Dini İçerikli Atasözleri Ekseninde Sosyal Güven ve Düzenin Tesisi Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 6, 105 - 120, 30.04.2024

Kemal Coşkun

Öz

Atasözleri ve deyimler, asırlar boyunca sık rastlanılan olaylardan ve toplumca makbul inanışlardan edinilmiş toplumsal deneyimlerin kısa ve öz bir ifadesidir. Kültürün taşıyıcısı olarak nesiller boyu aktarılır. Çoğu atasözünde ince bir zekâ kendisini gösterir. Atasözüne değer katan asıl fonksiyon ise kolektif, ortak duyguyu yansıtma becerisidir. Atasözleri, içinde var olduğu toplumun değer yargılarını, normlarını anlamak için kültürel kodlardır. Toplumsal bir kurum olarak din, kendi özel kavramlarıyla atasözleri ve deyimlerde yer almıştır. Bu araştırmada atasözleri üzerinden Allah düşüncesinin toplumsal bilinçteki yerleşimi sorgulanmıştır. Çalışmanın problemini, atasözlerinde yer alan başta Allah kelimesi olmak üzere dini nosyonlara taşınan anlamın sosyal düzen ve güven ile bağlantısı ve yönü nedir sorusu oluşturmaktadır. Bu sayede dini kavramların bireylerin sosyal eylemi üzerindeki gücünün yorumlanması amaçlanmaktadır. Araştırmanın çalışma evrenini Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan ve www.tdk.gov.tr adresinde yer alan “Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü” isimli eserde bulunan atasözleri ve deyimler oluşturmaktadır. Atasözü ve deyim seçimlerinde, dini ibarelerin atasözünde anlatılmak istenen durumla kelimenin kendi anlamı üzerinden bir etkileşimi olmasına dikkat edilmiştir. Atasözleri ve deyimler nitel araştırma desenine uygun olarak içerik analizi yöntemiyle yorumlanmaya çalışılmıştır. Çalışmada yoksulluk, ihtiyaç sahibi olma, zulmet, fenalık, endişe, kaygı gibi toplumsal olguların görüldüğü atasözü ve deyimlerde, dini terimlerin de çoğunlukla yer aldığı izlenmiştir. Çalışmanın bir sonucu olarak atasözü ve deyimlerde görülen Allah/Yaratıcı tahayyülünün olumlu, koruyucu ve merhametli Tanrı yönünde olduğu değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Atasözü, Deyim, Sosyal Düzen, Sosyal Güven.

Kaynakça

• Alkayı, M. Fatih. “Dini İçerikli Atasözleri Üzerine”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 8/27 (2009), 287-292.
• Cuff, E.C vd. Perspectives in Sociology. London: George Allen and Unvin Publishers Ltd., 1979.
• Durkheim, Emile. İntihar. çev. Z. Zühre İlkgelen. İstanbul: Pozitif Yayınları, 2013.
• Durkheim, Emile. Sosyolojik Yöntemin Kuralları. çev. Cemal Bali Akal. Ankara: Dost Kitabevi, 2010.
• Duverger, Maurice. Siyaset Sosyolojisi. çev. Şirin Tekeli. İstanbul: Varlık Yayınları, 1982.
• Giddens, Anthony. Sosyoloji. çev. Cemal Güzel. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2012.
• Güneş, Sadriye. "İdeoloji-folklor bağlamında Sovyet sözde atasözleri". RumeliDE Dil Ve Edebi-yat Araştırmaları Dergisi 34 (2023), 1330-1339. https://doi.org/10.29000/rumelide.1317437
• Kalaycı Kırlıoğlu, Huriye İrem vd., "Atasözleri ve Deyimlerde Kadına Yönelik Şiddetin İzleri: Niteliksel Bir Çalışma". Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 4/8 (2016), 101-122.
• Kemiksiz, Ömer. "Kök Değerler Bakımından Türk Atasözleri". Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bi-limler Dergisi 11/2 (2021), 495-518.
• Kobasa, S. C. "Stressful Life Events, Personality and Health: An Inquiry Into Hardiness". Jour-nal of Personality and Social Psychology 37/1 (1979), 1-11.
• Levy-Bruhl, Henri. Hukuk Sosyolojisi. çev. Hüsnü Dilli. İstanbul: İletişim Yayınları, 1991.
• Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü. çev. Osman Akınhay - Derya Kömürcü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1999.
• Önel, Gönül. İlköğretim 6, 7, 8. sınıf öğrencilerinin atasözlerini algılama düzeyleri. İstanbul. Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Özpeynirci, Rabia - Kırmızı, Canan. "Atasözleri Ekseninde Psikolojik Dayanıklılık Kavramı Üzerine Bir Araştırma".
• Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Ve Ekonomik Araştırma-lar Dergisi 24/43, 2022.
• Parsons, Talcott - Shils, Edward A. Toward a General Theory of Action: Theoretical Foundtions for the Social Sciences. New Brunswick: Transaction Publishers, 2001.
• Tolan, Barlas. Toplum Bilimlerine Giriş. Ankara: Murat ve Adım Yayıncılık, 1996.
• Weber, Max. Ekonomi ve Toplum. 2 Cilt. çev. Latif Boyacı. İstanbul: Yarın Yayınları, 2012.
• Weber, Max, Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu. çev. Zeynep Gürata. Ankara: Ayraç Yay., 2. Baskı, 1999.
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Ya-yıncılık, 8. Baskı, 2011.