16. Yüzyıla Ait Satır Altı Farsça-Türkçe Sözlük

Yıl 2023, Sayı: 28, 14 - 39, 25.10.2023

Yasin Yayla , Beytullah Bekar

https://doi.org/10.30767/diledeara.1270435

Öz

Anadolu sahasında Farsça öğretmek amacıyla 13. yüzyıldan itibaren birçok sözlük, dil
bilgisi kitabı ve konuşma kılavuzu kaleme alınmıştır. Bu eserlerin bazıları satır altı tercüme
olarak adlandırılan, metnin altına kelime kelime tercüme usulüyle yazılmıştır. Çalışmaya
konu olan eser de Berlin Eyalet Kütüphanesine Persisch-Osmanische Sammelhandschrift
[=Farsça-Osmanlıca Mecmua] adı ile kayıtlı bir mecmuanın içinde bulunan ve kütüphane
kayıtlarına Persisch-Osmanisches Wörterbuch [=Farsça-Osmanlıca Sözlük] adı ile geçmiş
bir kitapçıktır. Eserde, Türkçe kısımlar, Farsça kelimelerin ve ifadelerin bulunduğu satırların
altında verilmiştir. Bugün adı Çorum olan fakat 16. yüzyılın sonuna kadarki belgelerde
“çorumlu” olarak geçen şehrin adının eserde de “çorumlu” şeklinde geçmesinden ve Türkçe
kelimelere getirilen eklerdeki uyum ve uyumsuzluklardan hareketle eserin 16. yüzyıla ait
olduğu söylenebilir. Çalışma bir giriş ve iki ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde
çalışmaya konu olan eserdeki Türkçe malzemenin yazım özellikleri ile bazı eklerde görülen
uyum sorunu, şahıs eklerinin kullanımıyla ilgili problemler ve Farsçadan Türkçeye tercüme
hususunda dikkat çekici özellikler gösterilmiştir. İkinci bölüm, çalışmaya konu olan metnin
çeviri yazısı ve gerekli görülen yerlere düşülen notlardan müteşekkildir. Çalışmanın sonuna
ilgililerin faydalanmasını kolaylaştırmak adına metnin başında bulunan Farsça-Türkçe
sözlüğün Türkçeden Farsçaya bir dizini eklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sözlük, Farsça, Türkçe, gramer, konuşma kılavuz

Kaynakça

• Adamović, M. (2009). Floransalı Filippo Argenti’nin notlarına göre (1533) 16. Yüzyıl Türkçesi. Türk Dil Kurumu.
• Arat, R. R. (1987). Türkçe Metinlerde e/i Meselesine Dair. İçinde Makaleler (C. 1, ss. 334-341). Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Balcı, M. (2014). Türkçe Farsça İlişkileri: Türkçenin Farsça Üzerindeki Etkilerine Dair Bir İnceleme. Çizgi Kitabevi.
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford University Press.
• Çetinkaya, G. (2021). Anadolu Sahasında Yazılmış Farsça Dil bilgisi Kitapları [Doktora]. Kırıkkale Üniversitesi-Ankara Üniversitesi.
• Eker, S. (2010). Türkçe-Farsça Dil İlişkilerinde Anlam Kopyaları Üzerine Notlar. İçinde Sosyoloji Yazıları 1 (ss. 197-211). Hacettepe Üniversitesi.
• Eraslan, K. (1970). Doğu Türkçesinde Ek Uyumsuzluğuna Dair. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 18, 113-124.
• Ergin, M. (1981). Türk Dil Bilgisi. Bayrak.
• Gülsevin, G. (1997). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Türk Dil Kurumu. Https://vajehyab.com/bakhtiari/دُزیدَن (2023).vajehyab.com. https://vajehyab.com/bakhtiari/دُزیدَن
• Kartallıoğlu, Y. (2011). Klasik Osmanlı Türkçesinde eklerin ses düzeni: 16, 17 ve 18. yüzyıllar (1. baskı). Türk Dil Kurumu.
• Kızılözen, C. (2019). Farsçada Türkçenin En Eski İzleri (1. baskı). Akçağ.
• Öz, Y. (2010). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Türk Dil Kurumu.
• Sezen, T. (2017). Osmanlı Yer Adları (2. baskı). Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Steingass, F. J. (1892). A Comprehensive Persian-English Dictionary. Librairie du Liban.
• Şahin, H. (2011). Eski Anadolu Türkçesi. Akçağ.
• Şahin, İ. (1993). Çorum. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 8, ss. 373-376). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Şen, M. (2000). Tarihî Türk Şivelerinde Ek Uyumsuzluğu Var Mı? İçinde IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri Kitabı (ss. 1695-1734). Türk Dil Kurumu.
• Şükûn, Z. (1984). Farsça Türkçe Lûgat Gencine-yi Güftâr Ferheng-i Ziyâ (C. 1-3). Millî Eğitim Basımevi.
• Timurtaş, F. K. (1994). Eski Türkiye Türkçesi XV. Yüzyıl Gramer-Metin-Sözlük. Enderun Kitabevi.
• Türk, V., Şerifoğlu, Y., & Doğan, Ş. (2011). Eski Anadolu Türkçesi Dersleri (Birinci baskı). Kesit.
• Yılmaz Ceylan, E. (1991). Ana Türkçede Kapalı e Ünlüsü. Türk Dilleri Araştırmaları, 1, 151-165.