Hayretî Divanı’nın Yeni Neşri Bağlamında Eski Divanların Tekrar Çalışılması Üzerine

Yıl 2022, Sayı: 25, 411 - 431, 23.03.2022

Ferhat Musluoğlu

https://doi.org/10.30767/diledeara.1072729

Öz

Klasik Türk şiirinin temel kaynakları olan divanların neşri eski Türk edebiyatı bilim dalı için önemli çalışma alanlarından biri durumundadır. Nüshaların karşılaştırılmasıyla hazırlanan ve müellif nüshasına en yakın nüshayı elde etmek amacına hizmet eden divan neşirlerinin çoğu gerek basılı gerek dijital olarak elimizin altında bulunmaktadır. Divanları günümüze ulaşan şairlerin divanları araştırmacılar tarafından hazırlanmış, bilim âleminin istifadesine sunulmuştur. Çalışılmayı bekleyen divan sayısı yok denecek kadar azalmış durumdadır. Bu durumun bir sonucu olarak son yıllarda alandaki çalışmalar, neşredilen metinlerin anlamlandırılması, ortaya çıkan filolojik ve kültürel malzemenin tespiti ve değerlendirilmesi şeklinde gelişim göstermiştir. Özellikle dil içi çevirili metin yayını hem alana hem de metnin sıhhatine sunduğu önemli katkılar sebebiyle tercih edilir bir çalışma konusu olarak öne çıkmaktadır. Hayâlî Bey, Hayretî, Ahmed Paşa, Taşlıcalı Yahya gibi önemli şairlerin divanları bu minvalde hazırlanmış ya da hazırlanmakta olan divan neşri çalışmalarıdır. Bu makalede, başta Hayretî Divanı olmak üzere tenkitli metni yeniden çalışılmış divanlardan hareketle neşredilmiş metinleri tekrar çalışmanın sebep ve neticeleri üzerinde durulmuştur. Eski ve yeni tenkitli metinlerin karşılaştırılması neticesinde elde edilen veriler değerlendirilmiş ve bu suretle klasik Türk şiiri adına istifadeye medar sonuçlar çıkarmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eski Türk Edebiyatı, Tenkitli Metin, Hayretî, Hayâlî Bey, Dil İçi Çeviri

On Updating the Critical Text of The Divans

Öz

The publication of divans, which are the main sources of classical Turkish poetry, has been one of the most important fields of study for classical Turkish literature from the beginning. Most of the divan publications prepared with the critical text method, which serves the purpose of obtaining a copy closest to the author's copy by comparing a large number of copies, are available both in print and digitally. The divans of well-known and important poets were prepared by valuable researchers and presented to the benefit of the scientific community. The number of sofas waiting to be studied is almost non-existent. As a result of this situation, studies in the field of Ottoman poetry in recent years have developed in the form of understanding the texts at hand and the detection and evaluation of the philological and cultural material that has emerged. In particular, the publication of translated texts stands out as a preferred study subject due to its significant contributions to both the field and the health of the text. The divans of important poets such as Hayâlî Bey, Hayretî, Ahmed Pasha, Taşlıcalı Yahya are the divan publications that have been prepared or are being prepared in this manner. In this paper, the reasons and results of re-studying the texts of which the critical texts were prepared years ago are emphasized. The data obtained as a result of the comparison of the old and new critical texts have been evaluated and it is aimed to draw a useful result in the name of classical Turkish poetry.

Anahtar Kelimeler

Clasical Turkish Literature, Critical Text, Hayretî, Hayâlî Bey, Intralingual Translation

Kaynakça

• Açıl, Berat (2018), “Ali Nihat Tarlan’ın Tenkitli Neşir Yöntemi ve Gelişimi”. HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature] (Prof. Dr. Ali Nihat TARLAN Özel Sayısı): 86-108.
• Aka, Belde (2013), “Divan Şiirinde ‘Âb’ Motifinin Methiye Unsuru Olarak Kullanımı: Hayretî’nin ‘Âb’ Redifli Kasidesi”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8 / 13: 423-34.
• Akyüz, Kenan, Süheyl Beken, Sedit Yüksel, ve Müjgan Cunbur, (ed.) (1958), Fuzûlî: Türkçe Divan, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Aslan, Üzeyir (2016), Ivaz Paşaoğlu Atayî (ö.1437) Dîvânı, İstanbul: Kriter.
• Aslan, Üzeyir, Hakan Taş, ve Ömer Zülfe (2018), Osmanlı Edebiyatının 300’ü, OTTO Yayınları.
• Ayan, Hüseyin (1981), Cevrî: Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Divan’ının Tenkitli Metni Erzurum: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını.
• Aynur, Hatice, Müjgan Çakır, Hanife Koncu, ve Ali Emre Özyıldırım, ed. (2017), Metin neşri: problemler, tesbitler, öneriler. İstanbul: Klasik.
• Bedir, Murtaza (2011), Stemmatik- Tenkitli Metin Neşrinde Soy-ağacı Yaklaşımı, İstanbul: Küre Yayınları.
• Çavuşoğlu, Mehmed (1977), Yahyâ Bey: Dîvan, İstanbul: İÜEF Yayını.
• ——— (1979), Amrî: Dîvan (Tenkidli Basım), İstanbul: İÜEF Yayını.
• ——— (1980), Vasfî: Divan (Tenkidli Basım), İstanbul: İÜEF Yayını.
• ——— (1982), Helâkî: Dîvan (Tenkidli Basım), İstanbul: İÜEF Yayını.
• ——— (1987), Zâtî Divanı III (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon), İstanbul: İÜEF Yayını.
• Çavuşoğlu, Mehmed, ve M. Ali Tanyeri (1981), Hayretî: Dîvan (Tenkitli Basım), İstanbul: İÜEF Yayını.
• ——— (1989), Üsküplü İshâk Çelebi: Dîvan (Tenkidli Basım), İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları.
• Çelik Vural, Büşra (2021), “Hayâlî Bey Dîvânı (İnceleme - Tenkitli Metin - Dil İçi Çeviri)”, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Demirer, Şener (2003), “16. Yüzyıl Divan Şairlerinden Hayreti’nin Devriyye Benzeri Bir Gazeli’nin Açıklaması”, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (13/1): 89-100.
• Dilçin, Cem (2011), Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ece, Selami (2007), Klasik Türk Edebiyatı Araştırma Yöntemleri, Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Ergin, Muharrem (1980), Kadı Burhaneddin Divanı, İstanbul: İÜEF Yayını.
• Ersoylu, Halil (1989), Cem Sultan’ın Türkçe Divanı, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Erünsal, İsmail E. (2006), “Divan Neşirlerinde Karşılaşılan Güçlükler I: Güvenilir Bir Metin Te’sisi”, Osmanlı Araştırmaları (27): 17-45.
• İsen, Mustafa (1994), Gelibolulu Mustafa Âlî: Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• ——— (2020) Usûlî Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Tıpkı Basım), İstanbul: Haz. Mustafa İsen, T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları. http://ekitap.yek.gov.tr/urun/usûli-divani_735.aspx?CatId=279 (04 Şubat 2022).
• Kılıç, Filiz (2018), Âşık Çelebi (Es-Seyyid Pîr Mehmed b. Çelebi): Meşâ’irü’ş-şu’arâ, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (01 Şubat 2022).
• Mecdî (1269), Tercüme-i Şakâ’ik-ı Nu’mâniyye, İstanbul: Dârü’l-Tıbâ’atü’l-Âmire. https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/1729?show=full.
• Musluoğlu, Ferhat (2021a), “Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi 1704 nolu Hayretî Divanı Nüshasından Literatüre Katkılar”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi (45): 123-54.
• ——— (2021b), “Hayretî Divanı (Tenkitli metin - Dil içi çeviri)”. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Şentürk, Ahmet Atilla (2016), Osmanlı Şiiri Kılavuzu, Topkapı, İstanbul: Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi ve DBY Yayınları.
• Tarlan, Ali Nihat (1945), Hayâlî Bey Dîvânı, İstanbul: İÜEF.
• ——— (1950), Fuzuli Divanı: Gazel, Musammat, Mukatta ve Rubai Kısmı, İstanbul: Üçler Basımevi.
• ———(1963), Necâtî Bey Divanı, İstanbul: MEB.
• ——— (1966), Ahmet Paşa Divanı, İstanbul: MEB.
• ——— (1968), Zâtî Divanı I (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı, İstanbul: İÜEF Yayını.
• ——— (1970) Zâtî Divanı II (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı. İstanbul: İÜEF Yayını.
• Taş, Hakan (2008), Vusûlî: Dīvān: inceleme, metin, çeviri, açıklamalar, dizin, Konya: Gençlik Kitabevi.
• Tekin, Gönül (2003), “Eski Türk Edebiyatı Metinlerinin Bugünkü Türkçeye Açıklamalarla Çevrilmesinin Gerekliliği Üzerine”. İçinde Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu 2003 Mustafa Canpolat Armağanı, ed. Mehmet Ölmez ve Aysu Ata. Ankara: Eren Kitabevi, 233-54.
• Zülfe, Ömer (2011), Şiirin İzinde Sözün Gölgesinde: Osmanlı şiirinden kelimeler, kavramlar, deyimler, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Zülfe, Ömer (2016), Hecrî Kara Çelebî Muhyi’d-dîn Mehmed: Dîvān (İnceleme-Metin-Çeviri-Dizin), İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.