“Türkçe Çevirmenler Sözlüğü” adlı sözlük için bir tasarı

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 1, 237 - 249, 30.06.2018

Mehmet Tahir Öncü

Öz

Çeviri faaliyeti, 18. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin batılılaşması ve modernleşmesinde önemli bir yere sahipti. Bu amaca yönelik olarak çeviri eylemi, Osmanlı döneminde aydınlanma çağındaki fikirlerin yayılması ile birlikte siyasal ve bilimsel fikirlerin yerleşmesinde de çok etkili olmuştur. Bu durum Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yıllarında da devam etmiştir. Bu çeviri faaliyetini gerçekleştiren “gizli kahramanlar”, yani çevirmenler, Türk diline ve edebiyatına yaptıkları katkılara nazaran pek tanınmazlar ve bilinmezler. Peki, bu çevirmenler kimlerdi? Kimlerin eserleri hangi dilden ve ne zaman çevrilip, hangi yayınevleri tarafından yayımlanmıştır? 

   Türkçe Çevirmenler Sözlüğü’nde Türk edebiyatına katkıda bulunan ve Türk edebiyatının çeviri yoluyla zenginleşmesinde katkı sağlayan çevirmenlerin listelerini oluşturmak amaçlanmıştır. Ege Üniversitesi ile Johannes Gutenberg Üniversitesi Germersheim-Mainz (Almanya) mütercim tercümanlık bölümlerinin ortak yürüttükleri GIP (Germanistische Institutspartnerschaft) projesi bağlamında Türkçe Çeviriler Bibliyografyası kitap çalışması fikri de ortaya çıkmıştır. Uzun bir yöntem arayışından sonra başta Ege Üniversitesi Kütüphanesi, Hacettepe Üniversitesi Kütüphanesi, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Boğaziçi Üniversitesi Kütüphanesi ve Milli Kütüphane kayıtlarını barındıran ve T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü ve TÜBİTAK ULAKBİM’in Ulusal Toplu Katalog veri tabanından yararlanılarak yabancı dilden Türkçeye aktarılan eserler ele alınmıştır. Çalışmada Cumhuriyetin ilk yıllarından 2016 yılına kadar Türkçeye aktarılan dil ve edebiyatların nesir, nazım ve tiyatro gibi edebi türlerine göre çevirileri incelenmiştir. Toplam 18.741 eser ve 6.006 çevirmen kaydına ulaşılmıştır.  

Anahtar Kelimeler

Çeviri, Çeviri Sözlüğü, Türkçe Çeviri Tarihi, Edebi Çeviri

Zur Konzeption des Türkischen Übersetzerlexikons

Öz

On the conception of the Turkish translator lexicon “Türkçe Çevirmenler Sözlüğü”

Öz

Translation activity played a significant role in the 18th century in terms of a westernization and modernization of the Ottoman State. It was very influential in shaping political and scientific ideas as well as in spreading the ideas of the enlightenment age of the Ottoman period. These developments continued during the foundation years of Republic of Turkey. Those “secret heroes”, translators, are less well known than the contributions they made to Turkish literature. Well, who were those translators? Whose works were translated? From which languages were they translated and when were they published and by which publishing firms? 

   This lexicon Türkçe Çevirmenler Sözlüğü, we aim to compile lists of translators who enriched Turkish literature by means of translation, following the example of other lexicons. The idea of “Türkçe Çeviriler Bibliyografyası” (Bibliography of Turkish Translations) has been also developed within the context of the GIP (Germanistische Institutspartnerschaft) partnership between Ege University and Johannes Gutenberg University. The project began with a lengthy search for a suitable methodology. The resources we decided to use for identifying works translated into Turkish are the National Collective Catalogue database of TUBITAK and ULAKBIM as well as the Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism General Directorate of Libraries and Publications that contain the records of, among others, Ege University Library, Hacettepe University Library, Istanbul University Library, Boğazici University Library and National Library. For this lexicon, the language and literary works, which were printed in Latin alphabet and translated into Turkish from the early years of the Republic to the year 2016, were examined in terms of literary genres such as prose, verse and theater, and the records of 18.741 translated works and 6.006 translators were identified.  

Anahtar Kelimeler

Translation, Translation lexicon, Turkish Translation History, Literary Translation

Kaynakça

• Eruz, Sakine (2010): Çokkültürlülük ve Çeviri. Osmanlı Devleti’nde Çeviri Etkinliği ve Çevirmenler. İstanbul: Multilingual.
• Öncü, Mehmet Tahir/ Sertdemir, Bahar Aliye/ Abacı, Gökhan (2017): Türkçe Çeviriler Bibliyografyası: Dünya Edebiyatından Çeviriler. İstanbul: Hiperlink.
• Özege, Seyfettin (1971): Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu. İstanbul: Fatih Matbaası.
• Wilpert, Gero von (1988): Deutsches Dichterlexikon. Stuttgart: Kröner.
• http://www.uelex.de [Zugriff: 04.07.2017]
• http://www.oversattarlexikon.se [Zugriff: 05.07.2017]
• http://www.toplukatalog.gov.tr [Zugriff: 05.07.2017]
• https://kasif.mkutup.gov.tr [Zugriff: 06.07.2017]
• http://translation.ege.edu.tr/translex [Zugriff: 09.09.2017]
• http://translation.ege.edu.tr/translex/kriterler.html [Zugriff: 09.09.2017]
• http://translation.ege.edu.tr/translex/biyogram.html [Zugriff: 20.09.2017]
• http://translation.ege.edu.tr/translex/bilimsel-calismalar.html [Zugriff: 29.09.2017]
• http://ceviribilim.com/?p=6856 [Zugriff: 10.02.2018]
• http://www.musaigrek.com/2013/12/100-temel-eser-kitaplar-intihal.html [Zugriff: 10.02.2018]