Farsça İki Tarihî Metinde Efrasiyab’ın Türkçe Adı

Yıl 2021, Sayı: 23, 481 - 488, 20.03.2021

Umut Başar

https://doi.org/10.30767/diledeara.814500

Öz

İranlıların millî kahramanlık anlatılarında, en büyük ve tanınan destansı düşman Efrasiyab olup onun şahsına dair işaretlere; Avesta’da, parça hâlindeki hikâyelerde ve geç dönem şifahi destanlarda rastlanmaktadır (bk. Aydınlu, 1384 c. 1; Razi, 1381, c. 3; Sadıkiyan, 1375, cilt 1 ve Yarshater, 1998, vol.1). Bunların tamamının derlenip incelenmesi, müstakil bir kitap veya teze konu olabilecek hacimdedir. Bu konuda bazı ince gönderme ve ifadeler; mevcut şüpheleri dağıtmak, Efrasiyab hakkındaki ve son tahlilde İran kahramanlık destanlarındaki belirsizlikleri aydınlatmak adına daha fazla dikkat ve açıklama (bk. (Aydınlu, 1396 ve Tefezzuli, 1398) gerektirmektedir. Bu noktada gözden kaçan hususlardan biri Efrasiyab’ın, Muhammed Gazali’nin (ö. 1111) Nasihatü’l-mülük ve Necmeddin Daye’nin (ö. 1256, er Razi) Mermuzat-ı Esedi der Mezmurat-ı Davudi adlı eserlerindeki Türkçe adıdır.

Anahtar Kelimeler

İran, Destan, Efrasiyab, Alp Er Tunga, Gazali

Kaynakça

• Aydınlu, Seccad (1384), “Efrasiyab”, Danişnameyi Zeban u Edeb Farsi, be Serperestiyi İsmail Saadet, cilt 1, Tahran: Ferhengistanı Zeban u Edebi Farsi, s. 473-477.
• Aydınlu, Seccad (1394), Defteri Hosravan (Bergozideyi Şahnameyi Firdovsi), Tahran: Suhan.
• Aydınlu, Seccad (1396), “Bazşinasiyi Rivayeti Ekvan Div der Sünneti Destaniyi İran”, Nimpohte Torenç (Bist Makale Derbareyi Şahname ve Edebi Hamasiyi İran), Tahran: Sohan, s. 312-313.
• Cüveyni, Ata Melik (1388), Tarihi Cihanguşayı Cüveyni, be Tahsih ve Talikatı Habibullah Abbasi ve İreç Mohreki, cilt 1, Tahran: Zevvar.
• el-Gazzali, Muhammed (h. 1429), Et’teberü’l-mesbuk fi nasitü’l-mülük, be ihtimamı Heysem Halifetü’t-taimi, Beyrut: el-Mektebe el-Talimiyye.
• Firdevsi, Ebulkasım (1393), Şahname, Pirayeşi Celal Haliki Mutlak, Tahran: Suhan.
• Gazali, Muhammed (1315-1317), Nasihatü’l-mülük, be Tashihi Celalettin Homayi, Tahran: Çaphaneyi Meclis.
• Gazali, Muhammed. (1368), Nasihatü’l-mülük, be Tashihi Celalettin Homayi, Tahran: Homa.
• Has Hacib (Balasagunlu), Yusuf (1394), Kutadgu Bilig, Mukaddime, Tedvin ve Tercüme Muhammed Kerimi, Tebriz: Ahter.
• Hoca Nizamülmülk Tusi (1398), Seyrü’l-mülük (Siyasetname), be Tashih ve Talikatı Mahmut Gubafi, Tahran: Ferhengistanı Zeban u Edebi Farsi.
• Kaşgari, Mahmud bin Hüseyin (1357), Divanu Lügati’t-Türk, Tercüme ve Tanzim Seyit Muhammed Debir Siyaki, Tahran: Pejuheşgahı Ulumu İnsani ve Mutaalatı Ferhengi. Kaşgari, Mahmud bin Hüseyin (1384), Divanu Lügati’t-Türk, Tercüme Hüseyin Muhammedzade Sıddık, Tebriz: Ahter.
• Mecmelü’t-tevarih vel-Kısas (1383), be Tashihi Melikü’ş-şuara Bahar, Tahran: Dünyayı Kitab.
• Mesudi, Ebulhasan (1387), Mürevvicü’z-zeheb, Tercüme Ebulkasım Payende, cilt 1, Tahran: İlm u Ferhengi.
• Necmeddin Razi (1381), Mermuzat-ı Esedi der Mezmurat-ı Davudi, be Tashihi ve Talikatı Muhammed Rıza Şefii Kedkeni, Virayeş 2, Tahran: Suhan.
• Paketçi, Ahmed (1393), “İlhaniyan”, Tarihi Camiyi İran, Ziri Nazarı Kazım Musevi Bocnurdi, cilt 7, Servirestar Doktor Sadık Seccadi, Tahran: Merkezi Dairetül Maarifi Bozorgu İslami, s. 165.
• Razi, Haşim (1381), Danişnameyi İranı Bastan, Cilt 3, Tahran: Suhan, s. 1520-1530.
• Sadıkiyan, Meyhindust (1375), Ferhengi Esatiri ve Hamasiyi İran, cilt 1, Tahran: Pejuheşgahı Ulumu İnsani ve Mutaalatı Ferhengi, s. 313-330.
• Saket, Selman (1397), “Nasihatü’l-mülük”, Danişnameyi Zeban u Edebi Farsi, be Serperestiyi İsmail Saadet, Tahran: Ferhengistanı Zeban u Edebi Farsi, s. 556-559.
• Serkarati, Behmen (1387), “Bakayayı Efsaneyi Gerşasb der Manzumeyi Hamasiyi İran”, Sayehayi Şikarşode, Tahran: Katre, s. 250-276.
• Serkati, Behmen (1383), “Turan”, Danişnameyi Cihanı İslam, cilt 8, Tahran: Merkezi Dairetül Maarifi Bozorgu İslami, s. 356-357.
• Tefezzuli, Ahmed (1398), “Hastegarı Efrasiyab ez Espendarmed”, Makalatı Ahmet Tefezzuli, be Kuşeşi Jale Amuzgar, Tahran: Tus, s. 238-251.
• Yarshater, Ehsan (1998), “Afrasiyab”, Encylopaedia Iranica, Edited by Ehsan Yarshater, vol 1, New York, p. 584-593.