The Understanding of Ibn Abu’l-’Iz of Interpreting the Qur’an with the Qur’an

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 2, 176 - 193, 31.12.2021

Esat Özcan

https://doi.org/10.47145/dinbil.1022825

Öz

When interpreting the Qur’an, the terms and patterns of the Qur’an, it is of extreme importance to comply with the siyaq of the verses and the integrity of the Qur’an. For this reason, commentators tried to understand the Qur’an according to this interpretation method, drawing attention to the importance of this method. Ibn Abi'l-'Iz was influenced by Ibn Taymiyya, an influential scholar, and his students, and gave importance to interpreting the Qur'an with the Qur'an. Because Ibn Taymiyya argued that interpreting the Qur’an with the Qur’an is the most beautiful interpretation method, and his students also emphasized the importance of this method. Ibn Abu’l-’Iz was born to the world and continued his life in a period and geographical area when it was extremely easy to access science and scholars. However, the same period was also a period when some scholars were oppressed because of political and sectarian bigotry. Ibn Abu’l-’Iz, who was one of the scholars exposed to oppression, resisted these and did not hesitate to say and write what he thought was true. He also faced some difficulties in this respect. Ibn Abu’l-’Iz suffered from some hardships and was imprisoned for four months because of that. In this study, firstly, brief information will be provided about the method of interpreting the Qur’an with the Qur’an. Then, the life, works, and scientific personality of Ibn Abu’l-’Iz will be discussed. Finally, his interpretations in the framework of this method will also be discussed.

Anahtar Kelimeler

Interpretation, Qur’an, Ibn Abu’l-’İz, Siyaq, Recitation

İbn Ebü’l-‘İzz’in Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsir Metoduna Yaklaşımı

Öz

Tefsir yapılırken Kur’ân’ın ıstılahlarına, kalıp ifadelerine; âyetlerin siyakına ve Kur’ân’ın bütünlüğüne riayet etmek son derece önem verilmesi gereken bir husustur. Bunun için müfessirler, Kur’ân’ı öncelikle bu tefsir metoduna göre anlamaya çalışmış ve bunun ehemmiyetine dikkat çekmişlerdir. İbn Ebü’l-‘İz, yaşadığı dönemde etkili bir âlim olan İbn Teymiyye ve öğrencilerinden etkilenerek Kur’ân’ı Kur’ân ile tefsir etmeye önem vermiştir. Zira İbn Teymiyye, Kur’ân’ı Kur’ân ile tefsir etmenin en güzel tefsir metodu olduğunu belirtmiş, öğrencileri de bu metodun önemine vurgu yapmışlardır. İbn Ebü’l-‘İz, ilme ve âlimlere ulaşmanın son derece kolay olduğu bir dönemde ve coğrafyada dünyaya gelmiş ve hayatını sürdürmüştür. Ancak söz konusu dönem, siyasî ve mezhebî taassuptan dolayı bazı âlimlerin baskı gördüğü bir zaman dilimi olmuştur. Bu âlimlerden biri olan İbn Ebü’l-‘İz, bu baskılara direnmiş ve doğru bildiğini söylemekten ve yazmaktan geri durmamıştır. Bunun için bazı sıkıntılara maruz kalmış ve dört ay hapsedilmiştir. Bu çalışmada, önce Kur’ân’ı Kur’ân ile tefsir etme metodu hakkında kısaca bilgi verilecek, ardından İbn Ebü’l-‘İzz’in hayatı, eserleri ve ilmî kişiliği ele alınacaktır. Son olarak onun bu metot çerçevesinde yaptığı tefsirlerin üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, İbn Ebü’l-‘İz, Siyak, Kıraat

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnâût vd. 45 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Albayrak, Halis. Kur’ân’ın Bütünlüğü Üzerine. İstanbul: Şule Yayınları, 7. Basım, 2015.
• ‘Atıyye, Ahmed Matar. “Hurûfu’l-cer beyne’n-niyâbe ve’t-tadmîn”. et-Türâsü’l-‘Arabî 112 (2008), 233-261.
• Aydın, Muhammed. “‘Rivayet Tefsiri’ Kavramı ve Kur’an’ın Kur’an ile Tefsiri: Eleştirel Bir Yaklaşım”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (Şubat 2009), 1-32.
• Aykaç, Mustafa. “Tahâvî Bağlamında İki Farklı Hanefîlik Okuması (Ekmelüddin el-Bâbertî ve İbn Ebi’l-İzz Örneği)”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/33 (2018), 127-156.
• Altuntaş, Halil - Şahin, Muzaffer. Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: DİB Yay., 17. Basım, 2009.
• Bağdâdî, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-‘ârifîn, Esmâ’ü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Birışık, Abdulhamit. “Kur’âniyyûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/428-429. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nasırunnasır. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422/2001-2002.
• Bürîdî, Ahmed b. Muhammed. “Tefsîrü’l-Kur’âni bi’l-Kur’ân”. Mecelletü Ma‘hedi’l-İmâmi’ş-Şâtıbî 1 (1427/2006-2007), 12-68.
• Esmerî, Şâyi‘ b. Abduh. “Tefsîrü’l-İmâm İbn Ebi’l-‘İz cem‘an ve dirâseten”. Mecelletü’l-Câmi‘ati’l-İslâmiyye 120 (ts.), 11-108.
• Gelgeç, Sevim. Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsiri Meselesi. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2021.
• Hâfî, Abdullah b. ‘Ubeyd b. ‘Abbâd. Menhecü İbn Ebi’l-‘İz el-Hanefî ve ârâ’uh fi’l-‘akîde min hilâli şerhih li-Tahâviyye. Riyad: Dâru İbnü’l-Cevzî, 2004.
• Hanîf, Muhammed ‘Atâ - Karyûtî, ‘Âsım b. Abdullah. “Mukaddime”. el-İttibâ‘. mlf. Ali b. Ali İbn Ebü’l-‘İz, 4-17. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 2. Basım, 1405/1984-1985.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed Tahir b. Muhammed. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dârü’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Beşîr, İbrahim b. Abdüssamed el-Mehdevî. et-Tenbîh ‘alâ mebâdi’i’t-tevcîh - Kısmü’l-‘ibâdât. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2007.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osman. el-Muhteseb fî şevâzi’l-kıraât ve’l-izâh ‘anhâ. 2 Cilt. b.y.: Vizâretü’l-Evkâf, 1999.
• İbn Ebü’l-‘İz, Ali b. Ali. el-İttibâ‘. thk. Muhammed ‘Atâ Hanîf - ‘Âsım b. Abdullah el-Karyûtî. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 2. Basım, 1405/1984-1985.
• İbn Ebü’l-‘İz, Ali b. Ali. et-Tenbîh ‘alâ müşkilâti’l-Hidâye. thk. Abdülhakim b. Muhammed Şâkir - Enver Salih Ebû Zeyd. 5 Cilt. b.y.: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• İbn Ebü’l-‘İz, Ali b. Ali. Şerhu’l-‘Akîdeti’t-Tahâviyye. thk. Şuayb el-Arnâût - Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 2 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1990.
• İbn Hacer el-‘Askalânî, Ahmed b. Ali. İnbâ’ü’l-gumr bi-ebnâ’i’l-‘umr. thk. Hasan Habeşî. 4 Cilt. b.y.: Lecnetü İhyâ’i’t-Türâsi’l-İslâmî, 1969.
• İbn Hacer el-‘Askalânî, Ahmed b. Ali. Ref‘u’l-ısr ‘an kudâti Mısr. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1998.
• İbn Kâdî Şühbe, Ebû Bekir b. Ahmed. Târîhu İbn Kâdî Şühbe. thk. Adnan Derviş. 4 Cilt. Dımaşk: el-Ma‘hedi’l-Firinsî, 1994.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebû Bekir. et-Tibyân fî aksâmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Hâmid el-Fıkî. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, ts.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Sami b. Muhammed Selâme. 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 2. Basım, 1999.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. thk. Taha ez-Zeynî vd. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1968-1969.
• İbn Tağrîberdî, Cemâleddin Yusuf. ed-Delîlü’ş-şâfî ‘ale’l-Menheli’s-Sâfî. thk. Fehim Muhammed Şeltût. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1998.
• İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdülhalim. Mukaddime fî usûli’t-tefsîr. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayat, 1980.
• İbn Tolun, Muhammed b. Ali. es-Sağrü’l-bessâm fî zikri men vülliye kazâ’e’ş-Şâm. thk. Selâhaddin el-Müneccid. Dımaşk: el-Mecma‘u’l-‘İlmiyyü’l-‘Arabî, 1956.
• İbnü’l-‘İmâd, Abdülhay b. Ahmed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Abdülkadir el-Arnâût - Mahmûd el-Arnâût. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• İbnü’l-Münzir, Muhammed b. İbrahim en-Nîsâbûrî. Tefsîrü’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 2 Cilt. Medine: Dârü’l-Meâsir, 2002.
• İnanır, Ahmet. “İbn Ebi’l-İzz’in “İttibâ’” Adlı Risalesi Bağlamında Ebu Hanife ve Hanefi Mezhebi Örneğinde Taklide Dair Görüşleri”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi dergisi 1/2 (2013), 225-259.
• Kaçar, Halil İbrahim. “Arapça’da Nekre (Belirsiz İsim) Kullanımların Semantik Boyutu (Tenkîr Üslûbu)”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 (2005), 165-184.
• Karataş, Ali. “Kur’ân’ı Kur’ân ile Anlama”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31 (2011), 177-197.
• Kâtip Çelebi (Hacı Halife), Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemü’l-müellifîn. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Koca, Ferhat. “İbn Ebü’l-İz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/268-270. Ankara: TDV Yay., 1999.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî - İbrahim Ettafeyyiş. 20 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• M. Hüseyin ez-Zehebî. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü Vehbe, ts.
• Makrîzî, Ahmed b. Ali. es-Sülûk li-ma‘rifeti düveli’l-mülûk. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1997.
• Mâverdî, Ali b. Muhammed. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Mu‘avvıd - ‘Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1999.
• Muhammed Ahmed, Muhammed el-Mu‘tez el-Kâmil. el-Kavâ‘id ve’l-usûli’l-‘akdiyye fî mebhaseyi’l-imân ve’l-ilâhiyyât fî şerhi İbn Ebi’l-‘İz li-metni’t-Tahâviyye. b.y.: Câmi‘atü’s-Sûdân li’l‘Ulûm ve’t-Teknûlucyâ, Külliyyetü’d-Dirâsâti’l-‘Ulyâ, Doktora Tezi, 2014.
• Müslim b. Haccâc en-Nîsâbûrî. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Öztürk, Mustafa. “Kur’an’ın Kur’an’la Tefsiri: Bir Mahiyet Soruşturması”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (2008), 1-20.
• Sehâvî, Muhammed b. Abdurrahman. ed-Dav’ü’l-lami‘ li-ehli’l-karni’t-tâsi‘. 6 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Hayât, ts.
• Sehâvî, Muhammed b. Abdurrahman. Vecîzü’l-kelâm fi’z-zeyl ‘alâ Düveli’l-İslâm. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf vd. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Sekkâkî, Yusuf b. Ebû Bekir. Miftâhu’l-‘ulûm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 1987.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1993.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebû Bekir. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 4 Cilt. b.y.: el-Hey’etü’l-Mısrıyetü’l-‘Âmme li’l-Kitâb, 1974.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebû Bekir. Husnü’l-muhâdare fî târîhi Mısır ve’l-l-Kahire. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 2 Cilt. b.y.: Dâru İhyâ’i’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, 1967.
• Şen, Ayhan. “et-Tenbîh Alâ Müşkilati’l-Hidâye Adlı Eser Çerçevesinde Hanefî Fıkhında el-Hidâye Adlı Esere Yönelik Eleştirilerle İlgili Genel Bir Değerlendirme”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (2013), 169-193.
• Şinkîtî, Muhammed Emîn b. Muhammed. Edvâ’ü’l-beyân fî îzâhi’l-Kur’ân bi’l-Kur’ân. 7 Cilt. Dâru ‘Âlemi’l-Fevâ’id, 1995.
• Teftâzânî, Mes‘ûd b. Ömer. Muhtasarü’l-me‘ânî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1991.
• Timür, İhsan. “Tahâvî Akîdesi’ne Ehl-i Hadis Yorum: Sadruddin İbn Ebi’l-İz ve el-Akîdetü’t-Tahâviyye Şerhi”. Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/2 (2017), 53-72.
• Türkî, Abdullah b. Abdülmuhsin - Arnaût, Şuayb. “Mukaddime”. Şerhu’l-‘Akîdeti’t-Tahâviyye. mlf. Ali b. Ali İbn Ebü’l-‘İz, 5-119. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1990.
• Yüksek, Muhammed İsa. “Mücmelin Beyanı Bağlamında Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsirinin Bilgi Değeri”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/39 (2019), 173-198.
• Zebîdî, Muhammed el-Murtazâ. İthâfü’s-sâdeti’l-müttakîn bi-şerhi esrâri İhyâ’i ‘ulûmi’d-dîn. 10 Cilt. Beyrut: Müessesetü’t-Târîhi’l-‘Arabî, 1994.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an hakâ’iki’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 3. Basım, ts.
• Ziriklî, Hayrüddin b. Mahmûd. el-A‘lâm. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.