The Reflection of Adalet Cimcoz’s Versatile Identity on Her Translations

Yıl 2023, , 680 - 698, 25.12.2023

Ayla Akın Nesrin Şevik

https://doi.org/10.37583/diyalog.1407770

Öz

Adalet Cimcoz, a prominent figure in the art and literature sphere during the formative years of the Republic, emerged as a multifaceted Turkish woman with diverse roles encompassing translation, art criticism, art gallery management, column writing, voice-over and dubbing work, and the pioneering role of the first gossip writer of the era. The diverse and vibrant experiences she encountered during her life, together with her several personas, significantly contributed to the growth and maturation of the emerging Republic of Turkey’s comprehension of film, theater, and art. Cimcoz, an individual who initially embarked upon a career in the realm of dubbing within the art industry, swiftly garnered significant recognition and acclaim. Subsequently, during the latter part of the 1950s, Cimcoz started engaging in the translation of literary works. The individual in question facilitated the introduction of renowned German literary figures, including F. Kafka, B. Brecht, and G. Grass, to the Turkish audience. Through his translations, he played a pivotal role in incorporating these authors into the realm of Turkish art and literature.
Based on contemporary witness accounts, Cimcoz is described as a writer and dubbing artist who demonstrated a goal-oriented approach and made independent modifications to the dubbing script without seeking consensus. Notably, Cimcoz is recognized for a distinctive style that prioritizes linguistic innovation.
This study aims to investigate the extent to which the stylistic elements acquired by the individual in his dubbing and writing endeavors are manifested in his literary translations The translation policies, translation tactics, and the impact of his numerous identities on his translation of Franz Kafka’s Milena’ya Mektuplar (Letters to Milena) (1961), which won him the Turkish Language Association Translation Award in 1962, will be examined for this purpose.

Anahtar Kelimeler

Adalet Cimcoz, Letters to Milena, Letter Translation, Translation Strategies, Translator Identity

Adalet Cimcoz’un Çok Yönlü Kimliğinin Çevirilerine Yansıması

Öz

Cumhuriyetin ilk yıllarında sanat ve edebiyat dizgesinde oldukça önemli bir yer edinmiş olan Adalet Cimcoz çevirmenlik başta olmak üzere, sanat eleştirmeni, sanat galerisi yöneticisi, köşe yazarı, seslendirme ve dublaj sanatçısı ve dönemin ilk dedikodu yazarı olarak çok kimlikli bir Türk kadını profiliyle karşımıza çıkmaktadır. Renkli yaşamı ve çok kimlikliği genç Türkiye Cumhuriyeti’nin sinema, tiyatro ve sanat anlayışının gelişmesinde önemli rol oynamıştır. Sanat alanına dublaj ile giriş yapan ve kısa süre içinde aranılan isim olan Cimcoz, 50li yılların sonlarına doğru edebiyat çevirisi yapmaya başlamıştır. F. Kafka, B. Brecht, G. Grass gibi Alman Edebiyatının önde gelen yazarlarının eserlerini Türk okuruyla buluşturmuş ve bu isimleri çevirileri aracılığıyla Türk sanat ve edebiyat dizgesine kazandırmıştır.
Zamanın tanıklarına göre sözlendirme esnasında erek odaklı bir tutum sergileyerek kimseye danışmadan dublaj metnine müdahalelerde bulunan Cimcoz, dilde de yenilikçiliğe önem veren kendine özgü bir üsluba sahip yazar ve sözlendirme sanatçısı olarak karşımıza çıkmaktadır.
Çalışmada sözlendirme ve yazar kimliklerine yönelik dile getirilenlerden yola çıkılarak bu iki alanda içselleştirdiği üslupsal özellikleri edebi çevirilerine de yansıtıp yansıtmadığı irdelenecektir. Bu amaçla kendisine 1962 Türk Dil Kurumu Çeviri ödülünü kazandıran Franz Kafka’dan yapmış olduğu Milena’ya Mektuplar (1961) adlı çeviri eserinde izlediği çeviri politikası, çeviri stratejileri ve çok kimlikliğinin bu çeviriye olan etkisi ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Adalet Cimcoz, Milena’ya Mektuplar, Mektup Çevirisi, Çeviri Stratejileri, Çevirmen Kimliği

Kaynakça

• Altun, Mehmet Fatih (2021): Türkiye’de Sinema-Resim İlişkisi (1950-1960). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
• Aykut, Cem (2016): Bertolt Brecht Estetiği ve Türk Tiyatrosuna Etkileri. Yüksek Lisans Tezi. Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Tiyatro Anabilim Dalı.
• Berk, Özlem / Meriç, Arzu (2005): “Kaynak ve Erek Metinler Arasındaki Çizgide Çeviri Stratejileri”. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi. 15, 27-44.
• Burdorf, Dieter vd. (ed.) (2007): Metzler Lexikon: Literatur. Begriffe und Definitionen. 3. Auflage. Stuttgart: Verlag J.B. Metzler.
• Cimcoz, Adalet (1961): Milena’ya Mektuplar. Cilt 1. İstanbul: Ataç Kitapevi.
• Cimcoz, Aadalet (1968): 2. Sözlendirme Anıları-Adalet Cimcoz. Yeni Sinema Dergisi, 19-20.
• Clauss, Elke-Maria (2007): Brief. (Hzl.) Dieter Burdorf / Christoph Fasbender / Burkhard Moennighof: Metzler Lexikon Literatur. Begriffe und Definitionen. Stuttgart: Springer Verlag, 98-99.
• Engel, Manfred / Auerochs, Bernd (2010): Kafka Handbuch: Leben – Werk – Wirkung. Stuttgart: Verlag J.B. Metzler.
• Filiz, Hayrettin (2020): Bazen Tekrar Anlatılmalı-2. Ege Telgraf Gazetesi. 13 Nisan 2020. (Son Erişim Tarihi: 21.04.2023).
• Günay, Nesrin (2020): Türk Dilinde Retorik Soru. USBAD Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi. Vol. 2 (4), 512-533.
• Kafka, Franz (1952): Briefe an Milena. Drl. Willy Haas. Frankfurt am Main: S. Fischer Verlag.
• Kafka, Franz (2017): Milena’ya Mektuplar (Çev. Esen Tezel). İstanbul: Can Yayınları.
• Newmark, Peter (1988): A Textbook of Translation. New York-Londra-Toronto-Sidney-Tokyo: Prentice Hall.
• Nickisch, Reinhard M.G. (1991): Brief. Stuttgart: Metzler.
• Öz, Alper Murat (2013): Sanat Yönetimi Açısından Maya Sanat Galerisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özcan-Gönülal, Yasemin (2012): Cumhuriyet Dönemi Dil Tartışmalarının Türk Dili Eğitimine Yansımaları (Toplum Dil Bilimi Bakımından Bir İnceleme). Yayınlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Bölümü.
• Prunč, Eric (2002): Einführung in die Translationswissenschaft. Graz: GTS.
• Šimon, Ladislav (2017): Der Brief als Literatur (am Beispiel des Briefwechsels Kranz Kafkas mit Frlice Bauer und Milena Jesenská). PHILOLOGIA. XXVII n°2, 7-20.
• Söğüt, Mine (2018): Adalet Cimcoz Bir Yaşamöyküsü Denemesi. İstanbul: YKY Yayınları.
• Şevik, Nesrin / Akın, Ayla (2018): Türk Sinema Tarihinin “Dublaj Kraliçesi” ve Türk Çeviri Tarihinin Ödüllü Çevirmeni: Adalet Cimcoz. 1. Karaman Uluslararası Dil ve Edebiyat Kongresi Kitapçığı, 535-545.
• Yalazan, Ateş (2022): Ünlülerin Sesiydi. Hürriyet Gazetesi https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/ates-yalazan-arsiv-balikcisi/unlulerin-sesiydi-42021502 (Son Erişim Tarihi: 13.03.2023).
• Yazıcı, Mine (2007): Yazılı Çeviri Edinci. İstanbul: Multlingual.
• Yücekurt-Ünlü, Ş. Seda (2019): Adalet Cimcoz: Sanatta Yeni Bir Soluğu Müjdeleyen Çevirmen. Drl. Şehnaz Tahir Gürçağlar. Kelimelerin Kıyısında. Türkiye’de Kadın Çevirmenler. İstanbul: İthaki Yayınları, 155-173.