The Contents of the Tasbihat and Dhikr Made After the Prayer

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 63 - 85, 30.06.2020

Mahmut Sanır , Sadrettin Buğda

Öz

The Tasbihat, which is the manifestation of the principle of Tawhid, is a requirement of people to fulfill the responsibility towards Allah, in addition, giving thanks to the blessings given to people by God. In this context, Muslims chant and glorify Allah in order to strengthen their spiritual ties with Allah, to perform their duty of servitude, to strengthen their belief in tawhid, to thank the blessings given to them, to avoid troubles and mischief, and also to apply the sunnah of the Prophet (pbuh) to their lives. In addition, People who believe in the existence and unity of Allah, glorify Allah with different words and expressions at different times based on the consciousness of their servanthood. One of these times when people chant Allah and praise Him is before and after prayer. From this point of view, this study focuses on the legitimacy and content of the tasbihat performed after prayer within the framework of verses and hadiths. The study in question, within the framework of the evidence stated on the basis of the basic resources, aims to contribute positively to the field by revealing the tasbihat after the prayer, in other words, the tasbihat that the Prophet (pbuh) made after the prayers and recommended to his ummah, especially his Companions.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Prayer, Tasbihat, Dhkir, Invocation

Muhteva Açısından Namazdan Sonra Yapılan Tesbîhât ve Zikirler

Öz

Tevhîd ilkesinin tezâhürü olan tesbihât, insanların Allah (c.c.) karşısındaki sorumluluğu ifa etmenin yanı sıra Allah (c.c.) tarafından insanlara verilen nimetlere karşı şükretmenin bir gereğidir. Bu bağlamda Müslümanlar da Allah (c.c.) ile manevî bağlarını güçlendirmek, kulluk vazifelerini ifa etmek, tevhîd inançlarını güçlendirmek, verilen nimetlere karşı şükretmek, belalardan korunmak, fitnelerden sakınmak ve Peygamber’in (s.a.v.) sünnetini hayatlarına tatbik etmek amacıyla Allah’ı (c.c.) zikir ve tesbih etmektedirler. Allah’ın (c.c.) varlığına ve birliğine inanan insanlar, kulluk bilincinden hareketle değişik zamanlarda farklı söz ve ifadelerle Allah’ı (c.c.) taʻzîmde bulunmaktadırlar. İnsanların Allah’ı (c.c.) zikrettiği ve O’nu tesbîh ettiği zamanlardan biri de namaz ve sonrasıdır. Bu çalışma, namazdan sonra yapılan tesbîhâtın meşruiyeti ve muhtevasını âyet ve hadisler çerçevesinde konu edinmektedir. Söz konusu çalışma, temel kaynakları esas alarak mezkûr deliller çerçevesinde namazdan sonraki me’sûr tesbîhâtı başka bir ifadeyle Peygamber’in (s.a.v.) namazlardan sonra yaptığı ve başta sahabe olmak üzere ümmetine tavsiye ettiği tesbîhâtı ortaya koyup, alana olumlu anlamda katkıda bulunmayı amaç edinmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Namaz, Tesbihat, Zikir, Dua

Kaynakça

• Abdurrezzâk b, Ebubekir Hümâm es-Senʻânî. el-Musannef, thk. Habîburrahmân el-Aʻzemî. 11 Cilt. Hindistan: nşr. el-Meclisu'l-ʻİlmiyyi, 1403/1983.
• Adevî, Ali b. Ahmed. Hâşiyetu’l-Adevî, ʻalâ Şerhi Kifâyeti’t-tâlibi’r-Rabbânî, thk. Yusuf el-Bikâʻî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1414/1994.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuʻayb el-Arnaût vd. 45 Cilt. b.y.: Müessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
• Akay, İhsan. “Teori ve Pratikte Namaz Sonrası Tesbihât”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (2017/1) 149-168.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmut b. Ahmed Bedruddîn. ʻUmdetu’l-kârî şerhu Sahihi’-Buhârî, 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabiyyi, ts.
• Beğavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mesʻûd. Meʻâlimu’t-tenzîl fî tefsîri’l-Kur’an, thk. Muhammed en-Nemir vd. 8 Cilt. b.y.: Dâru Taybe, 4. Basım, 1417/1997.
• Beydâvî Nâsiruddîn Ebû Saîd Abdullâh b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahmân el-Meraʻşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabî, 1418/2098.
• Bezzâr, Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik. Musnedu’l-Bezzâr. thk. Mahfûzurrahmân Zeynullâh vd. 18 Cilt. Medine: Mektebetu’l-ʻUlûlm ve’l-Hikme, 1988/2009.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. Câmiʻu’l-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Cessâs, Ahmed b. Alî Ebû Bekr er-Râzî. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Abdusselâm Muhammed Alî Şâhîn. 3 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sihâh tâcu’l-luga ve sihâhu’l-ʻArabîyye. thk. Ahmed Abdulğafûr ‘Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ʻİlim li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1407/1987.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasan Seyyid Şerif Alî b. Muhammed b. Alî. et-Taʻrîfât. thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî Kahire: Dâru’l-Fadile, 1403/2083.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eşʻas es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamid, 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu'l-ʻAsriyye, ts.
• Ebû Yûsuf Yaʻkûb b. İbrâhîm b. Habîb el-Kûfî. Kitâbu’l-âsâr. thk. Ebü’l-Vefâ el-Afgânî. Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1355/1936.
• Ezherî, Ahmed b. Ğânim. el-Fevâkihu’d-devânî âlâ Risâleti İbn Ebî Zeyd el-Kayrevânî. 2 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• Fâsî, Ebü’l-Abbâs Şihâbuddîn Zerrûk Ahmed b. Ahmed b. Muhammed. Şerhu Zerrûk âlâ metni’r-Risâle. thk. Ahmed b. Ferîd, 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1427/2006.
• Hâzin, Alâuddîn Ali b. Muhammed. Lubâbu’t-te’vîl fî me ʻâni’t-Tenzîl, thk. Muhammed Şahin, 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1415/1995.
• Heysemî, Ebü'l-Hasan Nureddîn Ali b. Ebibekir. Mecmeʻu’z-zevâid ve Menbeʻu’l-fevâid. thk. Husâmuddîn el-Kudsî. Kahire: Mektebetu'l-Kudsî, 1414/1994),
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed. Tahrîru’l-ma‘nâ’s-sedîd ve tenvîru’l-ʻakli’l-cedîd min tefsîri’l-Kitâbi’l-Mecîd, 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnîsîyye li’n-neşr, 1984.
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihâbuddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Ahmed. Fehu’l-Bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, thk. Mesʻûd Abdulhamîd - Muhammed Fâris. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1379/1960.
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihâbuddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Ahmed. Netâicu’l-efkâr fî tahrîci ahâdisi’l-Ezkâr. thk. Hamdi Abdulmecid es-Selefî. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 2. Basım, 1429/2008.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullâh b. Ahmed el-Makdisî. ʻUmdetu’l-fıkıh. thk. Ahmed Muhammed Azzûz. b.y.: el-Mektebetu’l-ʻAsriyye, 1425/2004.
• İbn Mâce Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen (Sünenü İbn Mâce). thk. Şuʻayb el-Arnaût vd.. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-ʻÂlemiyye, 1430/2009.
• İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414/1994.
• İbn Nüceym, Zeynuddîn b. İbrahim. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik, 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1. Basım. ts.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed Ebü'l-Velîd el-Kurtubî. el-Beyân ve’t-tahsîl ve’ş-şerhu ve’tevcîhu ve’t-taʻlil lî mesâli’l-Mustahrece. 18 Cilt. thk. Muhammed Hacî vd. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Basım. 1408/1988.
• İbn Sünnî, Ahmed b. Muhammed. ʻAmelu’l-yevm ve’l-leyle suluku’n-Nebîyyî meʻa Rabbihi azze ve celle ve muʻâşeretuhu meʻa’l-ʻibâd. thk. Kevser el-Burnî. Cidde: Dâru’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslâmîyye ve Müessesetu ʻUlûmi’l-Kur’ân, ts.
• İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdillâh. Ahkâmu’l-Kur’ân, thk. Muhammed Abdulkadir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
• Karasu Teceli-Demirkol Aslan Ali. "Üstün Yetenekli Öğrencilerin İhtiyaç Duydukları Manevi Danışmanlık Hizmetleri Üzerine Bir İnceleme". Din ve Bilim 1/2 (Aralık 2018), 112-127.
• Kârî, Ali b. Sultan Nureddîn. Mirkâtu’l-mefâtih şerhu Mişkâti’l-Mesâbih, 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1422/2002.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmî’ lî ahkâmi’l-Kur’ân, thk, Ahmed el-Berdûnî vd. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1384/1964.
• el-Mevsûaʻu’l-fıkhiyye el-Kuveytiyye. 45 Cilt. Kuveyt: Vizârtu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1404-1424/1984-2004.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ, nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabiyye, ts.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuʻayb. ʻAmelu’l-yevm ve’l-leyl. thk. Fâruk Hammâde. Beyrut: Müessestu’r-Risâle, 1406/1986.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuʻayb. es-Sünen (el-Muctbâ mine’s-Sünen). thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. 8 Cilt. Halep: Mektebetu’l-Matbûʻâti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyâ Yahya b. Şeref. Hilyetu’l-ebrâr ve şiâru’l-ahyâr fî telhîsi’d-de ʻâvât ve’l-ezkâr el-müstahabbe fî’l-leyli ve’n-nehâr. thk. Abdulkâdir el-Arnâût, Beyrut: Dâru'l-fikr, 1414/1994.
• Nevevî, Ebû Zekeriyâ Yahya b. Şeref. el-Mecmûʻ şerhu’l-Mühezzeb. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyâ Yahya b. Şeref. el-Minhâc şerhu sahihi Müslim b. Haccâc. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabiyyi, 2. Basım, 1392/1972.
• Remlî, Muhammed b. Ahmed. Nihâyetu’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1984.
• Sâʻâtî, Ahmed b. Abdurrahman el-Bennâ. el-Fethu’r-Rabbânî lî tertibi Müsnedi’l-İmâmi Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî, 24 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabiyyi, ts.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-beyân an tefsîri’l-Kur’an. thk. Ebû Muhammed İbn Âşûr. 10 Cilt. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabî, 1422/2002.
• Semʻânî, Ebü'l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Tefsîru’l-Kur’ân, thk. Yâsir b. İbrâhîm vd. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l-vatan, 1418/1997.
• Sindî, Muhammed b. Abdilhâdî. Haşiyetu’s-Sindî ʻala’n-Nesâî. 8 Cilt. Halep: Mektebu’l-Matbûʻâti’l-İslâmiyye, 2. Basım. 1406/1986.
• Şenkîtî, Muhammed b. Muhammed Sâlim. Levâmiʻu’d-durer fî hetki estâri’l-Muhtasar. thk. Dâru'd-durer. Nuvakşut: Dâru’r-Rıdvân, , 1436/2015.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-kadîr. Dımâşk/Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1414/1994.
• Şirbînî, Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. es-Sirâcu’l-münîr fî’l-iʻâneti alâ maʻrifeti baʻdi maʻânî kelâmi Rabbinâ’l-Hakimi’l-Habîr. 4 Cilt. Kahire: Matbaati Bûlâk, ts.
• Şirvânî, Abdulhamid. Hâşiyetu Şirvânî, (Tuhfetü’l-muhtâc fî şerhi’l-Minhâc ile beraber basılmış,,) (b.y.: el-Mektebetü’t-Ticâriyyeti’l-Kübrâ, ts.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Câmiʻu’l-beyân fî tefsîri’l-Kurʾân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 4020/2000.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. İsâ. es-Sünen (Sünenü’t-Tirmizî). thk. Beşşâr ʻAvâd. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-ʻİslâmî, 1998.
• Uteybî, Abdullah b. Mâniʻ. Nitâcu’l-fikr fî ahkâmi’z-zikr. Riyad: Dâru’t-Tedmurîyye 2014.
• Vâhidî, Ali b. Ahmed. et-Tefsîru’l-basît. thk, Süleymân b. İbrâhîm b. Muhammed el-Husayn – Muhammed b. Abdullah b. Sâbih et-Tayâr vd, Riyad: ʻİmâdetu’l-Bahsi’l-ʻİlmiyyî, 1430/2009.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ʿan hakâʾiki ğavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-teʾvîl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʻArabi, 1407/1987.