The Routes of the Hajj Convoys from the Prophet Muhammad (pbuh) to the End of the Umayyads

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 20 - 44, 30.06.2021

Haci Ataş

https://doi.org/10.47145/dinbil.929236

Cited By: 1

Öz

Mecca and Medina, accepted as “Haremeyn”, are privileged cities in terms of Islamic History. Islam was born and developed in these two cities and spread to the world from here. The fact that Mecca includes the Kaaba, the qibla of Muslims, has caused millions of Muslims to visit this place every year for the purpose of hajj and umrah. Medina, which hosted the tomb of the Prophet Muhammad (pbuh), became the second city to be visited for religious reasons after his death. The transfer of the state center outside the Hijaz during the Umayyad and Abbasid period did not eliminate the influence of these cities. The pilgrimage ceremonies held in Mecca and Medina are of great importance in the continuation of this influence. As a result of this importance, hundreds of pilgrimage convoys flocked to Mecca from various parts of the world, risking arduous journeys. The journey of pilgrimage convoys, which reached hundreds of kilometers and lasted for months in the first periods of Islam, also led to the emergence of an independent institution. For this purpose, an institution was established with the name of "Pilgrimage Emirate", whose most important task is to safely take pilgrimage convoys to holy places and re-bring them. Since the transportation of the pilgrimage convoys to the holy places by the shortest and safest ways brought an important responsibility, the caliphs either carried out this delicate task themselves or handed it over to the names they trusted the most. In this study, the routes followed by the pilgrimage convoys to Mecca under the presidency of the pilgrimage emiraters are handled. Our study is limited to the date range starting from the period of the Prophet Muhammad (pbuh) when the first pilgrimage convoy started and continuing until the end of the Umayyads.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Hajj Convoy, Hajj Emirate, Mecca, Route.

Hz. Peygamber’den Emevîlerin Sonuna Kadar Hac Kafilelerinin Güzergâhları

Öz

Haremeyn olarak kabul edilen Mekke ve Medine, İslâm tarihi açısından ayrıcalıklı şehirlerdendir. İslâmiyet Mekke’de doğmuş, Medine’de gelişmiş ve dünyaya da buralardan yayılmıştır. Mekke’nin, Müslümanların kıblesi Kâbe’yi bünyesinde barındırması her yıl milyonlarca Müslümanın hac ve umre amacıyla burayı ziyaret etmesini sağlamıştır. Hz. Peygamber’in kabrini misafir eden Medine de onun vefatından sonra dinî saiklerle ziyaret edilen ikinci şehir olmuştur. Emevîler ve Abbasîler döneminde devlet merkezinin Hicaz’ın dışına taşınması bu şehirlerin etkisini ortadan kaldırmamıştır. Bu tesirin devam etmesinde Mekke ve Medine’ye düzenlenen hac merasimlerinin ehemmiyeti oldukça fazladır. Bu ehemmiyetin sonucunda yüzlerce hac kafilesi meşakkatli yolculukları göze alarak dünyanın çeşitli bölgelerinden Mekke’ye akın etmiştir. İslâm’ın ilk dönemlerinde yüzlerce km’yi bulan ve aylarca süren hac kafilelerinin yolculuğu müstakil bir kurumun ortaya çıkmasını da sağlamıştır. Bu amaçla “Hac Emirliği” adıyla, en önemli görevi, hac kafilelerini güvenli bir şekilde kutsal mekânlara götürüp getirmek olan bir kurum ihdas edilmiştir. Hac kafilelerinin en kısa ve en güvenli yollardan kutsal mekânlara götürülmesi önemli bir sorumluluk getirdiğinden halifeler, bu hassas vazifeyi ya kendileri bizzat yürütmüşler ya da en güvendikleri isimlere bu görevi tevdi etmişlerdir. Bu çalışmada hac emirlerinin başkanlığında Mekke’ye giden hac kafilelerinin takip ettikleri güzergâhlar ele alınmıştır. Çalışmamız, ilk hac kafilesinin yola çıktığı Hz. Peygamber döneminden başlayıp Emevîlerin sonuna kadar devam eden tarih aralığı ile sınırlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Hac kafilesi, Hac Emirliği, Mekke, Güzergâh.

Kaynakça

• Ahmet Salahaddin Bey. Kâbe Yollarında (Surre Alayı Hatıraları). İstanbul: Dergâh Yayınları, 2015.
• Âlî, Salih Ahmed el-. el-Hicâz fî Sadri’l-İslâm Dirâsât fî Ahvâlihi’l-Umrâniyye ve’l-İdâriyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1990.
• Âradî, Vicdân Ferîk İnâd. İmâratü’l-Hac fi’d-Devleti’l-Arabiyyeti’l-İslâmiyye. Amman: Dâru Emced, 2017.
• Atalar, Münir. “Emîr-i Hac”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 11/131-133. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Atalar, Münir. Osmanlı Devletinde Surre-i Hümâyûn ve Surre Alayları. Ankara: DİB Yaınları, 2015.
• Bekrî, Abdullāh b. Abdilazîz b. Muhammed b. Eyyûb b. Amr. Muʿcemü me’staʿcem min esmâʾi’l-bilâd ve’l-mevâżıʿ. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1403.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Ensâbü’l-Eşrâf. thk. Züheyl Zekkâr - Riyâd ez-Zerkelî. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1417.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin b. Ali. Delâilü’n-nübüvve. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 1405.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Mustafa Dîb v.d. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1407.
• Cevad Ali, Cevad Ali. el-Mufassal fî Tarîhi’l-Arab Kable’l-İslâm. 20 Cilt. y.y.: Dâru’s-Sâkî, 1422.
• Cezîrî, Abdulkadir b. Muhammed b. İbrahim. Dürerrü’l-Ferâidi’l-Munazzama fî Ahbâri’l-Hac ve Turuki Mekketi’l-Muazzama. thk. Muhammed Hasan İsmail. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 2002.
• Deradke, Salih Mûsî. Tarîku’l-Hâc eş-Şâmî fî ahdi’l-Emevî. Umman: y.y., 1996.
• Ebû Dâvûd, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. es-Sünen. 7 Cilt. y.y.: Dâru’r-Risâleti’l-Arabiyye, 1430.
• Erkal, Mehmet. “Hac Emirliği (Yönetimi) ve Bununla İlgili Bazı Fıkhî Meseleler”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/2001 (2001), 145-161.
• Erol, Burak Gani. “Memlûkler Zamanında Mısır Mahmili”. Türkiyat Mecmuası Journal of Turkology 29/1 (2019), 45-80.
• Ezrakî, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Abdullah. Ahbâru Mekke ve mâ câe fîhâ mine’l-Âsâr. thk. Rüşdi Salih Melhas. 2 Cilt. Mekke: y.y., 1994.
• Fâkihî, Ebû Abdullah Muhammed b. İshâk. Ahbâru Mekke fî Kadîmi’d-Dehr ve Hadîsih. thk. Abdulmelik Abdullah Dehîş. Mekke: y.y., 1986.
• Ferrâ, Muhammed b. Hüseyin. el-Ahkamü’s-sultaniyye. thk. Muhammed Hâmid. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Halebî, Ebü’l-Ferec Nûrüddîn Alî b. Burhâniddîn İbrâhîm. es-Sîretü’l-Ḥalebiyye. 3 Cilt. Beyrut: y.y., 1400.
• Hamevî, Yâkût b. Abdullah el-. Muʻcemu’l-Büldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Hamîrî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah. er-Ravdu’l-mu’tâd fî haberi’l-Aktâr. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Müessesetü Nâsır li’s-sakâfe, 1980.
• Harbî, İbrahim b. İshâk b. Beşîr. Kitâbu’l-Menâsik ve Emâkini Turuki’l-Hac. thk. Hamad el-Câsir. Riyad: Dâru’l-Yemâme, 1969.
• Hemdânî, Hasan b. Ahmed b. Ya’kûb. Sıfatü Cezîreti’l-Arab. Bağdat: Dâru’ş-Şüûni’s-Sakâfiyye, 1989.
• İbn Habîb, Muhammed b. Habîb b. Ümeyye. el-Münemmak fî Ahbâri Kureyş. thk. Hurşid Ahmed Fâruk. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1405.
• İbn Havkal, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Alî en-Nasîbî. Ṣûretü’l-arż. Beyrut: Dâru Mektebe, t.s.
• İbn Hurdazbih, Ebû’l-Kâsım Ubeydullah b. Abdullah. el-Mesâlik ve’l-Memâlik. Bağdat: Mektebe Müsannâ, t.s.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fida İsmail b. Kesîr. es-Sîretü’n-Nebeviyye. thk. Mustafa Abdulvahid. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1976.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdulah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Kâhire: Dârü Hicr, 1424.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim. el-Maʿârif. thk. Servet Ökkâşe. 1 Cilt. Kâhire: el-Heyetü’l-Mısriyyeti’l-âmmeti lilkitâb, 1992.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce. es-Sünen. thk. Şuayp Arnavut v.d. 5 Cilt. y.y.: Dâru’r-Risâle el-Âlemiyye, 1430.
• İbn Rüste, Ebû Ali Ahmed b. Ömer. el-A’lâku’n-Nefsiyye. Beyrut: y.y., 1891.
• İbn Saʻd, Ebû Abdillâh Muhammed. Ṭabaḳātü’l-Kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-hanci, 2001.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. el-Muntaẓam fî târîḫi’l-mülûk ve’l-ümem. thk. Muhammed Abdulkadir Ata-Mustafa Abdulkadir Ata. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1412.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Kâmil fi’t-târiḫ. thk. Abdullah el-Kâdi. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415.
• İstahrî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Muhammed. Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-memâlik. y.y.: y.y., t.s.
• Kandehlevî, Muhammed Zekeriyâ. Haccetü’l-Vedâ. Hindistan: Matbaa Nedve, ts.
• Kiraz, Seydi. “Fethî’nin manzum Menâzil-i Hacc’ı”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 18 (2020), 310-334.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. Cahiliye’den Emevilerin Sonuna Kadar Haremeyn. İstanbul: İSAR, 2003.
• Makrîzî, Ebû Muhammed Takıyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkādir b. Muhammed. İmtâʿu’l-esmâʿ. thk. Muhammed Abdulhamîd. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1420.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Aḥkâmü’s-Sulṭâniyye. Kâhire: Dâru’l-Hadis, t.y.
• Mesʻûdî, Ebü’l-Hasen Alî b. el-Hüseyn b. Alî. Mürûcü’ẕ-ẕeheb. thk. Esad Dâgir. 4 Cilt. Kum: Dâru’l-Hicre, 1409.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhya’i-Turâs el-Arabî, t.y.
• Nümerî, Hafız Yusuf. ed-Dürerü fî İhtisâri’l-Meğâzî ve’s-Siyer. Kâhire: Dâru’l-Ma’rife, 1403.
• Olgun, Tahir. Müslümanlıkta İbadetler Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları, 1998.
• Oral, Rifat. Veda Haccı. Konya: Hüner Yayınevi, 2006.
• Rıfat, İbrahim. Mirâtu’l-Haremeyn. 2 Cilt. Kâhire: Dâru’l Kütübi’l Mısriyye, 1925.
• Semhûdî, Nureddin Ali b. Cemaleddin. Vefâü’l-vefâ bi-ahbâri Dâru’l-Mustafâ. 4 Cilt. Mısır: Matbaâ el-Edeb ve’l-Müeyyed, 1908.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemsüddîn Yûsuf b. Kızoğlu et-Türkî. Mir’âtü’z-zamân fî târîḥi’l-a’yân. 23 Cilt. Şam: Dârü’r-risâle el-Âlemiyye, 1434.
• Süheylî, Abdurrahman. er-Ravdu’l-Ünf. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İhya’i-Turâs el-Arabî, 1412.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ve Târîḫu’l-ümem ve’l-mülûk. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’d-Türâs, 1387.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Ahmed Muhammed Şakir vd. 5 Cilt. Mısır: Matbaatu Mustafa el-Bâz, 1975.
• Tutar, Adem. “İslam Tarihinde Hac İbadetinin Ortaya Çıkışı ve Hz. Muhammed’in Hac Emirliğini Tesisi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/ (2001), 75-86.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer. Kitâbü’l-Meġāzî. thk. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1984.
• Ya‘kūbî, Ahmed b. Ebî Ya’kûb. Büldân. Necef: Matbaa Haydariyye, 3. Baskı., 1957.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. 40 Cilt. y.y.: Dâru’l-Hidâye, t.y.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.
• Zemahşerî, Muhammed b. Ömer. el-Emkine ve’l-Miyâh ve’l-Cibâl. thk. İbrahim Samirâî. Bağdat: Matbaâ Sa’dûn, t.s.