Gazellerdeki Düşünce Dilini Dil Çalışmalarına Katkı Bakımından Okumak

Yıl 2023, Sayı: 28, 262 - 277, 25.10.2023

Nazire Erbay

https://doi.org/10.30767/diledeara.1332009

Öz

Dünya dilleriyle ilgili değişen uygulama ve çalışmalar yeni eğilimlerin, yaklaşımların oluş- masına imkân sağlar. Dil üzerinden geliştirilen metinler, zamansal referansları beraberinde taşır. Bugünün hızla değişen algı dünyasının yönetiminde ön safta olan dil yönelimlerin- deki incelemelerde, kadimin katkısından faydalanmak gereklidir. Medeniyetlerin inşasında dile dayalı sanat dallarından şiir; rafine, ayrıntılı ve çok boyutluluğuyla bütün zamanların dışında kalır. Şiir, yüzyıllarca halkın dil ve düşüncesinin dönüşmesine, evrilmesine katkı sağlamıştır. Şiir, kadim olandan itibaren bağlı bulunduğu kültürle iç içe geçerek öngörülerin, anlam doğurmalarının gönderimine de katkı sağlar. Bireyselin üzerinden toplumsallığıyla Osmanlı kültür ve medeniyetinin kuruluşundan gelişimine kadar temel değer konumunda- ki klâsik Türk şiir geleneği değişkenliklerinin yanında, kalıplaşan katmanlı dil varlığıyla farklı bildirişimlerde tesirli olmuştur. Klâsik Türk şiirinin dil dizgesindeki alt ve üst tabaka anlatım genişliği, Osmanlı Devleti’ni “imparatorluk” yapan tetikleyici düşünceleri ortaya koymuştur. Geleneğe bağlı, muhayyilesi özgün sanatçılar, dil bilimselliğine öncülük eden eserleriyle medeniyet inşasına katkı sağlamışlardır. Klâsik Türk şiir evrenini hayal-gerçeklik karşıtlığıyla sınırlamak, yargılamak ve tanımlamak hatalıdır. Gazelin doğal dil iletişimin- den başlayarak kurala bağlı sonuçlara doğru, şeyleri ve düşünceleri anlatma gücü dikkat çeker. Yapılan tarama çalışmasıyla gazel dilinin taklit, tekrar, gibi kısır döngüden ziyade, bireysel ve toplumsal fikir üretimleriyle birçok bilimsel düşünceyi yansıttığı açıkça görülür. Gazel duygu üstü konulara estetik anlatımıyla insan, dünya, âlem, ontolojik varlık tabakaları hususunda fikir beyan eder. Şairler başta felsefe, tasavvuf, din, ahlak, tarih, sosyoloji gibi bilim alanlarında tespit ve analizler yaparlar. Bu çalışmada; döneminde toplumu yönetip medeniyet kuran şiirin, özelde gazelin yazılma amacı ve içeriğiyle bağlantılı olarak kulla- nılan dilin kültüre, insan eğitimine katkısı ispatlanmaktadır. Gazelin sadece estetik değerler değil, bilgi ve düşünce üreterek nesiller arası aktarımda bulunduğu dikkatlere sunulmaktadır. Ayrıca gazel dilinin, dil içi çeviri sorunlarının çözümüne ve kültürel değer üretimine katkı- sı değerlendirilmektedir. Nihayet, Osmanlı Türkçesi’nin anlatım alanı ve şairlerin başarısı dikkate alınarak gazelin ifade gücünün yeni dil çalışmalarında değeri ortaya konulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Klâsik Türk Şiiri, Gazel, Şiir Dili, Bilim, Düşünce

Kaynakça

• Arslan, H. (2002). Hermeneutik ve Hümaniter Disiplinler. İstanbul: Paradigma.
• Barthes, R. (1979). Göstergebilim İlkeleri. Çev. Berke Vardar-Mehmet Rifat. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• David, C. (1971). Linguistics. Pelikan Books. (s.158-167), çev: Veysel Kılıç, Dil Bilim Seçkisi (yay. haz. Doğan Aksan). Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara:1982, s.21
• Hadot, P. (2000). Wittgenstein ve Dilin Sınırları. çev: Murat Erşen. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Kansu-Yetkiner, N. (2009). Çeviribilim Edimbilim İlişkisi Üzerine. İzmir Ekonomi Üniversitesi.
• Kıran (Eziler) A. (1994). Göndergenin Gücü ve Gerçeklik. Dilbilim Araştırmaları Dergisi. c.5.
• Kocaman, A. (1996). Edimbilim Üzerine. Dilbilim Araştırmaları Dergisi. 7, 11-36.
• Köktürk, Ş., & Öztürk, E. (2011) Çeviribilim Ve Edimbilim: Çeviribilim ve Edimbilim İlişkisini Çeviri Stratejisi Açısından İnceleme.Lehvîmel, B., & Kaplan, A. Arap Belagatı ve Edimbilim. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (4), 229-254.
• Utku, A. (2009). Ludwig Wittgenstein: Erken Döneminde Dilin Sınırları ve Felsefe. Doğubatı Yayınları.
• DİA, “Hoca”. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/hoca (20.06.2022)Divanlar
• Aksoyak, İ.Hakkı (hzl.) (2018).Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı. Ankara. Ankara Kütüphaneler ve Yayımları.
• Ayan, Hüseyin (hzl.) (1990). Seyyid Nesîmî Divanı. Ankara. Akçağ Yayınları.
• Ersoy, Ersen & Ay, Ümran (hzl.) (2017). Hoca Dehhani Dîvânı. Ankara. TÜBA
• Ergin, Muharrem (hzl.) (1980). Kadı Burhaneddin Dîvânı. İstanbul. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Bilkan, Ali Fuad (hzl.) (2011). Nâbî Dîvânı. Ankara. Akçağ Yayınları, c.2.
• İpekten, Haluk (hzl.) (1990). Nâilî Dîvânı. Ankara. Akçağ.
• Kalkışım, Muhsin (hzl.) (2013). Şeyh Gâlib Dîvânı. Ankara. Akçağ.
• Küçük, Sabahattin (hzl.) (2011). Bâkî Dîvânı. Ankara. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nas, Şevkiye (hzl.) (2018). Celîlî Dîvânı. Anakara. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59375,celili-divanipdf.pdf?0
• Toparlı, Recep (hzl.) (1984). Şemseddin Sivâsî Dîvânı. Sivas. Gurbet Yayınları.
• Yorulmaz, Hüseyin (hzl.) (1989). Koca Râgıp Paşa Dîvânı. İstanbul. İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Eski Türk Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.