Tasnif Döneminde Hadis Verrâkları ve Hadis Edebiyatına Etkileri

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 6 - 20, 30.06.2022

Veli Tatar

https://doi.org/10.47145/dinbil.1094995

Öz

Tasnif dönemi hadis edebiyatının oluşumunda önemli bazı etkenler rol oynamaktadır. Bu etkenlerden biri olan Verrâklar, çoğaltmış oldukları eserlerle İslam medeniyetine önemli katkılar sunmuştur. Genelde tüm ilimlerin özelde de hadis eserlerinin günümüze ulaşmasında verrâkların önemli etkileri olmuştur. Verrâk kavramı, ilk asırda yazı malzemelerinin satılması için kullanılırken ikinci asırdan itibaren kitap istinsahı ve çoğaltımı için kullanılmıştır. Her asırda kitap istinsahı ile meşgul olmuş olan verrâklar olmuştur. Bunlar arasında özel verrâklar olduğu gibi genel anlamda tüm alanlarla ilgili kitap istinsah eden verrâklar da olmuştur. Bu verrâklar arasında hadis verrâklarının önemli bir yeri vardır. Hadis verrâklığı ile meşgul olanlar, hadis eserlerinin günümüze ulaşmasında rol almış âlimler arasında sayılmıştır. Çalışmamızda tasnif dönemindeki hadis verrâklığının işlevi ve bu dönemde yaşamış olan bazı hadis verrâklarının kısa biyografileri verilmeye çalışılacaktır. Çalışma iki ana kısımdan oluşmaktadır. Birinci bölümde tasnif döneminde hadis edebiyatının oluşumunda hadis verrâklarının etkisi üzerinde durulacaktır. İkinci bölümde de tasnif döneminde yaşamış olan 30 hadis verrâkının kısa biyografisi verilecektir. Böylece hadis eserlerinin günümüze ulaşmasında hadis verrâklarının etkisi ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Tasnif, Nüsha, Verrak, Müstemlî.

Hadith Warraqs in the Classification Period and Their Effects on Hadith Literature

Öz

Some factors play important role in formation of hadith literature of the classification period. One of the factors among them, warraqs made important contributions to the Islamic civilization with the works they reproduced. Warraqs had a significant impact on all sciences in general, especially hadith works. While the concept of warraq was used for the sale of writing materials in the first century, it was used for copying and reproduction of books from the second century. There have been warraqs who have been busy with book copying in every century. Among these, there were special warraqss, as well as those that copied books on all fields in general. Among these warraqs, hadith warraqs had an important role. Those who are busy with hadith warraqs are counted among the scholars who have played a role in bringing the hadith works to the present day. In our study, the function of hadith warraqs in the classification period and short biographies of some of those who lived in this period and were busy with hadith warraqs will be tried to be given. The study consists of two main parts. In the first section, it will be motioned the effects of hadith warraqs in formation of hadith literature in classification period. In the second section, it will be mentioned about the short biographies of thirty hadith warraqs who lived in ctassitication period.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Classification, Copy, Warraq, Mustamli (Writer).

Kaynakça

• A’zâmî, Muhammed Mustafa. Hadis Metodolojisi ve Edebiyatı. Çev. Recep Çetintaş. İstanbul: Usul Yay., 1998.
• A’zâmî, Muhammed Mustafa. İlk Devir Hadis Edebiyatı. Çev. Hulusi Yavuz. İstanbul: İz Yay., 1993.
• Abdullah b. Abdulmut’i. el-Verrâkûn ve eseruhum fi’l-hadîs. Gazze: Câmiatu’l-İslâmî, Doktora Tezi, 1436/2015.
• Agitoğlu, Nurullah. Hadis ve Bağlam. İstanbul: Kitabi Yayınları, 2015.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ el-Hanefî. Şerhu Süneni Ebî Dâvûd. nşr. Ebu’l-Münzîr Hâlîd b. İbrâhîm el-Mısrî. Riyad: Mektebetu’r Rüşd, 1420/1999.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târihu Bağdad. nşr. Beşşar Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1423/ 2002.
• Bağdâdî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. Sıfatu’s-Safve. nşr. Ahmed b. Ali. Kahire: Daru’l-Hadis, 1421/2000.
• Bağdâdî, Muhammed b. Abdurrahman b. Abbas. el-Muhlasiyât ve eczâu uhrâ li ebî tâhîr el-mahles. nşr. Nebîl Sâdeddîn Cerrâr. Katar: Vizâretu’l Evfâf, 1429/2008.
• Beyhâkî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Şuâbu’l-Îmân. thk. Abdulali Abdulhamid. Hindistan: Mektebetu’r-Rüşd, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Câmiʿu’l-müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar min umûri Resûlillâh sallallāhü ʿaleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. nşr. Mustafa Deyb el-Bugâ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1407/1987.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. es-Sünen. nşr. Şuayb el-Arnaût. 5 cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1424/2004.
• Ebû Ahmed b. Adiy el-Cürcânî. el-Kâmîl fî duafâi’r-ricâl. nşr. Âdîl Ahmed Abdulmecîd – Ali Muhammed Ma’ved. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1418/1997.
• Ebû Dâvûd, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Süneni Ebû Dâvûd. nşr. Şuayb el-Arnaût. 7 cilt. Beyrut: Dâru Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Ebû Hatîm er-Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta’dîl. Beyrut: Dâru İhyâu’t-Turâsi’l-Arabî, 1371/1952.
• Ebu’l-Huseyn, Abdulbâki b. Huseyn. Mu’cemu’s-Sahâbe. nşr. Salâh b. Sâlim. Medine: Mektebetu’l-Gurebâ’, 1418/1997.
• Ebü’l-Hasen, İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Lübâb fî tehzîbi’l-Ensâ. Beyrut: Dâru’s Sadr, trs.
• Erünsal, İsmail E. “Verrâk”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. Ek-2, 646-652. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
• Erünsal, İsmail E. Orta Çağ İslam Dünyasında Kitap ve Kütüphane. İstanbul: Timaş Yay., 2018.
• Hakîm en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. el-Müstedrek Ale’s-Sahîhayn. nşr. Mustafa Abdulkadir Atâ. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• İbn Asâkîr, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn. Târîhu Dımaşk. nşr. Amr b. Gurâme. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1416/1995.
• İbn Ebû Hâtîm, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. İlelu’l-Hadîs. nşr. Sa’d b. Abdullah el-Humeyd. 7 Cilt. y.y.: Metâbiu’l-Hamîzî, 1427/2006.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Lisânu’l-Mîzân. Beyrut: Müessesetu’l-A’lemî, 1391/1971.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. ed-Dürerü’l-kâmine fî aʿyâni’l-miʾeti’s-sâmine. nşr. Muhammed Abdulma’bed Dân. Sadbarabâd: Dâiretu’l Meârifi’l Osmaniyye, 1392/1972.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Takrîbu’t-Tehzîb. nşr. Muhammed Avvâme. Suriye: Dâru’r-Reşîd, 1406/1986.
• İbn Hibban, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Sikât. nşr. Seyyîd Şerefuddîn Ahmed. Beyrut: Dâru’l Fikr, 1392/1975.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr. el-Bidâye ve’n-nihâye. nşr. Ali Şîrî. Beyrut: Dâru’l-İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1408/1988.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. Sünenu İbn Mâce. nşr. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘. Tabakâtü’l-Kübrâ. nşr. Muhammed Abdulkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• İbnü’l-Kıftî, Ebü’l-Hasen Cemâlüddîn Alî b. Yûsuf b. İbrâhîm b. Abdilvâhid eş-Şeybânî el-Kıftî. İnbâhü’r-ruvât ʿalâ enbâhi’n-nühât. nşr. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1402/1982.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbu’l-kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. nşr. Beşşar Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Müessesetu’r-Rivaye, 1400/1980.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-Sahîh. nşr. Muhammed Fuad Abdulbâkî. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâu’t-Turâsi’l-Arabî, trs.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Ali. el-Müctebâ mine’s-Sünen. nşr. Abdulfettah Ebû Gudde. 9 cilt. Haleb: Mektebetu’l-Matbûât, 1406/1986.
• Özdemir, Ahmet. İbadiyye’nin Ana Hadis Kitabı. Ankara: Araştırma Yayınları, 2020.
• Pedersen, Johannes. İslam Dünyasında Kitabın Tarihi. çev. Mustafa Macit Karagözoğlu. İstanbul: Klasik Yay., 2018.
• Razî, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs. İlelu’l-Hadîs. nşr. Sa’d b. Abdullah el-Hamîd/Hâlid b. Abdurrahman. Metâbiu’l-Hâmîdî, 2006.
• Safedî, Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’lvefeyât. nşr. Ahmed El-Arnaût. Beyrut: Dâru İhyâu’t-Turâs, 1421/2000.
• Sem’ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr. el-Ensâb. nşr. Abdurrahman b. Yahya, Haydarabâd: Dâiretu’l-Meârifi’l Osmâniyye, 1382/1962.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Leʾâli’l-masnûʿa fi’l-ahbâri ehâdîsi’l-mevzûʿa. nşr. Muhammed Abdulgani Rabih. 3 cilt. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1428/2007.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî es-Sübkî. Muidu’n-niem ve mübidü’n-nikam. Kahire: Mektebetu Hancî, 1948.
• Timurtaş, Senâ Meysun. “Verrâklığa Dair Bibliyografik Bir Çalışma”. Van İlahiyat Dergisi. 8/13 (2020), 175-192.
• Yâkûbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Ca‘fer b. Vehb b. Vâzıh. Kitâbü’l-Büldân. Beyrut: Dâru’l Kutubi’l-İlmiyye, 1422/2001.
• Yâkut, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh el-Hamevî. Mu’cemu’l-Udebâ. nşr. İhsan Abbas. 7 cilt. Beyrut: Dâru’l Garbi’l İslami, 1414/1993.
• Yıldırım, Enbiya. Hadis İlminin İncelikler. İstanbul: Ensar Yay., 2021.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. el-ʿİber fî haberi men gaber. nşr. Ebû Hâcer Muhammed es-Sa’bed. Beyrut: Dâru’l Kutubi’l-İlmiyye, trs.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. el-Kâşif fî Ma’rifeti men lehu rivâyetun fi’l-kütübi’s-sünne. nşr. Muhammed Avvâme. Cidde: Dâru’l-Kıble, 1413/1992.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. el-Muğnî fi’d-du’afâ. nşr. Nureddin Itr. trs.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’l-iʿtidâl fî naḳdi’r-ricâl. nşr. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 1383/1963.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ’. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1427/2006.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. Beyrut: Dâru’l-Kitâbu’l-Arabî, 1407/1987.