MİRZÂDE IŞKÎ KÜLLİYATINDA OSMANLI - TÜRK MÜLAHAZALARI

Yıl 2014, Sayı: 13, 1 - 20, 01.06.2014

Nezahat Başçı

Öz

İran Meşrutiyet Edebiyatının önemli şairlerinden Mirzade Işkî yazdığı şiir, makale ve tiyatro-opera metinlerinin birçok yerinde Osmanlı, Bab-ı Âli, İstanbul ve Türklerden söz etmektedir. I. Dünya Savaşı günlerinde İstanbul’da yaşamış, Osmanlı düşüncesinden etkilendiği kadar Jön Türklerin kimi düşünce ve iddialarını da eleştirmiş olan Şair, Yazar ve Jurnalist Işkî, dönemin İran entelijansiyasının Osmanlı’ya bakışını en iyi yansıtan isimlerin başında gelir. İran Meşrutiyet Edebiyatının vatanperest-milli edebiyat şairleri ile birlikte anılan Işkî’nin şiirlerinde, Osmanlılar, dönemin siyasal, kültürel ve edebi konjoktürüne uygun betimlenmiştir. Bu durum her ne kadar özelde Işkî ile alakalı olsa da diğer İranlı vatan şairlerinin fikir dünyasından da izler taşımaktadır. İstanbul’da yaşadığı dönemde Ali Nihad Tarlan, Hüseyin Daniş Pedram ve Rıza Tevfik gibi aydınlarla tanışan ve Tevfik Fikret’in yenilikçi tarzından etkilendiği gözlenen Işkî, şiirlerinde yeri gelmiş Batı karşısında Osmanlı-İran birlikteliğinden söz etmiş, yeri gelmiş Turancılara en ağır şekilde cevap vermiş ve Osmanlı ile müzakere masasına oturan İran’ın resmi heyetini ihanet ile suçlamıştır. Bu makalede kısa ömrüne pek çok şey sığdırmış Işkî’nin Osmanlı-Türk algılayışını şiir örnekleri ile birlikte sunmaya çalışacağız

Anahtar Kelimeler

Mirzâde Işkî, Osmanlı, Meşrutiyet, Türkler, Mülahazalar

MİRZÂDE IŞKÎ KÜLLİYATINDA OSMANLI - TÜRK MÜLAHAZALARI

Öz

In many parts in his poetry, articles, play and opera writings Mirzadeh Eshghi, one of the most significant poets of Iranian Constitutionalism era, talks of the Ottoman, Bab-i Ali, Istanbul and Turks. He lived in Istanbul during First World War. Eshghi, as a poet and journalist at the same time, was influenced by ottoman idea and criticized the Young Turks on some their assertions and ideas. In this sense, he was one the major personalities that reflect the Iranian intellectual upheld view of the Ottoman. Eshghi, is considered as a patriotic poet of Iranian Constitutionalism period. Ottoman empire got potrayed true to the political, cultural and literary conjunctural of the time in his poetry. Altough, this could be said to be particle to Eshghi, we can see the same trace in other patriotic Iranian poets of the time. He met Turkish intellectuals such as Ali Nihad Tarlan, Huseyin Danis Pedram and Riza Tevfik. We can infer that he was influenced by Tevfik Fikret's reformist ideas, yet he would still talk in favour of Ottoman-Iranian alliance against the West, or answer Turanists very harshly on occasion, or accuse the Iranian committee of treachery for negotiating with Ottomans. Eshghi, had a short but accomplished life. In this article, we will try to present Eshghi’s perception of the Ottoman Empire and Turks by referring to his poetry

Anahtar Kelimeler

Mirzadeh Eshghi, Ottoman, Constitutionalism, Turks, Trends

Kaynakça

• Acudani, Maşallah, Ya Merg Ya Teceddüd, Defteri der Ş’er û Edeb-e Meşrute, Neşr-e Ehteran,1382, Tahran
• Aryenpûr, Yahyâ, Ez Sabâ tâ Nîmâ, Târîh-i 150 Sâl-i Edeb-i Fârsî, c. II. İntişarat-e Zovvar, 1372, Tahran
• Akılî, Dr. Bakır, Şerh-i Hal Rical Siyasi ve Nizami-î Muâsır-e İran Neşr-e Goftar-Neşr İlm, c.III 1380, Tahran
• Atabeki, Toreç, İran ve Ceng-i Cihani Evvel, Neşr-e Mahi, 1389, Tahran Atabeki, Toreç, Teceddûd-î Amirane, İntişarat-e Koknus, 1385, Tahran. Başçı, Veysel, Hajv û Nazireguyihaye Siyasi-İctima-î Beyn-i İran û Osmanî Der Dovreye Meşrute, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Tahran Ünversitesi Edebiyat Fakültesi 2014, Tahran
• Beyat, Kave, Panturkizm ve İran, Perdis-e Daniş, Şirket-e Neşr ve Pejuhiş Şirazey-i Kitap, 1386, Tahran
• Cemalzade, Seyid Muhammet Ali, Ferheng-î Lugat-e Âmiyane İntişarate Suhen,1382, Tahran.
• Dovletabadi, Yahya, Hayat-e Yahya, c.III İntişarat-e Attar, 1361, Tahran Efşar, İreç, Mobarize ba Mohammed Ali Şah, Esnadi ez Faaliyetha-yi Azadikhahan –e İran der Ûrupa ve İstanbul. Mecmu-e Ferheng-i İran Zemin, 1359, Tahran
• Haliki, M.Rıza Berziger, Şah Nebat-ı Hafız, İntişarat-e Zovvar 1382, Tahran Kaid, Muhammed, Mirzâde Işki, İntişarat-e Terh-e Nû, 1377, Tahran
• Sasani, Han Melik, Payitahtın Son Yıllarında Bir Sefir, çeviren; Hakkı Uygur, Klasik, İstanbul 2006
• Muşîr Selîmî, Ali Ekber, Kolliyat-e Mosavver Mirzâde Işki, İntişarat-e Emir Kebir, Tahran, 1350.
• Turgut, Kadir, Farsça Şiirlerde İstanbul ve Mirzâde Işki’nin İstanbul’u Anlatan Şiirleri, İ.Ü. Şarkiyat Mecmuası sayı XIX (2011-2) s.103-118 Tarlan, Ali Nihad, Çağdaş İran Şiiri, CHP Yayını, Nadir Kitap, 1938. Uçman, Abdullah Zerdüşt Münakaşası Üzerine, Türk Dili Edebiyatı Dergisi, c. XXVIII, 1998 s. 511-530.