan Doğanlar, Romantizmden Avangarda Modern Şiir. (K. Atakay, Çev.) İstanbul: Can Yayınları.
• Roux, J.-P. (2008). Türklerin Tarihi - PAsifikten Akdenize 2000 Yıl (5. b.). (A. Kazancıgil, & L. A. Özcan, Çev.) İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Sarlo, B. (2012). Geçmiş Zaman, Bellek Kültürü ve Özneye Dönüş ÜZerine Bir Tartışma. (P. B. Charum, & D. Ekinci, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Tansel, F. A. (1989). Giriş. Z. Gökalp içinde, Şiirler ve Halk Masalları (3. b., s. XIII-XL). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Tanyu, H. (1976). Açıklamalar. Z. Gökalp, & H. Tanyu (Dü.) içinde, Kızılelma (s. 131-229). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Taşağıl, A. (2020, Aralık 27). Turfan. İslam Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/turfan adresinden alındı.
• Togan, Z. V. (1981). Umumî Türk Tarihine Giriş. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Ulusoy, M. (2014). Türk Devrimi ve Milliyetçilik. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Watt, I. (2014). Modern Bireyciliğin Mitleri. (M. Doğan, Çev.) İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.