Ortadoğu Milliyetçiliğin Ortadoğu’ya Girişi Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 63 - 79, 20.04.2022

Mehmet Çilmi

Öz

Milliyetçilik ideolojisi Fransa’da ortaya çıkmış ve kısa sürede tüm dünyaya yayılmıştır. Bu yayılım özellikle çok uluslu devletleri ciddi anlamda etkilemiştir. Her ulus bağımsız bir devlet kurma arzusuyla milliyetçilik akımına sarılmıştır. Bu durum Arap toplumlarında ilk olarak kültürel düzeyde görülmeye başlanmıştır. Akabinde ise kültürel milliyetçilik yerini siyasal milliyetçiliğe bırakmıştır. Siyasal milliyetçilik taleplerin artmasıyla birlikte özellikle çok uluslu devletlerde ayrışmalar hız kazanmıştır. Osmanlı’nın zayıflama dönemine tekabül eden bu süreç, imparatorluğun parçalanma sürecini hızlandırmıştır. Fransa’da ortaya çıkan milliyetçilik fikri Ortadoğu’ya nasıl etki etti? sorunsallığı üzerine makale ele alınmıştır. Milliyetçilik akımının özellikle Osmanlı içinde yaşayan Araplara etkinsinin ne olduğunu ve Araplar arasında nasıl yayıldığını saptamak çalışmamızın temel amacını oluşturmaktadır. Ayrıca nesep asabiyetinin önemi ve Arap toplumunda zamanla bunun nasıl kenara itildiği de anlaşılmak istenmiştir. Çalışmamızda milliyetçiliğin temel parametrelerini ortaya koyarak Ortadoğu üzerinden Osmanlı’ya etkisi araştırılmaya çalışılmaktadır. Dolayısıyla ortaya çıkan milliyetçilik akımının etkisi Osmanlı devleti ve içinde yaşayan arap Müslümanlarla sınırlıdır. Osmanlı içinde yaşayan diğer etnik uluslar çalışmamızın kapsamı dışındadır. Bu amaçlar doğrultusunda yöntem olarak literatürde yer alan milliyetçilik ve Ortadoğu çalışmalarından faydalanılmıştır. Özellikle bu konuda Gellner, Özkırımlı, Koyuncu, Gencer, Turan gibi düşünürlerin çalışmaları mevcut olup, bu çalışmalardan yararlanmaya çalışılmıştır. Fransada ortaya çıkan milliyetçilik akımının yanı sıra, Arap milliyetçiliğine İbn Haldun’un nesep asabiyeti üzerinden anlaşılmak istenmişir. Bu ilişki üzerinden Arapların Osmanlı’dan ayrılma sebepleri saptanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ortadoğu, Osmanlı, Din, Batı, Milliyetçilik

Kaynakça

• Akıncı, Abdulvahap. “Milliyetçilik Kuramları”. C. Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 15/1 (2007), 131-150.
• Bal, Hüseyin. “Anthony H. Birch’in Siyasal Teorisinde Milliyetçilik Kavramı ve İdeolojisi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7/31 (2014), 305-311.
• Gellner, Elnest. Uluslar ve Ulusçuluk. çev. Büşra Ersanlı - Günay Göksu Özdoğan. İstanbul: İnsan Yayınları, 1992.
• Gencer, Bedri. İslam’da Modernleşme. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2012.
• Hobsbawm, Eric J. Milletler ve Milliyetçilik. çev. Osman Akınhay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2006.
• İbn Haldun. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 2018.
• Karakaş, Mehmet. Türk Uluşçuluğun İnşası. Ankara: Vadi Yayınları, 2000.
• Kodaman, Timuçin - Saraç, Esme. “Hamas (Hareket-ül Mukavemet-ul İslamiye –İslamiye Di-reniş Hareketi)”. Akademik Orta Doğu Dergisi 1/1 (2006), 177-192.
• Koyuncu, Ahmet Ayhan. Arap Baharında Suriye –Milliyetçilik ve Ulus İnşası-. Ankara: Altınpost Yayınları, 2013.
• Köylü, Murat. “Büyük Ortadoğu Projesi (BOP), Türkiye ve Suriye”. Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 2/1 (2015), 85-100.
• Kuran, Ercüment. “19.yy’da Milliyetçiliğin Türk Eliti Üzerindeki Etkisi”. Ortadoğu’da Modern-leşme. ed. Stanford Shaw vd. 155-167. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Kuşçu, Ayşe. “Türklerin Ortadoğu Hâkimiyeti”. Akademik Orta Doğu Dergisi 1/1 (2006), 113-129.
• Lewis, Bernard. Uygarlık Tarihinde Araplar. çev. Hakkı Dursun Yıldız. İstanbul: Pegasus Yayın-ları, 2006.
• Mertek, Sefa. “1945-1957 Orta Doğu Sorunları Ekseninde Türk Dış Politikası ve 1957 Suriye Buhranı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/48 (2017), 207-220.
• Özdem, Ali Gökçen. “Büyük Devletlerin Değişmeyen Mücadele Alanı: Ortadoğu”. Fırat Üniver-sitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi 10/2 (2016), 1-39.
• Özkırımlı, Umut. Milliyetçilik Kuramları: Eleştirel Bir Bakış. Ankara: Doğu-Batı Yayınları, 2008.
• Said, Edward. Şarkiyatçılık. İstanbul: Metis Yayınları, 2017.
• Sönmez Selçuk, Senem. “Dünden Bugüne Milliyetçilik: Küresel Dünyada Yükselen Sesler”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 12/3 (2012), 117-136.
• Turan, Erol. “Milliyetçilik Teorisinin Gelişimi ve Türk Milliyetçiliği”. Selçuk Üniversitesi Kadın-hanı Faik İçil Meslek Yüksekokulu Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi 1/1 (2011), 135-147.
• Turan, Ömer. Medeniyetlerin Çatıştığı Nokta Ortadoğu. İstanbul: Yeni Şafak Yayınları, 2003.
• Yelken, Ramazan. Cemaatin Dönüşümü. Ankara: Vadi Yayınları, 1999.
• Yıldırım, Emre. “Türkiye’de Milliyetçilik ve Milli Kimlik: Türkçülüğün Keşfi ve Ulus Devlet-leşme Sürecinde Türk Milli Kimliği”. İnternationalJournal of SocialScience 28/ (2014), 73-95.
• Yılmaz, Halil İbrahim. “Ortadoğu’nun Jeo-Ekonomik Önemi ve ABD’nin Ortadoğu Politikası-nın Ekonomik Nedenleri”. Tesam Akademik Dergisi 3/1 (2016), 99-128.