19. YÜZYIL ARAP EDEBİYATINDA KARŞILAŞTIRMALI EDEBİYATIN ÖNCÜLERİ

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 25, 33 - 51, 26.06.2022

İbrahim Şaban

Öz

Karşılaştırmalı edebiyat biliminin temelleri 19. yüzyılın ilk çeyreğinde Abel-François Villemain (1790-1870)’ın Sorbonne Üniversitesi’nde verdiği derslerde “littérature comparée” (karşılaştırmalı edebiyat) terimini kullanmasıyla atılır. Temelleri Batıda özellikle Fransa’da atılan ve 20. yüzyılda İkinci Dünya Savaşı sonrası Avrupa’dan çıkıp dünyaya yayılan bu bilim, 1958 yılının akabinde her birinin kavramları, yöntemleri ve öncüleri olan Fransız, Alman, İngiliz, Amerikan, üçüncü dünya ülkeleri ve Marksist gibi birçok ekole ayrılarak gelişir. İkinci dünya savaşı sonrasında Arap ülkelerinden birçok akademisyenin Fransa’da Sorbonne Üniversitesi’nde eğitim görüp ülkelerine dönmesi üzerine bu bilim, üniversitelerde ders olarak verilmeye başlanır. Farklı ekollerden yazarların eserlerinin Arapçaya aktarılmasıyla karşılaştırmalı edebiyat bilimi Arap ülkelerinde 1980 sonrası daha da yaygınlaşır ve bu alanda birçok eser telif edilir. Ancak karşılaştırmalı edebiyat, bilim haline gelip yaygınlaşmadan önce de Arap dünyasında edebi metin karşılaştırmalarına rastlanmaktadır. Bu çalışmada, 19. yüzyılda farklı dillerde ürünleri karşılaştıran yazarlara ve bu alandaki çalışmalarına kısaca değinilmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Karşılaştırma, bilim, Arap, edebiyat, 19. Yüzyıl

Kaynakça

• ‘Abbûd, Marûn. Ruvvâdu’n-nahdati’l-hadîse. Kahire: Hindawi, 2015.
• ‘Azmî eş-Şerbînî el-Mursî Mâdî, ‘Alâ. “en-Nahdatu’l-‘arabiyyetu’l-hadîse fî’l-edebi’l-‘Arabî esbâbuhâ ve mazâhiruhâ”, Mecellet Kulliyeti’t-terbiye bi’l-Mansûra, 108/6 (2019): 1917-1941.
• ‘el-‘Akkâd, Abbâs Mahmûd. Dirâsât fî’l-mezâhibi’l-edebiyye ve’l-ictimâ‘iyye. Kahire: Hindawi, 2013.
• Arnold, Matthew. Letter to his sister, May 1848, cited in Siegbert Prawer, Comparative Literary Studies: An Introduction. Duckworth, 1973.
• Arslân, Şekîb. en-Nahdatu’l-‘arabiyye fî’l-‘asri’l-hâdır. Birleşik Krallık: Hindawi, 2020. Behmî, ‘İsâm. Talâ’i‘u’l-mukârene fî’l-edebi’l-‘Arabiyyi’l-hadîs. Kahire: Dâru’n-neşr li’l-câmi‘ât, 1996.
• Djillali, Boumediene. “en-Nakdu’l-edebîyyi’l-mukaren fî’l-vatani’l-‘Arabî”. Doktora Tezi. Cezayir Üniversitesi, 2008-2009.
• el-Bustânî, Suleymân. Nazariyyetu’ş-şi‘ir Mukaddimet tercemeti’l-İlyâda, Editör Muhammed Kâmil el-Hatîb. Dimaşk: Menşûrât vizârati’s-sekâfe, 1996. el-Fâhûrî, Hannâ. Târihu’l-edebi’l-‘Arabî. 2. Baskı. Lübnan: el-Matba‘tu’l-Bulsîya, 1953.
• el-Marsafî, eş-Şeyh Hüseyin. el-Vesîletu’l-edebîye li’l-‘ulûmi’l-‘Arabiyye. 1. Baskı. Kahire: Matbaau’l-medârisi’l-melikiyye bi Darbi’l-cemâmîz, 1292/1879.
• Emîn, Ahmed. Kâmûsu’l-‘âdât ve’t-tekâlîd ve’t-te‘âbîri’l-Mısriyye. Kahire: Hindawi, 2013.
• eş-Şidyâk, Ahmed Fâris. el-Vâsıta fî ma‘rifet ahvâl Malta. Kahire: Hindawi, 2014.
• et-Tahtâvî, Rifâ‘a Râfi‘. el-A‘mâlu’l-kâmile. Tahkik eden Muhammed ‘Amâra, Mektebetu’l-usra, 2010.
• et-Tahtâvî, Rifâ‘a Râfi‘. Telhîsu’l-ibrîz fî telhis Bârîz (Paris). Kahire: Hindawi, 2011.
• Homeros. İlyada. Çeviren Süleyman el-Bustânî, Kahire: Hindawi, 2011.
• İbn Haldûn, Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. Mukaddimet İbn Haldûn, Tahkik eden ‘Abdullah Muhammed ed-Dervîş. 1. Baskı. Dimaşk: Dâr Ya‘rub, 2004.
• İbn Haldûn, Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. Kitâbu’l-‘iber ve divânu’l-mübtede’ ve’l-haber fî eyyâmi’l’Arab ve’l-‘Acem ve’l-Berber ve men ‘âsarahum min zevi’s-sultâni’l-ekber. 1. Baskı. Tahkik eden İbrahim Şebbûh ve İhsân ‘Abbâs. Tunus: ed-Dâru’l-‘Arabiyye li’l-kitâb, 2006.
• İshâk, Edîb. ed-Durer. Editör Circis Mihâ’il Nahhâs. İskenderiye: Matbaat Cerîdeti’l-Mahruse, 1886.
• Laurens, Henry. el-Hamletu’l-Fıransiyye fî Mısır Bonapart ve’l-İslâm. Çeviren Beşîr es-Sibâ‘î. 1. Baskı. Kahire: Sinâ li’n-neşr, 1995.
• Mendûr, Muhammed. en-Nakd ve’n-nukkâdu’l-mu‘âsirûn. Birleşik Devletler: Hindawi, 2021.
• Mûsâ, Munîf. Suleymân el-Bustânî, fî hayâtihi, ve fikrihî ve edebihi. Lübnan: Dâru’l-fikir 1984.
• Mübârek, ‘Alî Paşa. ‘Alemu’d-dîn. İskenderiye: Matba‘at Cerîdeti’l-mahrûse, 1299/1882.
• Sarrûf, Ya‘kûb. “Şuzûru’l-İbrîz fî nevâbiği’l-‘Arab ve’l-İncilîz: Ebu’l-‘Alâ’ el-Ma‘arrî ve John Milton el-İncilîzî”. el-Muktetaf 8 (1886): 449-456.
• Sarrûf, Ya‘kûb ve Fâris Nimr. “Mukaddime”, el-Muktetaf, 1876.
• Sarrûf, Ya‘kûb. “Şuzûru’l-İbrîz fî nevâbiği’l-‘Arab ve’l-İncilîz: İbn Haldûn el-Mağribî ve Herbert Spencer el-İncilîzî”, el-Muktetaf 9 (1886): 513-522.
• Sarrûf, Ya‘kûb. “Şuzûru’l-İbrîz fî nevâbiği’l-‘Arab ve’l-İncilîz”, el-Muktetaf 8 (1886): cüz: 393-399.
• Savâyâ, Mihâ’îl. Suleymân el-Bustânî ve İlyâda Homeros. Beyrut: Mektebet Sâdır, t.y.
• Wellek, Rene. The Name and Nature of Comparative Literature, Discriminations. New Haven and London: Yale University Press, 1970.
• Zeydân, Corcî. Terâcim meşâhîri’ş-şark fî’l-karni’t-tâsi‘ ‘aşar, Kahire: Hindawi, 2011.