Üç Yolculuk Şiiri: “Han Duvarları”, “Yol Türküleri”, “Bir Otoyol Liriği”

Yıl 2023, Sayı: 27, 57 - 78, 21.03.2023

Mehmet Sümer

https://doi.org/10.30767/diledeara.1151836

Öz

Yol veya yolculuk edebiyatın en verimli temlerinden biridir. Gerçek veya hayali, somut veya soyut gelişimsel süreçleri anlatan her edebî metnin bir yolculuğu içkin olduğu öne sürülebilir. Bu bakımdan yol, edebiyatın en büyük metaforlarından biridir aynı zamanda. Cumhuriyet dönemi Türk şiirinin bir yolculuk şiiriyle başladığı ileri sürülebilir. Bir bakıma mektepten memlekete veya İstanbul’dan Anadolu’ya açılan Türk şiiri, ilk büyük ürününü Anadolu içlerine yapılan bir yolculuğu anlatan “Han Duvarları” şiiriyle verir. Bu şiir aynı zamanda Anadolu realizmi diye nitelendirilebilecek Anadolu coğrafyasının ve Anadolu insanının gerçekçi bir görünüşünü verir bize. İstanbul’dan Anadolu’ya gelen aydın, ihmal edilmiş ve yüzyıllar boyunca taşra olarak önemsenmemiş Anadolu coğrafyası ve insanıyla karşılaşır. Bundan sonra yazılan iki farklı yol şiiri de Faruk Nafiz’in açtığı yolu kendi dönemlerine ve şiir anlayışlarına paralel olarak farklı biçimlerde sürdürürler. Bunlardan biri Orhan Veli’nin “Yol Türküleri”, diğeri de Hayriye Ünal’ın “Bir Otoyol Liriği” şiiridir. Bu şiirler de tıpkı “Han Duvarları” gibi Anadolu’nun bir bölgesinde şair anlatıcının yaptığı yolculuğu coğrafyadan ve insanlardan kesitlerle sunan metinlerdir. Fakat Faruk Nafiz’in anlattığı devir ve coğrafya ile Orhan Veli’nin ve Hayriye Ünal’ın anlattıkları devir ve coğrafya başka başkadır. Bu bakımdan bu makalede her biri kendi poetik anlayışı içerisinden bir yolculuk anlatısı olan bu üç şiir karşılaştırılarak yolun ve yolculuğun modern Türk şiirinde geçirdiği değişim gösterilecektir. Ayrıca bu üç yolculuk şiiri, bize Türk şiirinin 1920’lerden 2010’lara kadar coğrafya, insan ve dil ile ilişkisinde geçirdiği değişim hakkında da birtakım fikirler vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Yol, yolculuk, Faruk Nafiz, Orhan Veli, Hayriye Ünal

Kaynakça

• Anday, Melih Cevdet (2009), Akan Zaman Duran Zaman, İstanbul: Everest Yayınları.
• Belge, Murat (2009), “‘Yol Türküleri’ ile ‘Han Duvarları’”, Sanat ve Edebiyat Yazıları, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bezirci, Asım (2003), Orhan Veli: Yaşamı, Kişiliği, Sanatı, Eserleri, İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Cevdet Kudret (1974), “Faruk Nafiz’in Şiiri ve Han Duvarları’nın Kaynakları Üzerine Notlar”, Türk Dili, cilt XXIX, sayı 269, s. 395-403
• Çağın, Şerife (2013), Şiir Daima Şiir: Ataç’ın Şiir Yazıları, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Çamlıbel, Faruk Nafiz (2006), Han Duvarları: Toplu Şiirler, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• [Çamlıbel] Faruk Nafiz (1925), “Han Duvarları”, Türk Yurdu, cilt 3, sayı 15, Kanunısani, s. 274-280.
• Kaplan, Mehmet (2004), “Cumhuriyet Devrinde Memleket Şiirleri ve Faruk Nafiz Çamlıbel”, Edebiyat Üzerinde Araştırmalar 2, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kaplan, Mehmet (1994), Şiir Tahlilleri 2: Cumhuriyet Devri Türk Şiiri, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Memet Fuat (2015), Nâzım Hikmet: Yaşamı, Ruhsal Yapısı, Davaları, Tartışmaları, Dünya Görüşü, Şiirinin Gelişmeleri, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Memet Fuat (2000), Orhan Veli, İstanbul: Adam Yayınları.
• Moran, Berna (2004), “Orhan Veli’nin ‘Yol Türküleri’nde Ton Değişiklikleri”, Edebiyat Üzerine: Makaleler/Röportajlar, (Haz. Seval Şahin Gümüş), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Oral, Haluk (2019), Bir Roman Kahramanı Orhan Veli, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Orhan Veli (2004), Bütün Şiirleri, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Öztürk, Yakup (2017), Memleket Mektep Meclis Arasında Bir Hayat: Faruk Nafiz Çamlıbel, Ankara: Ebabil Yayınları.
• Perloff, Marjorie (2019), Radikal Zanaat: Medya Çağında Şiir Yazmak, (çev. Ahmet Ölmez), İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Sazyek, Hakan (1999), Cumhuriyet Dönemi Türk Şiirinde Garip Hareketi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Ünal, Hayriye (2018), Yüz Sene Daha, Ankara: Hece Yayınları.
• Yahya Kemal (1985), Eski Şiirin Rüzgârıyle, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.