Nesirden Nazma Aktarma Geleneği ve Abdî’nin Hz. Peygamber ile Hz. Hatice’nin Evlenmelerini Anlatan Mesnevisi: Hikâyet-i Tezvîc-i Sultân-ı Enbiyâ

Yıl 2022, Sayı: 25, 501 - 534, 23.03.2022

Seydi Kiraz , Emrah Bilgin

https://doi.org/10.30767/diledeara.1065210

Cited By: 2

Öz

Türk edebiyatında telif ya da tercüme yazılmış olan eserler içerisinde daha sonraki bir dönemde yeniden inşa edilmiş olan metinler vardır. Bu eserlerin aslı Türkçe ve mensur olduğu hâlde yine Türkçe ancak nazma aktarılmış olan örnekleri bulunmaktadır. Bu türdeki eserler incelendiğinde aktarım sürecinde kimi zaman kaynak metinde olan bazı bölümlerin çıkarıldığı kimi zaman da kaynak metinde olmayan yeni bölümlerin eklendiği anlaşılmaktadır. Çoğu dinî muhtevalı olan bu tür eserlerin nazma aktarılmasındaki gayretin ise genellikle pedagojik amaçlı olduğu görülmektedir. Edebiyat sahası ile birlikte çeviribilim alanına da katkı sağlaması amaçlanan bu çalışmada öncelikle bu zamana kadar yapılan çalışmalardan istifade edilerek Türk-İslâm edebiyatında nesirden nazma aktarılan eserlerin içerisinde hangilerinin değerlendirilebileceği tartışılmış ve tespit edilen dört eser daha listeye eklenmiştir. Çalışmada söz konusu edilen eser, İslâmî edebiyatın gelişim sürecinde kimi ilkleri bünyesinde barındıran Kadı Darîr’in Sîretü’n-nebî adlı mühim eserinin Hz. Peygamber’in evliliği ile ilgili kısmının 16. asır şairlerinden Abdî tarafından nazma aktarılmasıyla oluşmuştur. Bu çalışmada Abdî’nin Hikâyet-i Tezvîc-i Sultân-ı Enbiyâ adını verdiği mesnevisi ayrıntılı bir biçimde incelenecek ve söz konusu eserin transkripsiyonlu metni ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk-İslâm Edebiyatı, nesirden nazma aktarma, Kadı Darîr, Abdî, Hikâyet-i Tezvîc-i Sultân-ı Enbiyâ, Hz. Hatîce

Teşekkür

Teşekkürler

The Tradition of Transferring From Prose to Nazma and Abdi’s Prophet and Hatice’s Masnawi Describing Their Marriage: Hikâyet-i Tezvîc-i Sultân-ı Enbiyâ

Öz

Among the works that were copyrighted or tran The Tradition of Transferring From Prose to Nazma and Abdi’s Prophet. Prophet and Hz. Hatice’s Masnavi Describing Her Marriage: Hikayet-i Tezvîc-i Sultan-ı Enbiyâslated in Turkish literature, there are works that were reconstructed in a later period. Although the originals of these works are in Turkish and in prose, there are examples that have been translated into Turkish but in verse. When this type of works are examined, it is understood that sometimes some parts of the source text were removed during the transfer process, and sometimes new parts that were not in the source text were added to the work. It is seen that the effort in transferring such works, most of which have a religious content, to verse is generally for pedagogical purposes. In this study, which is aimed to contribute to the field of translation studies as well as the field of literature, first of all, it was discussed which of the works transferred from prose to verse in Turkish-Islamic literature could be evaluated by making use of the studies done so far, and four more identified work was added to the list. The work, which is the subject of the study, is based on the important work of Qadi Darīr called Sīretü’n-nebī, which includes some firsts in the development process of Islamic literature. It was formed by transferring the part about the marriage of the Prophet to verse by Abdī, one of the 16th century poets. In this study, Abdī’s work called Hikāyet-i Tezvīc-i Sultān-ı Enbiyā will be examined in detail and the transcripted text of the work will be revealed.

Anahtar Kelimeler

Turkish-İslamic Literature, transfer from prose to verse, Qadi Darīr, Abdī, Hikāyet-i Tezvīc-i Sultān-ı Enbiyā, Hz. Hatīce.

Kaynakça

• Adıgüzel, N. (2018). Kuloğlu Şeyh Hacı İlyas’ın Dîvân-ı Mesâbih Adlı Eseri Üzerine Bir Değerlendirme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 244-253.
• Benli, Ş. (2019). Bir Metin Yazılırken Neler Değiştirilir: Dâfi‘u’l-Hüzn ve Mahzenü’l-Esrâr Örneği. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 22, 137-170.
• Bilkan, A. F. (1999). Bâbür’ün “Risâle-i Vâlidiyye Tercümesi” Adlı Eseri. Bilig, 8, 105-111.
• Bülbül, T. (2012). Ramazan-zâde Abdünnafi İffet Efendi ve Kitab-ı Nâfi’u’l-Âsâr Nevbâve-i Simâru’l-Esmâr Adlı Eseri. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(1), 447-609.
• Ceyhan, A. (2010). Hıfzî’nin Manzûme-i Emsâl’i yahut Türk Atasözleri ve Deyimlerinin ‘Havas’ Diline Çevrilmiş Hâli. Journal of Turkish Studies - Türklük Bilgisi Araştırmaları, 34(1), 85-119.
• Ceyhan, A., & Koşik, S. (2006). Cemâlî’nin Risâle-i Durûb-ı Emsâl’i. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 16, 33-76.
• Coşkun, A. O. (1997). Simkeş-zâde Feyzî’nin Mesnevîleri (İnceleme-Metin-Sözlük). Samsun: Otak Form Ofset.
• Çelebioğlu, Â. (1998). Türk Edebiyatında Manzum Dînî Eserler. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları (2. Basım, ss. 349-365). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Çorak, R. (2018). “Türk Edebiyatında Hz. Hatice Metinleri”, İslam Te’lif Geleneğinde Biyografi Yazıcılığı, 10-11 Kasım 2016, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, ed. Hidayet Aydar, İstanbul: Ensar Yayınları. 423-436.
• Demir, C. U. (2019). Tuhfe-i Şerîfi (İnceleme-Metin-Bağlamlı Dizin) [Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dilçin, C. (2013). Yeni Tarama Sözlüğü (3. Basım). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Düzenli, M. B. (2014). Hüseyin b. Ahmed Sirôzî’nin Câmiü’l-Envâr ‘Alâ Tefsîri’l-İhlâs Adlı Eseri (1b-192b, İnceleme-Metin) [Doktora Tezi]. Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• El-Hâc Abdî Efendi. (917/1511). Başlıksız. Hacı Selim Ağa Yazma Eserler Kütüphanesi Kemankeş Koleksiyonu. 294b-310a.
• Erarslan, R. (2016). Manzûme-i Haticetü’l-Kübra (Metin-İnceleme). [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Sivas.
• Erbil, E. (2020). Nazm-ı Risâle-i Rûmî Ahmed’in Diliçi Çeviri Bağlamında İncelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Ertürk, M. (2005). Mikdâd b. Amr. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 30, ss. 49-50). İstanbul: TDV Yayınları.
• Garip, S. (2010). Gulâmî’nin Dâsitân-ı Hadîcetü’l-Kübrâ Adlı Eseri. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.
• Hacı Bektâş-ı Veli. (1986). Makâlât. hzl. Esat Coşan. Ankara: Seha Neşriyat.
• Hacı Bektâş-ı Veli. (2021). Makâlât. hzl. Ali Yılmaz, Mehmet Akkuş ve Ali Öztürk. Ankara: TDV Yayınları.
• Hengirmen, M. (1983). Güvâhî Pend-nâme (Öğütler ve Atasözleri). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• İsen, M., & Canım, R. (1989). Hamâmizâde İhsan Hayatı Eserleri ve Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kadı Darîr. (1963). Kitab-ı Siyer-i Nebi. hzl. M. Faruk Gürtunca. İstanbul: Ülkü Yayınevi.
• Kanar, M. (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü.İstanbul: Say Yayınları.
• Karahan, A. (1980). “İlk Osmanlı Edebiyatının İncelenmemiş Dinî Bir Mesnevisi: Hikayet-i Hadice Tezvic-i Muhammed Yahut Mevlid-i Hadicetü’l-Kübra, Eski Türk Edebiyatı İncelemeleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. 225-232.
• Kaya, D. (2009). Ruhsatî’nin Uğru İle Kadı Hikâyesi (2. Basım). İstanbul: Vilâyet Kitabevi.
• Kaya Gözlü, E. (2009). Muhyiddin Mehî’nin Müfîd (Nazmü’t-Teshil) Adlı Eserinin Türk Dili ve Tıp Tarihindeki Yeri ve Önemi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 25, 119-136.
• Kızıltaş, M. (Ekim 2020). Gulâmi’nin Dâsitân-ı Hadîcetü’l-Kübrâ Adlı Eserinin Bilinmeyen İki Nüshası ve Diğer Nüshalarına Dair. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (24). 95-114.
• Kiremitçi, F. (2013). Klasik Türk Edebiyatında Öğretici Mensur Eserleri Nazma Aktarma Çalışmaları ve Sâdıkî’nin Akaid-nâme Örneği. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(1), 1501-1539.
• Köksal, M. F. (2018). Uzun Firdevsî Manzum Vilâyet-nâme (Tenkitli Metin). Ankara: Alevilik Araştırmaları Dergisi Yayınları.
• Köse, F. (2017). Yazarı Bilinmeyen Bir Hz. Hatice Hikâyesi (Tenkitli Metin - İnceleme). [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Ankara.
• Kurt, A. (2015a). Abdî’nin Fezâ’il-i Ḫulefâ-yı Râşidîn ve Hasâ’il-i Çehâr-yâr-i Güzîn Adlı Mesnevisi [İnceleme-Metin-Tıpkıbasım] [Yüksek Lisans Tezi]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kurt, A. (2015b). Türk Edebiyatında Çehâr-Yâr-ı Güzîn: Abdî’nin Feżâil-i Hulefâ-i Râşidîn ve Haṣâil-i Çehâr-Yâr-i Güzîn Adlı Mesnevisi Üzerine Bir İnceleme. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(3), 107-126.
• Nazik, S. (Haziran 2021), “Manzum Siyer-i Nebî” Bağlamında Hz. Hatice’nin Hz. Muhammed’e Olan Muhabbeti, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), 31-50.
• Özköse, K. (2015). Tasavvuf Kültüründe Hz. Hatice, Hz. Hatice Sempozyumu Bildirileri, ed. Ali Aksu, Sivas: Dumat Ofset. 107-119.
• Öztürk, N. (2016). Yazarı Belli Olmayan “Hazret-i Hatice Manzumesi” Metin-Dil İncelemesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Kocaeli
• Özyaşamış Şakar, S. (2005). Birgivî Muhammed Efendi’nin Manzum Vasiyyet-nâmesi (Eleştirili Metin-Dil İncelemesi-Sözlük) [Doktora Tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Paçacıoğlu, T. (1993). Battal-nâme (İnceleme-Metin-İndeks) [Doktora Tezi]. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sevinçli, V. (2007). Hatiboğlu Letâyifnâme. İstanbul: Töre Yayın Grubu.
• Soycan, A. (2018). Türk Edebiyatında Hz. Hatice ve Manzûme-i Hazret-i Hadîcetü’l-Kübrâ (Rol-Model Olarak Hz. Hatice). [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü: Konya.
• Süer, F. R. (2015). Türkiye’de Hz. Hatice Çalışmaları, Hz. Hatice Sempozyumu Bildirileri, ed. Ali Aksu, Sivas: Dumat Ofset. 137-142.
• Şahin, H. (1993). Hatiboğlu Ferah-nâme (Dil Özellikleri-Metin-Söz Dizini) [Doktora Tezi]. İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şentürk, A. A., & Kartal, A. (2005). Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatı Tarihi (2. Basım). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Topbaş S. - Selçuk, B. (Sonbahar 2019). Hz. Peygamber’in Hz. Hatice ile Evliliğine Dair Bir Hikâye: Tezevvücü’r-Resûl, Journal of Turkish Language and Literature 5 (4) 752-780.
• Tursun, E. K. (2010). ‘Hâzâ Kitâb-ı Hadicetü’l-Kübra’ (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük). [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Bolu
• Türkoğlu, S. (2012). Bekâî Kitâb-ı Kerbelâ (İnceleme-Tenkitli Metin) [Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uysal, M. (2010). Nikâhnâme (İnceleme-Metin). [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Konya.
• Yekbaş, H. (2012). Türk Edebiyatında Hz. Ali ve Hz. Fâtıma Mevlidleri. İstanbul: Asitan Kitap.
• Yekbaş, H. (2013). Divan Şiirinde Ashâb-ı Kehf ve Râşih’in Ashâb-ı Kehf Mesnevîsi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Yıldız, A., & Toparlı, R. (2020). İhramcızade Mevlidi. ed. İ. Yasak. Sivas: Sivas Belediyesi.
• Yılmaz, O. (2020). Şumnulu Hâfız Hilmî Efendi’nin Zafer Adlı Türkçe Manzûm Tecvîdi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 24(1), 519-538.
• Yüksel, S. (1965). Mehmed Işk-nâme (İnceleme-Metin) Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi Yayınları.