SÂDIK HİDÂYET’İN ROMANINDA KARANLIK BİR TİP: HACI AGA

Yıl 2025, , 57 - 67, 29.03.2025

Serpil Yıldırım

https://doi.org/10.62425/dogu.1624481

Öz

Edebiyatta tipler ve kişilikler edebî metinlerin temelini ve olayların esasını oluşturmaktadır ve insan odaklı metinler içerisindeki kişiler, gerçek hayattaki insanların yansımasıdır. Bu nedenle metni tam olarak anlayabilmek için tip ve kişiliklerin doğru tespit edilmesi önemi haizdir. Modern İran edebiyatının önde gelen yazarlarından sayılan Sâdık Hidâyet’in 1940’lı yılların İran’ında sermaye çevrelerinin ve dini, çıkarlarına alet etmekten çekinmeyen yüzsüz siyasetçilerin ipliğini pazara çıkaran Hacı Aga adlı bir romanı mevcuttur. Adı geçen bu eserde, hacca gitmeden sırf işlerini yoluna koymak için hacı sıfatını alan romanının baş kahramanı Hacı Aga tamamen karanlık bir tip olarak resmedilir. Hacı Aga kendi menfaatleri söz konusu olduğunda dinî ve toplumsal normları görmezden gelen bireylerin bir örneği olarak sunulur ve sosyal bir tip niteliği kazanır. Yani bu tip; cahil, geri kafalı, nifakçı, pervasız, riyakâr, halkı sömürmekten imtina etmeyen, namus kavramına değer vermeyen, hovarda, dindar görünümlü ancak dini kendi çıkarları için kullanan menfaatçi bir kişilikte karşımıza çıkar. Kısacası Hacı Aga düşünce, duygu, tutum ve davranışlarıyla bütün bir dönemi kendi varlığında tek başına temsil eden bir kişiliktir. Bu çalışmada öncelikle tip kavramı kısaca açıklanmış daha sonra Sâdık Hidâyet’in, eserinde karanlık kahramanını nasıl işlediği ve buna yüklediği roller incelenmiştir. Hacı Aga romanında tip olgusunun ele alınmasıyla romanın penceresinden toplumun ve eserin kaleme alındığı dönemin anlaşılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sâdık Hidâyet, İran romanı, Hacı Aga, Tip

Etik Beyan

Etik Beyan gerektirmemektedir.

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

yok

A Dark Type In Sadeq Hedayat's Novel: Hajı Agha

Öz

Types and personalities in literature form the foundation of literary works and the essence of events. The characters in human-centered texts reflect real-life individuals. Therefore, correctly identifying the types and personalities in a text is crucial for fully understanding it. One of the prominent writers of modern Iranian literature, Sadeq Hedayat, has a novel titled Haji Agha, which exposes the hypocrisy of capitalist circles and shameless politicians in 1940s Iran who exploit religion for their own interests. In this work, the main character, Haji Agha, who adopts the title of "Haji" merely to advance his own agenda without having actually performed the pilgrimage, is depicted as a completely dark and corrupt type. Haji Agha is presented as an example of individuals who disregard religious and societal norms when their personal interests are at stake, thereby becoming a social type. This type is portrayed as ignorant, narrow-minded, deceitful, reckless, hypocritical, exploitative, indifferent to the concept of honor, hedonistic, seemingly pious but opportunistic in using religion for personal gain. In short, Haji Agha, with his thoughts, emotions, attitudes, and behaviors, embodies an entire era within himself. This study first briefly explains the concept of "type" and then examines how Sadeq Hedayat portrays his dark protagonist in the novel and the roles attributed to him. By analyzing the concept of type in Haji Agha, the study aims to understand the society and the period during which the work was written through the lens of the novel.

Anahtar Kelimeler

Sadeq Hedayat, Iranian novel, Haji Agha, Type

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Belge, M. (1994). Edebiyat üstüne yazılar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bilge, İ. (2016). Sehî Bey dîvânı’nda dinî tipler. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(6), 82-105. https://doi.org/10.17859/pauifd.19217.
• Çetin, N. (2015). Roman çözümleme yöntemi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çetişli, İ. (2016). Batı edebiyatında edebi akımlar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Demiralp, O. (2001). Kör Okur, Sâdık Hidâyet üzerine Kör Baykuş merkezli okuma denemesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Eagleton, T. (2019). Edebiyat nasıl okunur. Ersavcı, E. (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Erdebilî, M. T. (1372 hş./1994). Sâdık Hidâyet der Âyine-i Âsâreş, Tahran: İmân.
• Evis, A. (2012). Hüseyin Nihal Atsız’ın Ruh Adam romanında yer alan tip ve karakterlerin incelenmesi. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (32), 235-261.
• Hâdevî, M ve Teslîmî, A. (1391 hş./2013). Tahlîl-i dâstân-i Hacı Aga-yi Sâdık Hidâyet ber esâs-i nezeriye baztâb-i vakıyyet, Camieşinâsî Huner u Edebiyyât, Sal-i çeharrom, şomâre-i evvel, s. 53-72.
• Hidâyet, S. (1330 hş./1952). Hacı Aga. 2. Baskı, Tahran: Çap-i Sina.
• Hocaoğlu, F. ve Kayıklık, H. (2022). Sâdık Hidâyet’in Kör Baykuş Öyküsünde Din Ve Ölüm Temaları.
• Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22(2), s. 164-173.
• İnal Savi, S. (2008). “Sâdık Hidâyet”, DİA. XXXV. 394-395.
• İrâniyân, C. (1358 hş./1980). Vakiyyet-i ictimai ve Cihân-i dastân, Tahran: Emir Kebir.
• Kaplan, M. (2019). Türk edebiyatı üzerinde araştırmalar 3 -tip tahlilleri-. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karakaya, H. (2018). Türk sinemasında din adamı tiplemesi. Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(12), 48-70.
• Karataş, T. (2011). Edebiyat terimleri sözlüğü. İstanbul: Sütun Yayınları.
• Mîr Âbidînî, H. (2002). İran öykü ve romanının yüz yılı I. Örs, D. (Çev.). Ankara: Nüsha Yayınları.
• Nasr İsfahânî, M. ve Fehimî, R. (1390 hş./2012). Nigahî be tenz-i ictimai der do eser ez Anton Çehov ve Sâdık Hidâyet. Pejuheşhâ-yi zebân u edebiyyât-i tetbikî, dovre-i devvom, şomâre-i sevvom, s. 85-107.
• Oz, A. (2018). Sosyal Tip Problemi: Bir Gözden Geçirme. Günaydın, A. (Çev.). Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (18), 357-394.
• Sürgit, A. (2024). Sâdık Hidâyet’in Sâsân Kızı Pervin Adlı Oyununun Yapı ve İzlek Açısından İncelenmesi, Söylem Filoloji Dergisi, 9(3), 1383-1397.
• Tekin, M. (2001). Roman sanatı. (15. b.). İstanbul: Ötüken Yayınları.