Klasik Arap Edebiyatında “Cimrilik” Teması

Yıl 2024, Sayı: 29, 156 - 171, 21.03.2024

Murat Ataman

https://doi.org/10.30767/diledeara.1404148

Öz

Cimrilik olgusu, antik çağlardan beri insanların iç dünyasında merak uyandıran bir konu olagelmiştir. Farklı kültür ve medeniyetler içerisinde cimrilere/cimriliğe dair yer alan atasözü, hikâye, vecize, şiir gibi yazılı ve sözlü edebiyata çokça tesadüf edilmesi evrensel bir temaya dönüştüğünün göstergesidir. Bu nedenle felsefeden psikolojiye, ilahiyattan edebiyata kadar birçok alanda doğrudan veya dolaylı olarak cimrilik konusunu ele alan eserler telif edilmiştir. Edebiyat sahasına gelindiğinde ise cimriliğin diğer disiplinlere nispeten daha kapsamlı ve farklı açılardan işlendiği mülahaza edilir. Bunda edebiyatın sözlü ve yazılı kültürü kapsayıcı yönünün yanı sıra toplumun her kesimine hitap ediyor olmasının rolü vardır.
Klasik Arap edebiyatı eserlerinin hemen hepsinde yer alan cimrilik bahsi ahlaki açıdan olduğu kadar kültürel yönüyle de ele alınmıştır. İslam’ın öğüt verme geleneğine bağlı kalınarak zemmedilen cimrilik, bireysel ve toplumsal yozlaşmanın temel öğelerinden sayılmıştır. Cimri psikolojisini enine boyuna irdeleyerek tenkit eden edipler ilginç bir şekilde cimrilere mizahi bir hüviyet kazandırmayı da ihmal etmemişlerdir. Bu çaba ve gayret Klasik dönem Müslüman Arap toplumunun cimri tasavvurunu değişik açılardan yansıtmayı başarmış gibi görünmektedir. Bu makale klasik Arap edebiyatı kaynaklarında tasvir edilmeye çalışılan cimri(lik) karakterini incelemeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Arap Edebiyatı, cimrilik, cimri psikolojisi, mizah, ahlak

Kaynakça

• Aristo. (1924). ʿİlmü’l-ahlâk ilâ Nikomakhos (Ahmed Lütfî es-Seyyid, Çev.; 1. bs, 1-2). Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye.
• Ebû Mansûr, es-S. (t.y.). El-Îcâz ve’l-iʿcâz. Mektebetü’l-Kur’ân.
• Ebû Mansûr, es-S. (2002). Fıkhü’l-luga ve sırrü’l-ʿArabiyye (1. bs). İhyâü Türâsi’l-ʽArabî.
• Ebû Tâlib el-Mekkî, E. T. M. b. A. b. A. el-Acemî. (2005). Kûtü’l-kulûb (2. bs, 1-2). Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Ebü’l-Bekâ el-Kefevî. (t.y.). El-Külliyyât (C. 1). Müessesetü’r-Risâle.
• el-Âbî, E. S. M. b. el-Hüseyn. (2004). Nesrü’d-dürr fi’l-muhâdarât (1. bs, 1-7). Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• el-Bâcî, E.-V. S. b. H. b. S. (1996). En-Nasihatü’l-velediyye (1. bs, 1-1). Dârü’l-Vatan.
• el-Beyhaki, E. B. A. b. el-H. b. A. (2003). Şuʿabü’l-îmân (1. bs, 1-14). Darü’s-Selefiyye.
• el-Câhiz, E. O. A. b. B. b. M. (1998). Kitâbü’l-Buhalâʾ (2. bs). Dârü ve Mektebetü’l-Hilâl.
• el-Câhiz, E. O. A. b. B. b. M. (2002). Kitâbü’l-Mehâsin ve’l-ezdâd. Dârü ve mektebetüʼl-hilâl.
• el-Gazzâlî, E. H. M. b. M. b. M. b. A. (1996). Mizânü’l-amel (1. bs, 1-1). Dârü’l-Meârif.
• el-Gazzâlî, E. H. M. b. M. b. M. b. A. (2010). İhyâü ʿulûmi’d-dîn (1-4). Dârü’l-Marife.
• el-Hârizmî, E. B. C. M. b. A. et-Taberî. (t.y.). Müfîdü’l-ʿulûm ve mübîdü’l-hümûm (1-1). el-Mektebetül-ʿUnsuriye.
• el-Husrî, E. İ. İ. b. A. b. (İbrâhîm b. ) T. el-Ensârî. (t.y.). Zehrü’l-âdâb ve semerü’l-elbâb (1-4). Dârü’l-Cîl.
• el-Mâverdî, E.-H. A. b. M. (1986). Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn. Dârü Mektebeti Hayât.
• el-Müberred, E.-A. M. b. Y. b. A. b. U. (1997). El-Kâmil fi’l-luga ve’l-edeb (1-4). Dârü’l-Fikri’l ʿArabî.
• el-Vatvât, E. A. C. M. (2008). Gurerü’l-hasâisi’l-vâziha ve‘urerü’n-nekâisi’l-fâziha, (1. bs). Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• en-Nüveyrî, A. b. A. (2002). Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb (1. bs, 1-33). Dârü’l-Kütüb ve’l-Visâki’l-Kavmiyye.
• er-Râgıb, el-İ. (1999). Muhâdarâtü’l-üdebâ (1-2). Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam.
• es-Seâlibî, E. M. (t.y.-a). El-Letâʾif ve’z-zarâʾif. Dârü’l-Menâhil.
• es-Seâlibî, E. M. (t.y.-b). Resâilü’s- Seâlibî.
• es-Seâlibî, E. M. (t.y.-c). Tahsînü’l-kabîh ve takbîhu’l-hasen (C. 1). Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam.
• es-Seâlibî, E. M. (1981). Et-Temsîl ve’l-muhâdara (2. bs). ed-Dârü’l-Arabiyyetü li’l-Kitâb,.
• es-Semerkandî, E.-L. İ. N. b. M. b. A. b. İ. (t.y.). Tenbîhü’l-gafilîn (2000. bs, 1-1). Darü İbn Kesîr.
• Esra, İ. (2023). Sosyo-Psikolojik ve Dinî Yönleriyle Cimrilik Üzerine Bir Değerlendirme. Mîzânü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi, 16, 99-122.
• es-Seyyid eş-Şerîf el-Cürcânî, E.-H. A. b. M. b. A. (1983). Et-Taʿrîfât (C. 1). Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• eş-Şerîşî, A. b. A. (2006). Şerhu makâmâti’l-Harîrî (1-3). Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• et-Tevhidî, E. H. (1988). El-Basâir ve’z-zehâir (1. bs, 1-10). Dârü Sâdır.
• ez-Zemahşerî, E.-K. M. b. Ö. b. M. (1991). Rebî‘ü’l-ebrâr (1-5). Müessesetü’l A‘lemî.
• Fahreddin er-Râzî, E. A. M. b. Ö. b. H. (1999). Mefâtîhu’l-gayb (3. bs, 1-32). Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabi.
• Faruk, Ö. (2015). Kur’an’da Cimrilik Anlamını İhtiva Eden Kavramların Etimolojik ve Semantik Analizi. İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 4, 59-91.
• Hatîb el-Bagdâdî, E. B. A. b. A. b. S. (2000). El-Buhalâ (1-1). Darü İbn Hazm.
• Hatibzâde, M. M. (2002). Ravzu’l-ahyâri’l-müntehab min Rebîʿi’l-ebrâr (1. bs). Dârü’l-Kalemi’l-ʿArabî.
• İbn Abdülber en-Nemerî, E. Ö. C. Y. b. A. b. M. (1962). Behcetü’l-mecâlis ve ünsü’l-mücâlis (1-3). Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• İbn Hibbân, E. H. M. b. H. b. A. el-Büstî. (t.y.). Ravzatü’l-ʿukalâʾ ve nüzhetü’l-fuzalâʾ (1-1). Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• İbn Kuteybe, E. M. A. b. M. b. K. ed-Dîneverî. (1997). ʿUyûnü’l-ahbâr (1-4). Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye. İsfahânî, R. (1991). El-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân (1-1). Dâru’l-Kalem.
• Muhammed A‘lâ b. Ali b. Muhammed Hâmid, et-T. (1996). Keşşâfü Istılâhati’l-Funûn ve’l-‘Ulûm (1. bs, 1-2). Mektebetü Lübnân Nâşirûn.
• Muhammed, E., & Emin, U. (2019). Klasik Doğu ve Batı Edebiyatındaki Cimri Karakteri: Câhız ve Moliere Örneği. Bilimname, 2019(39), 321-354.
• Muhammed Haccî. (1981). Zehrü’l-ekem fi’l-emsâl ve’l-hikem (1. bs, 1-3). Dârü’s-Sekâfe.
• Yahyâ b. Ziyâd el-Ferrâ’, E. Z. (2014). Et-Tevekkül (1. bs, 1-1). Dârü’l-Meymân.